سلامت نیوز: بیش از یک دهه است که اکثر کشورهای جهان به‌ویژه کشورهایی که اقلیم آنها خشک و نیمه‌خشک است به دلیل رشد ناهمگون جمعیت، فقر، سیاستگذاری‌های نادرست در بخش‌های کشاورزی و منابع آب با پدیده‌ای به نام خشکسالی و بیابان‌زایی روبه‌رو هستند.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه فرهیختگان، بیابان‌زایی، همراه با تغییرات آب و هوایی و از دست رفتن تنوع زیستی، به‌عنوان بزرگ‌ترین چالش‌ها در مسیر توسعه پایدار در اجلاس زمین ریو، در سال ١۹۹٢ شناسایی شد. گسترش این موضوع و توجه به ادامه حیات انسان‌ها سبب شد تا سازمان ملل در سال 1994 کنوانسیونی را برای مقابله با بیابان‌زایی تاسیس کند تا این کنوانسیون تنها مرجع الزام‌آور قانونی مورد توافق بین‌المللی باشد که به ایجاد ارتباط بین محیط‌زیست و توسعه به مدیریت پایدار زمین می‌پردازد و طبق این کنوانسیون کشورها موظند برای حفظ و بازیابی بهره‌وری خاک و زمین و کاهش اثرات خشکسالی، برنامه‌ریزی داشته باشند. انسان‌ها مهم‌ترین نقش را در بروز پدیده بیابان‌زایی دارند؛ از یک سو بهره‌برداری و کاشت بی‌رویه محصولات کشاورزی یا وارد کردن گونه‌های گیاهان غیربومی موجب ضعف بستر ریشه گیاه و تضعیف خاک می‌شود و از سوی دیگر رشد ناهمگون جمعیت، به این ترتیب که با افزایش جمعیت نیاز به مواد غذایی و کشاورزی افزایش می‌یابد. افزایش مساحت زمین کشاورزی آب بیشتری را طلب می‌کند. در نتیجه روستاییان دست به حفر چاه می‌زنند تا از آب‌های زیرزمینی استفاده کنند. در نتیجه سطح آب‌های زیرزمینی کاهش می‌یابد و با هر بار آبی که بیرون کشیده می‌شود مقداری آب شور وارد آب شیرین خواهد شد. تا جایی که سطح زمین شور و پر از نمک و تبدیل به شوره‌زار می‌شود. بیست و هشتم خرداد روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی و خشکسالی است و شاهرخ فاتح، رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی دلایل و علل بروز این پدیده را در کشور اینگونه توضیح می‌دهد.
همه در گسترش بیابان‌زایی موثرند
فاتح با اشاره به اینکه عوامل زیادی دست به دست هم داده و باعث بروز و گسترش بیابان در کشور شده است، گفت: «وقتی پوشش گیاهی و جنگلی که عامل پایداری خاک است، از بین برود زمینه برای استفاده سودجویان از بوته‌ها و درختان برای تهیه هیزم، تخته و الوار مهیا می‌شود. البته ساییده شدن خاک بر اثر سم‌های حیوانات، کشاورزی فشرده بی‌وقفه، آب و باد یا جابه‌جا کردن خاک‌های سطحی و برجای گذاشتن یک ترکیب بسیار نابارور از گردوغبار و شن و ماسه فرسایش را تشدید می‌کنندو در نهایت ترکیبی از این عوامل زمین‌های تخریب‌شده را به بیابان تبدیل می‌کند.»
او ادامه داد: «گاهی خاک‌ها به دلیل فشردگی توانایی‌شان را برای جذب آب باران از دست می‌دهند و همین امر سبب می‌شود آب موجود برای گیاهان کاهش یابد، در ادامه وزش باد مواد مغذی خاک را با خود می‌برد و آسیب‌های جدی به گیاهان وارد می‌شود.»
رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی آثار نامطلوب بیابان‌زایی در ایران را ناپایداری اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی برشمرد و گفت: «برداشت بیش از اندازه آب از سفره‌های زیرزمینی، جاده‌سازی و توسعه شهرها و روستاها، آلوده کردن آب‌های زیرزمینی در نتیجه وارد کردن آب‌های آلوده شهری و صنعتی و کشاورزی، بوته‌کنی، تخریب جنگل‌ها، چرانیدن تعداد زیادی دام در مساحت اندکی از مرتع و آبیاری نادرست، همگی از عوامل موثر در بیابان‌زایی است.» به گفته او، بیش از 70 درصد از مساحت کشور شامل اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک است، بخش عظیمی از آن در معرض خطر پدیده بیابان‌زایی قرار دارند.
خشکسالی ارتباطی با بیابان‌زایی ندارد
فاتح در پاسخ به این پرسش که آیا گسترش خشکسالی در توسعه بیابان‌زایی تاثیر دارد، تاکید کرد: «خشکسالی، هم بدون پیش‌زمینه بیابان‌زایی می‌تواند صورت گیرد و هم می‌تواند بدون آنکه به بیابان‌زایی بینجامد، اتفاق بیفتد. خشکسالی‌های کوتاه‌مدت به خودی‌خود زمین را تضعیف نمی‌کنند، اما به هر حال فشارهایی را که منجر به سوء‌مدیریت زمین، کشاورزی و منابع آبی می‌شوند، تشدید می‌کنند. به هر حال به منظور ادامه بقا در چنین محیط‌زیست دشواری، انسان‌ها باید فعالیت‌های خود را با شرایط هماهنگ کنند.»
چه کار باید کرد
رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، احیای جنگل‌ها و بازپروری درختان، مدیریت آب شامل صرفه‌جویی، استفاده مجدد از آب تصفیه‌شده، برداشت آب باران، آب شیرین‌کن یا استفاده مستقیم از آب دریا برای گیاهان نمک‌دوست، ثابت کردن خاک از طریق استفاده از نرده‌های شن و ماسه، کمربند‌های سبز، و درختان بلند و غنی‌سازی خاک از طریق کاشت گیاهان را از دلایل مهم مدیریت خشکسالی و بیابان‌زایی دانست.
به نظر می‌رسد که مساله بیابان‌زایی مانند بسیاری از موارد زیست‌محیطی دیگر بدون دخالت متخصصان اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی حل‌شدنی نباشد. این پدیده در ایران بهبود چندانی نیافته، چراکه تنها به مسائل تکنیکی و فنی آن توجه شده و به مسائل اجتماعی اهمیت چندانی داده نشده است.
نظر شما