سلامت نیوز:برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی ایران مساله انتخاب وزیر نیرو در عرصه اجتماعی و سیاسی مورد توجه بسیار واقع شده است.
به گزارش سلامت نیوز، اعتماد نوشت: به حبیب‌الله بیطرف رای اعتماد نداد تا معلوم شود مساله آب مناقشه‌برانگیز شده و وضعیتی متفاوت از گذشته دارد. اردكانیان اكنون به عنوان گزینه پیشنهادی رییس‌جمهور برای تصدی وزارت نیرو به مجلس شورای اسلامی معرفی شده است. رضا اردكانیان اكنون درگیر متقاعد ساختن مجلس برای اخذ رای حداكثری است. وی در مقاله‌ای با عنوان «راهی نوین در مدیریت منابع آب» كه سه‌شنبه 25 مهرماه منتشر شد تلاش كرد تا مختصات كلی راه نوینی را كه مدنظر دارد معرفی كند. انتشار برنامه وی برای وزارت نیرو نیز دیدگاه‌ها و رویكردهای متفاوتی را نسبت به گذشته معرفی كرده است. مقدمه برنامه وی بالاخص نشان‌دهنده تفاوت‌های جدی نسبت به ایده‌های گذشته درباره مسیر حركت وزارت نیروست. رضا اردكانیان اما با چالش دیگری نیز روبروست. مردم، فعالان محیط‌زیست، كشاورزان، نمایندگان مجلس و همه آنها كه نگران وضعیت منابع آب و انرژی كشور هستند با این سوال مواجهند كه اردكانیان چگونه رویكرد متفاوت خودش را عملی خواهد كرد؟ او چگونه با مقاومت‌هایی كه وجود دارد و كسانی كه خواستار تداوم راه گذشته هستند مواجه خواهد شد؟
اردكانیان از روز شنبه 29 مهرماه كه به مجلس معرفی شده، نشست‌های فشرده‌ای با نمایندگان مجلس داشته و بیشتر با مساله اجتماعی آب مواجه شده است. گفت‌وگوی زیر در تنگنای زمانی دیدارها و مذاكرات این روزهای وزیر پیشنهادی نیرو انجام شد و با وجود كوتاه بودن، اردكانیان تلاش می‌كند دیدگاه‌هایش را با دقت و وضوح بیشتری تشریح كند. اردكانیان درباره اولویت «سازوكارها بر سازه‌ها» سخن می‌گوید؛ سخنی كه چندین دهه است منتقدان عملكرد بخش آب و انرژی در ایران منتظر شنیدن آن هستند.
جناب آقای اردكانیان، شما در یادداشت هفته گذشته از راهی نوین در مدیریت منابع آب سخن گفتید. مختصات این راه جدید چیست؟
من اول باید از مردم، فعالان محیط‌زیست، نخبگان و به ویژه نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی تشكر كنم كه تا این حد به مساله آب و انرژی توجه نشان می‌دهند. هر مساله‌ای تا دستور كار جامعه و سیاستمداران نشود، قابل حل نخواهد بود. آب و انرژی امروز مساله اجتماعی شده و من می‌بینم كه نمایندگان مجلس با چه شور و تعهدی آن را دنبال می‌كنند.
راه نوینی كه من در برنامه‌ام تشریح كرده‌ام و در این چند روز هم به تفصیل درباره آن با نمایندگان بحث كرده‌ام، برخاسته از همان ضرورت‌هایی است كه این شور و تعهد به مساله آب را ایجاد كرده است.
اول، رویكردها و روش‌های معمول مدیریت منابع آب و انرژی كه هر دو عمدتا متكی به مدیریت تامین و عرضه بیشتر بوده‌اند، به هیچ‌وجه تناسبی با شرایط اخیر ما ندارند. ما باید مدیریت تامین را انجام می‌دادیم اما از حدود بیش از یك دهه قبل باید كار مدیریت تقاضا هم شروع می‌شد كه مبانی آن طراحی شد اما به یك‌باره از دستور كار خارج شده و به وضع فعلی رسیدیم.
دوم، تصمیم‌گیری‌ها بدون ملاحظه نظرات و منافع ذی‌نفعان آب صورت گرفته است و امروز دیگر نباید این مسیر را ادامه داد. من با نمایندگان مجلس موافقم كه باید نظر ذی‌نفعان و اجتماعات محلی در تصمیم‌گیری‌های حوزه آب لحاظ شود.
سوم، ما تاكنون مساله آب و انرژی را بیشتر از زاویه علوم فنی و مهندسی دیده‌ایم و بر همین اساس برای آن برنامه‌ریزی كرده‌ایم. این راه هم قابل ادامه دادن نیست. من این چند روز در گفت‌وگو با نمایندگان مردم دیدم كه مساله آب تا چه اندازه با مطالبات اجتماعی و مسائل منطقه‌ای آمیخته شده است. واقعیت را باید پذیرفت كه ما در گذشته نسبت به این مسائل كم‌توجه بوده‌ایم. البته تجربه جهانی هم همین گونه بوده است. بقیه كشورها نیز پس از یك دوره مدیریت تامین و كم‌توجهی به مسائل اجتماعی، با واقعیت‌های مدیریت تقاضا و مصرف و ابعاد اجتماعی مساله آب روبرو شده‌اند.
چهارم، من معتقدم بسیاری از برنامه‌ریزی‌های مناقشه‌برانگیز بر مبنای عدم شفافیت و ناكافی بودن ارایه داده‌ها ایجاد شده است. برنامه من بر ساماندهی داده‌های پایه‌ای آب و انرژی كشور تاكید می‌كند.
پنجم، برنامه من بر همه‌جانبه نگاه كردن به مساله آب و نه ساده‌سازی آن تاكید می‌كند. ما باید وزارت نیرو را در سطح دانش، سازمان، رویه‌های اجرایی، نظام تصمیم‌گیری، مشاركت با ذی‌نفعان، تعامل با استان‌ها و اجتماعات محلی، تعامل با دانش و فناوری جهانی و در سطح ملی به سازمانی كه قادر است چندبعدی و چندانضباطه فكر كند، تصمیم بگیرد و اجرا كند، تبدیل كنیم.
ششم، برنامه من بر نگاه منصفانه اما انتقادی به گذشته و اجتناب از تزریق ناامیدی بنا شده است. من صادقانه به ملت شریف و نمایندگان مجلس عرض می‌كنم كه ما هنوز به نقطه بی‌بازگشت نرسیده‌ایم. مشكلات ما بسیار است اما می‌توانیم بر آنها غلبه كنیم. من به سرمایه اجتماعی و آگاهی ایجادشده در این سال‌ها حول مساله آب امید دارم. به شرط توفیق در جلب اعتماد نمایندگان مردم و حضور در مسوولیت وزارت نیرو، از تمام توانمندی‌های همه منتقدان امروز، فعالان محیط‌زیستی، نمایندگان مجلس و متخصصان و آگاهان مسائل آب كشور برای حل مسائل استفاده می‌كنم و همه ذی‌نفعان بخش آب و انرژی خواهند دید كه وزارت نیرو بر مدیریت از طریق تعامل فكری و اجتماعی با همه ذی‌نفعان اداره خواهد شد.
هفتم، من كل منابع حیاتی آب، خاك، انرژی و پسماند را یكپارچه و در یك بسته می‌بینم. مدیریت بخشی برای حل مسائل آب ایران كفایت نمی‌كند. ورود به مساله از چنین زاویه‌ای نیازمند اجماع‌سازی و افزایش هماهنگی‌های سیاسی در بالاترین سطوح است. همچنین ظرفیت شورای عالی آب و هیات دولت را برای پیشرفت در این موضوع به‌كار خواهم گرفت و مطمئن هستم كه حتی منتقدان امروز اگر نشانه مثبتی مشاهده كنند در این مسیر كمك خواهند كرد.
آقای دكتر اردكانیان، اینها اصول رویكرد و برنامه شما به مدیریت منابع آب و انرژی است، اما نمایندگان مجلس مشخصا دیدگاه‌هایی دارند كه تصور می‌شود شما از پرداختن به آنها طفره می‌روید. نظر شما درباره این مسائل چیست؟
سوال خوبی است و بهتر است در دو مورد به این سوال پاسخ بدهم. طی هفته اخیر نامه‌ای از طرف یكی از نمایندگان محترم استان خوزستان خطاب به رییس‌جمهور درخصوص وزارت نیرو منتشر شد. من این نامه را اولا نشانه رشد فزاینده آگاهی و حساسیت در بین مردم و نمایندگان نسبت به مساله آب می‌دانم. مواضع خردمندانه‌ای در این نامه مطرح شده است و به مسائل مشخصی نیز می‌پردازد. پاسخ من به مواضع مطرح‌شده در این نامه خیلی از نكات را روشن می‌كند. من فكر می‌كنم این نامه دغدغه‌های بسیاری از نمایندگانی را كه این روزها با آنها دیدار می‌كنم، بیان می‌كند.
بند دوم این نامه تصریح می‌كند كه هر پروژه سازه‌ای با رویكرد مشاركتی، بیرون از اتاق‌های دربسته بوروكرات‌ها، در فضایی روشن و بعد از گفت‌وگوی با ذی‌نفعان صورت گیرد. من تشكر می‌كنم كه نماینده محترم خوزستان بر همان چیزی تاكید می‌كند كه من به صراحت در برنامه آورده‌ام. بند سوم این نامه می‌گوید كه همه مشكلات ما از تغییر اقلیم و كاهش بارش‌ها نیست و كاملا درست می‌گویند. من هم معتقدم ما با نامناسب مدیریت كردن منابع آب به این نقطه رسیده‌ایم و من به صراحت در برنامه نوشته‌ام كه منتقدانه به گذشته می‌نگرم و امیدوارانه به سوی آینده می‌رویم.
تضمین دادن درباره تكرار نشدن اشتباهات از طریق برنامه صورت می‌گیرد. من از نمایندگان و جامعه تقاضا می‌كنم به این نگاه كنند كه اگر این برنامه اجرا شد، آیا احتمال تكرار خطاهای گذشته به‌شدت كاهش نمی‌یابد؟ اگر ما مساله آب را اجتماعی دیدیم، تخصیص‌ها و هر توسعه‌ای براساس ظرفیت اكولوژیك حوضه آبریز تصمیم‌گیری شد و اگر داده‌های پایه‌ای منابع آب بازسازی و ساماندهی شد و با ذی‌نفعان به اشتراك گذاشته شد، احتمال تكرار خطاهای گذشته كم نمی‌شود؟ اگر به مدیریت تقاضا بیشتر از مدیریت تامین بها دادیم و این مهم در تخصیص اعتبارات و تاكیدات مدیریتی بروز داشت، آیا ما به سمت پایدارسازی منابع آب كه مد نظر مردم و نخبگان است حركت نمی‌كنیم؟
از من خواسته شده كه درباره سازه‌های آبی برمبنای ملاحظات كارشناسی بازنگری صورت گیرد و تخصیص اعتبارات به این سازه‌ها هم تابع ملاحظات كارشناسی چندبعدی اقتصادی، محیط‌زیستی و اجتماعی باشد. كاملا با این رویكرد موافقم و آیا این همان نكته‌ای نیست كه من در برنامه ذكر كرده‌ام، یعنی بازنگری در سدهای در حال طراحی و ساخت بر مبنای داده‌های معتبر هیدرولوژیك، تغییرات اقلیمی، توجیه اقتصادی و ارزیابی آثار زیست‌محیطی آنها؟
از من خواسته شده كه در مدیریت منابع آب كشور شفافسازی كنم. ساختارسازی با تولید دانش نظیر تهیه گزارش ملی آب و استقرار حسابداری ملی آب و تولید داده‌های متقن امكان‌پذیر می‌شود.
یك بند بسیار مهمی هم در نامه این نماینده عزیز مردم خوزستان وجود دارد كه من بر اساس مباحثات این چند روز با نمایندگان و سایر افراد، فكر می‌كنم مطالبه بسیاری از نمایندگان هم هست. خواسته‌اند كه مدیریت منابع آب از زیر فشارهای سیاسی سه دهه گذشته و اخذ تصمیم‌های غیركارشناسی خارج شود. این خواسته من و بخش مهمی از وزارت نیروست. من كلا دنبال استقرار یك عقلانیت جدید هستم كه در آن سیاست در تصمیم‌های كارشناسی بخش آب، خاك، انرژی و پسماند دخالت نكند. این كار را فقط با شفافیت باید انجام دهیم. اگر تصمیم‌های ما در اتاق‌های دربسته باشد، و مردم از آنها خبر نداشته باشند، خب ممكن است تحت تاثیر این یا آن مقام سیاسی قرار بگیریم؛ اما گشودن اتاق‌های تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری به روی نخبگان و دغدغه‌مندان، سرمایه اجتماعی لازم برای مقاومت در برابر اعمال نظرهای سیاسی را فراهم می‌كند. اینها را خدمت شما گفتم تا معلوم شود من با خواسته‌های مشخص نمایندگان نگران و متعهد به مسائل آب اشتراك نظر دارم.
آقای اردكانیان ولی نمایندگان نظرات مشخصی درباره پروژه‌های انتقال آب دارند و می‌خواهند نظر شما را درباره اینها بدانند. البته مثل همه سال‌های گذشته نگران پروژه‌های سدسازی هم هستند. درباره اینها چه پاسخی دارید؟
من در برابر این سوال سه نوع پاسخ دارم و البته این برای كسانی كه دنبال پاسخ‌های بله و خیر هستند، خوشایند نیست؛ اما مساله آب در ایران به قدری پیچیده شده كه دیگر نمی‌توان با پاسخ‌های بله و خیر به آن پرداخت، باید همه‌جانبه و چندبعدی فكر كنیم.
پاسخ اول اینكه رعایت برنامه‌ای كه ارایه كرده‌ام تضمین می‌كند هیچ سازه‌ای بر اثر فشار سیاسی، ملاحظات قومی و منطقه‌ای، و بدون رعایت اصول محیط‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی در دستور كار قرار نگیرد.
پاسخ دوم اینكه اولا من بر ساخته شدن هیچ سد، تونل، كانال و خط لوله‌ای اصرار ندارم و معتقدم پاسخ ساخته شدن یا نشدن هر سازه‌ای را باید بر اساس نیازهای واقعی مبتنی بر رعایت همه شیوه‌های جایگزین و با لحاظ بررسی‌های محیط‌زیستی، اقتصادی و اجتماعی داد. وزیر نیرو صاحب آب، خاك، انرژی و پسماند كشور نیست كه تصمیم بگیرد سازه‌ای ساخته شود یا نشود. من تضمین می‌دهم كه مجری و پیش‌برنده هیچ سازه و تصمیمی كه شفاف نباشد و ملاحظات مختلف درباره آن رعایت نشده باشد نخواهم بود.
و اما پاسخ سوم من كه خطاب به دو گروه است. گروه اول آنهایی كه همه مساله‌شان شده است ساختن یك سد یا طرح انتقال آب و فكر می‌كنند اگر اینها ساخته شوند مساله آب حل می‌شود. من صراحتا عرض می‌كنم كه مساله آب در ایران خطیرتر و پیچیده‌تر از آن است كه تصور كنید با انتقال آب به فلات مركزی یا هر جای دیگری می‌توانیم مساله را حل كنیم. وضع فعلی را هم نمی‌توان با این رویكرد مدیریت كرد چه رسد به اینكه ما از ضرورت جذب صدها میلیارد دلار سرمایه خارجی و داخلی برای توسعه صنعتی حرف می‌زنیم. حد كارهای مدیریت مصرف، بهینه‌سازی، بازچرخانی آب، تصفیه پساب‌ها، تغییر الگوی كشت و كارهای مدیریتی و نرم‌افزاری كه باید در عرصه آب انجام دهیم بسیار فراتر از دل بستن به چند طرح انتقال آب و ساخت سد برای حل مشكل آب كشور است.
گروه دوم مخاطبان سخن من كسانی هستند كه فكر می‌كنند اگر جلوی ساخت چند سد و تونل انتقال آب را بگیرند، مشكلات آب و حفاظت محیط زیست در حوضه مبدأ این پروژه‌ها حل می‌شود. دوباره تكرار می‌كنم كه هر تصمیمی باید در فضای شفاف و كارشناسی گرفته شود و بنابراین كار كارشناسی شفاف و علمی درباره همه پروژه‌های كوچك و بزرگ ضروری است.
من یك قدم از این موضع عقب نخواهم رفت. من چهل سال از عمرم را صرف یادگیری، پژوهش و كار اجرایی در مدیریت منابع آب در سطح ملی و بین‌المللی نكرده‌ام كه امروز بیایم و همان روش‌هایی را ادامه دهم كه در گذشته حاكم بوده است.
من به صراحت خدمت مردم شریف خوزستان، چهار محال و بختیاری، كهگیلویه و بویراحمد و سایر استان‌های منطقه زاگرس، و نخبگان و مردم كل كشور عرض می‌كنم كه مساله ما فراتر از ساخته شدن یا نشدن چند سازه است. مساله بزرگ‌تر از این حرف‌هاست. همین مساله آب در كارون را در نظر بگیرید. اگر همه پروژه‌های انتقال آب از كارون لغو شود، مشكل حل خواهد شد؟ قطعا پاسخ منفی است. كاری كه باید برای مدیریت صرفه‌جویی، بهبود الگوی كشت، بهسازی شبكه‌های آبیاری، مدرن كردن آبیاری، اصلاحات در شیوه تحویل و محاسبه مقدار آب، قیمت‌گذاری آب، اصلاح وضعیت كشاورزی محصولات مختلف در خوزستان، و چندین كار دیگر صورت گیرد، فراتر از تصمیم‌گیری درباره سازه‌هاست.
حرف من این است كه دو چیز را اصل قرار دهیم: 1- سازه‌ها مهم هستند، ساخته شدن و نشدن‌شان مهم است، اما تصمیم درباره آنها باید در مكانیسم شفاف و كارشناسی صورت گیرد، و كلیه ملاحظات اجتماعی، محیط‌زیستی و اقتصادی رعایت شود. 2- مساله ما در همه مناطق كشور، در مناطق پرآب یا كم‌آب، كویری یا غیركویری، مقصد و مبدأ پروژه‌های انتقال آب، بالادست و پایین‌دست سدها، و هر جای دیگری كه شما نام ببرید، فراتر از ساخته‌شدن یا نشدن سازه‌هاست؛ مساله اصلاحات قانونی، شیوه حكمرانی، تقسیم اختیارات و وظایف، قیمت‌گذاری، شیوه‌های سنجش، داده‌های پایه‌ای، مشاركت ذی‌نفعان و امور عمدتا نرم‌افزاری است كه اصلاح آنها به همكاری، كار كارشناسی و شفافیت و انرژی سازمانی و اجماع‌سازی ملی نیاز دارد.
من واقعا از نمایندگان و مردم می‌خواهم به همان اندازه كه نسبت به سازه‌های آبی توجه نشان می‌دهند، به سازوكارهای آبی هم توجه نشان دهند. سازه‌های بد هم از دل سازوكارهای بد ایجاد می‌شوند. سازوكارهای غیرشفاف، یكپارچه ندیدن آب، خاك، انرژی و پسماند، نبودن داده‌های متقن و معتبر به میزان كافی، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری بدون ذی‌نفعان، اقتصاد آب ناكارآمد، و حكمرانی نادرست باعث خیلی مشكلات ازجمله ساخته شدن سازه‌های غیرلازم و گاه مخرب می‌شود.
اگر سازوكارها را اصلاح كردیم، آن وقت می‌توانیم هم دغدغه مردم خوزستان و زاگرس‌نشینان را برطرف كنیم كه به حق نگران تاثیرات انتقال آب یا هر اقدام سازه‌ای دیگر بر زندگی‌شان هستند، و هم پاسخگوی مردم كویر و فلات مركزی باشیم كه امروز به حق نگران از دست رفتن زندگی و معاش و تخصیص‌هایی هستند كه برای آنها قول گرفته‌اند. من با قاطعیت می‌گویم كه راهكار رفع نگرانی هر دو دسته، پرداختن به سازوكارهاست نه سازه‌ها.
این روزها درباره بخش برق هم حتما بحث شده است. نگاه شما به صنعت برق و چالش‌های آن چیست؟
نكته جالب در بحث برق، نگاه بسیار مثبت نمایندگان به اصلاحات در این بخش بود. من بسیار خوشحال شدم كه نمایندگان مجلس نسبت به احتمال بروز خاموشی‌های گسترده، تامین مالی صنعت برق، سرنوشت انرژی‌های تجدیدپذیر و بهبودهایی كه در مدیریت مصرف در این حوزه باید انجام شود، نگاه پیشرو و خوبی داشتند.
بخش برق هنوز به اندازه آب مساله‌ای مناقشه‌برانگیز نشده و در فضای آرام‌تری مسائل آن بررسی می‌شود، اما مشكلات این حوزه نیز با همان رویكردهای شفافسازی، ارزیابی همه ملاحظات محیط‌زیستی و اقتصادی و اجتماعی و با مدیریت تقاضا قابل بررسی و حل است. شكاف مالی ایجادشده بین منابع و مصارف برق را دیگر نمی‌توان ادامه داد و راهكار آن اصلاحات در مدیریت تقاضا و ساماندهی اقتصاد انرژی است. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نیز نیازمند اصلاحاتی است كه معطوف به پایدارسازی مالی باشد.
همه اینها مسائلی فنی، اقتصادی و اجتماعی هستند. اصول رویكرد من به این بخش در برنامه به دقت تشریح شده است. مطمئن هستم كه پس از اعتماد افتخارآفرین ریاست محترم جمهوری در پیشنهاد اینجانب به مجلس شورای اسلامی و همراهی نمایندگان محترم در قالب حمایت حداكثری از این پیشنهاد و برنامه‌های مدون تقدیم شده، اگر با همان حساسیتی كه امروز مسائل آب و برق را دنبال می‌كنند، نسبت به اصلاحات نهادی و ساختاری، و بهبود سازوكارهای تصمیم‌گیری و اجرا اهتمام داشته باشند، ما می‌توانیم كشور را به سمت پایدارسازی منابع آب، خاك و انرژی پیش ببریم.
نظر شما