به گزارش فارس، بوی فرمالین از صدها متر دورتر به مشام میرسد، خیلیها فكر میكنند این بوی مردهها است چون تمام جنازهها و متوفیان جنایی تهران را به مركز تحقیقات و آزمایشگاهی سازمان پزشكی قانونی در كهریزك میآورند جایی كه اگر برای اولین بار به آنجا بروی حتماً متأثر میشوی.
وارد این مركز كه میشوی در قسمت ورودی افرادی نگران و پریشان احوال را میبینی كه به دنبال تأیید هویت آشنای خود یا گرفتن جواب پزشكی قانونی هستند.
محمد، یكی از این افراد كه بسیار ناراحت و مضطرب است، میگوید: برای تشخیص هویت برادرم به اینجا آمدم. الآن هم پدرم رفته داخل تا ببیند آیا برادرم اینجا هست یا نه.
افراد دیگری نیز در مركز تشخیصی و آزمایشگاهی سازمان پزشكی قانونی حضور داشتند ولی فضا و موقعیت آنان طوری نیست كه بتوان از آنان سؤال و جواب كرد خیلی مضطرب و پریشان حال هستند.
اما جلوتر كه میروی متوجه میشوی همه فعالیت مركز تحقیقات و آزمایشگاهی سازمان پزشكی قانونی در كهریزك تهران تشخیص هویت افراد و متوفیان نیست كارهای دیگری هم اینجا انجام میشود. مسائلی مانند آزمایش DNA، خدمات آزمایشگاهی، تشخیص جرم از روی ابزار قتل در صحنه جرم، تشخیص هویت افراد از روی DNA والدین در پروندهای فرزند خواندگی و خدمات تشخیصی و آزمایشی در این مركز صورت میپذیرد.
كارهای آزمایشگاههای سازمان پزشكی قانونی كشور را میتوان در 3 محور خدماتی (شامل انجام امور آزمایشگاهی و پاراكلنیكی در پاسخ به استعلامات مراجع قضایی و انتظامی و نیز خدمات مشاورهای آزمایشگاهی به منظور مساعدت به جریان دادرسی قضایی و جلوگیری از اطاله دادرسی است)، محور تحقیقی (شامل انجام پژوهش و تحقیق با موضوعات آزمایشگاهی قانونی، ارتقای روشهای آزمایشگاهی و به روز شدن آنها، راهاندازی روشهای جدید در پاسخ به موضوعات و نیازهای جدید آزمایشگاهی و نیز تبادلات پژوهشی مورد نیاز با مراكز پژوهشی داخل و خارج از كشور است) و محور آموزشی نیز شامل آموزش دستیاران پزشكی قانونی، كارشناسان سمشناسی داخل و خارج از سازمان، كارشناسان رشتههای مختلف برای تربیت آنها برای مراكز شهرستانها، اجرای برنامه بازآموزی علوم آزمایشگاهی قانونی و تبادل علمی با مراكز آموزشی داخل و خارج از كشور را در بر میگیرد كه این اهداف در آزمایشگاهها شامل آزمایشگاه سم شناسی، آسیب شناسی، سرولوژی و ژنتیك (DNA) را دربر میگیرد.
مرگ، جنازه، سردخانه مفاهیمی است كه با شنیدن نام پزشكی قانونی به ذهن هر كسی خطور می كند اما این كارها به گفته مسئولان این سازمان كمتر از 5 درصد وظایف این سازمان است.
* خوشحالی مراجعان بعد از شنیدن خبر نبودن آشنایانشان در پزشكی قانونی
هنگام بازدید از مركز پزشكی قانونی در كهریزك یكی از پرسنل حراست این مركز با ما همراه شد تشخیصی و آزمایشگاهی سازمان پزشكی قانونی استان تهران در پی درخواست ما مبنی بر بیان چگونگی كار در این مركز گفت: به دلیل مسائل امنیتی نباید مطلبی عنوان كنم ولی از بهترین لحظات ما حراستیها در این مركز زمانی است كه افراد در پی گمشده خود به این مركز مراجعه میكنند و در صورتی كه خوشحال از مركز خارج شوند متوجه میشویم كه گمشده خود را در این مركز پیدا نكردهاند و میتوان گفت كه اینجا جزء محدود مكانهایی است كه پیدا نكردن كسی خوشحال كننده است.
وارد مركز تشخیصی و آزمایشگاهی سازمان واقع در كهریزك میشویم به طور كلی آزمایشگاههای سازمان پزشكی قانونی كشور را میتوان به چهار دسته تقسیم كرد. آزمایشگاه آسیب شناسی (پاتولوژی)، آزمایشگاه سم شناسی، آزمایشگاه سرولوژی و آزمایشگاه ژنتیك (DNA) تقسیم كرد.
در بدو ورود به سالن اصلی مركز شاهد حضور تعدادی از دانشجویان با اساتیدی كه برای بازدید و موارد مربوط به رشته خود بودند مواجه شدیم كه با هماهنگی مسئول روابط عمومی مركز برای بازدید به نخستین قسمت یعنی آزمایشگاه آسیب شناسی راهنمایی شدیم.
آسیب شناسی(پاتولوژی) یكی از علوم رشته پزشكی است و وظیفه پزشكانی كه در این رشته تربیت میشوند، مشخص كردن علل آسیب وارده به تك تك سلولها یا بافتها یا مشخص كردن آسیبهای وارده به كل بدن است و در این راستا آسیب شناسی دارای 2 شاخه آسیبشناسی آناتومیكال (تشریحی) و آسیب شناسی كلینیكال (بالینی) است.
با كارشناس آزمایشگاه آسیب شناسی این مركز به گفت و گو نشستیم. وی با اشاره به اینكه آسیب شناسی تشریحی با اعضا و اندام بدن سر و كار دارد و هرگاه به هر دلیلی آسیبی به بدن وارد شود با مطالعه میكروسكوپی، میتوان علل آسیب به بدن را مشخص كرد، میگوید: به طور مثال اگر یك خونریزی در حنجره متوفی رخ داده باشد آسیب شناسی میتواند بگوید كه این خونریزی قبل از مرگ اتفاق افتاده یا بعد از مرگ بوده است.
وی ادامه میدهد: به وسیله آسیبشناسی تشریحی حتی میتوان زمان آسیب را نیز مشخص كرد به طور مثال از روی تغییراتی كه در سلول اتفاق میافتد، میتوانیم بگوییم كه این سلول در چه ساعتی یا چند ساعت قبل دچار حادثه شده است.
این كارشناس آزمایشگاه آسیب شناسی پزشكی قانونی اضافه میكند: از آنجا كه آزمایشگاه آسیبشناسی سازمان پزشكی قانونی كشور در ارتباط تنگاتنگ موضوعی و كاری با تالار تشریح است. از ابتدای شروع به كار پزشكی قانونی و انجام كالبدگشاییهای اولیه چه آنان كه در بیمارستان انجام میشد و چه آنهایی كه با مركزیت یافتن پزشكی قانونی به انجام میرسد آزمایشها و مطالعات آسیبشناسی نیز آغاز شده است البته افتتاح رسمی آزمایشگاه آسیبشناسی به 3 دهه قبل باز میگردد و از آن زمان تاكنون آزمایشگاه آسیب شناسی پزشكی قانونی منشأ اثرات مهمی در زمینه مطالعات آسیب شناسی و پاسخ به پروندههای مربوط به پزشكی قانونی بوده است.
وی در پاسخ به پرسش ما مبنی بر اینكه این بوی نامطبوع چیست و همچنین هر پروندهای چه مقدار زمان برای آسیب شناسی در بر خواهد داشت و سطلهای كه داخلش چیزهای بود (اندام متوفیان) چیست، می گوید: این بوی مادهای به نام فرمالین است كه بر روی اندام افراد كه از تالار تشریح به این قسمت میآورند مالیده میشود تا اندام فیكس و محكم شود تا بتوانیم این اندامها را برای آزمایش برش زده كه هر اندامی نیز برای فیكس شدن یك زمان 3 تا 4 هفته را در بر خواهد داشت.
به گفته وی این زمان را برای هر پروندهای نیز باید اضافه كرد یعنی هر پرونده در مجموع حدود 60 روز زمان برای پاسخگویی به آزمایش زمان میبرد ولی در پروندههای خاص این زمان كمتر میشود. داخل این سطلها كه مانند سطل ماست است اندام متوفیان از جمله قلب، ریه، كلیه، حلق و حنجره، كبد، مغز و دیگر اندامها حتی پوست بدن به فراخور درخواست آزمایش از سوی پزشكان و متخصصان تالار تشریح صورت میپذیرد كه پس از پایان آزمایش بر روی این اندامها تمام آن به صورت یك جا در بهشت زهرا (س) دفن میشود.
این مقام مسئول در پاسخ به این پرسش كه وضعیت بایگانی كردن جواب و نمونههای آزمایشهای آسیبشناسی به چه صورت است، گفت: جواب آزمایشها به طور معمول 20 سال در بایگانی نگهداری میشود و نمونههای آزمایشها نیز حداقل 5 سال در انبارهای مركز نگهداری میشود تا در صورت درخواست بررسی مجدد پروندهای این نمونهها به كار گرفته شوند.
وی از مشكلات و بیماریهای آزمایشگاه آسیب شناسی كه اجتناب پذیر نیز هست اشاراتی كرد و افزود: سرطان پوست و عوارض مفصلی مانند آرتروز از جمله مشكلات پرسنل این قسمت در طول زمان است كه باید در این راستا حقوق پایین و عدم سختی كار واقعی را نیز به مشكلات پرسنل شاغل در آزمایشگاههای آسیب شناسی اضافه كرد.
پس از آزمایشگاه آسیب شناسی به سراغ آزمایشگاه سم شناسی رفتیم و با مسئول آن درباره چگونگی فعالیتهای این قسمت به گفتوگو نشستیم كه وی با بیان اینكه در حال حاضر این آزمایشگاه سازمان پزشكی قانونی كشور با گذشت بیش از نیم قرن از عمر خود به دستگاههای مجهز روز دنیا تجهیز شده است، گفت: تمام مراحل یك آزمایش سمشناسی كامل از قبیل استخراج، تشخیص دارو، سموم دفع آفات نباتی، مواد مخدر، سموم فلزی و سموم گازی را این آزمایشگاه انجام میدهد.
وی به آزمایشگاه سرولوژی نیز كه قدمت آن به سالهای 1320 بر میگردد اشاره می كند و میگوید: به تدریج با گسترش و توسعه امكانات و فناوریها، فعالیتهای این آزمایشگاه نیز هر چه بیشتر جنبه تخصصی به خود گرفته و در حال حاضر با استفاده از تجارب كارشناسان زبده در این بخش، آزمایشهای مربوط به تجسس و تعیین بنیان خون، گروههای خونی، تعیین گروههای فرعی خون، تعیین گروههای خونی از روی نمونههای لكه و مو، آزمایش بارداری، بررسی انتساب با استفاده از گروههای فرعی (خون، ابوت و بنوت)، تطابق مو، آزمایش خون در ادرار در حوادث و ضربه به كلیهها، بررسی موارد تجاوزات جنسی و بسیاری از آزمایشهای موردی دیگر انجام میشود.
این مسئول ادامه میدهد: با توجه به گستردگی آزمایشها هر یك از آزمایشهای فوق میتواند بر روی مراجعان زنده یا بر روی اجساد انجام شود و در این راستا نمونههای غیر بیولوژیك كه تحویل این بخش میشود میتواند به كوچكی فیلترهای سیگار برای بررسی بزاق و تعیین گروه خونی باشد یا به بزرگی سپرهای اتومبیل كه در حوادث رانندگی آغشته به خون شده باشد و برای بررسی به این بخش ارسال میشود و اصولاً برداشت و ارسال نمونه به این بخش خود محتاج به آموزش دوره خاصی است كه بتوان از اندك نمونههای منحصر به فرد به جا مانده از صحنههای جرم و جنایت بهترین نتیجه را به دست آورد.
وی گفت: بخش عمده مراجعان سرپایی این بخش را بانوان بارداری تشكیل میدهند كه در انتهای مراحل قانونی طلاق هستند و مطابق درخواست شعبات دادگاه نیاز به گواهی مبنی بر عدم بارداری دارند لذا آزمایش بارداری برای آنان انجام میشود كه اصول انجام این روش با استفاده از روشهای immuno assay صورت میگیرد و درصورت مشاهده نتایج مشكوك یا مثبت بدیهی است كه آزمایش در زمان مناسبتری تكرار میشود.
وی میگوید: بخش دیگری از مراجعان سرپایی این بخش مربوط به انجام آزمایش VDRL یا RPR به منظور پیشگیری از بیماریهای مقاربتی است؛ كه برای متقاضیان استخدام در دوایر دولتی و همچنین زوجهای متقاضی پذیرش فرزند درخواست میشود كه این درخواستها با هماهنگی آزمایشگاه سمشناسی كه عهده دار آزمایشگاه الكل و مواد مخدر برای آنان است در حداقل زمان ممكن انجام شده و نتیجه نهایی اعلام میشود.
وی تصریح كرد: سایر آزمایشها بر روی نمونههای غیر بیولوژیك خون، ادرار، مو، ترشحات واژن و انواع نمونههای غیر بیولوژیك صورت میگیرد. با مطالعه و بررسیهای انجام شده روی پروندههای مورد آزمایش در این بخش باید اذعان كرد كه نتیجه هر یك از آزمایشها به تنهایی بسیار مهم و سرنوشت ساز است و در نظر نهایی قضات پروندهها بسیار مهم و مداخلهگر است.
* چرخ كردن اندام مردهها برای آزمایش DNA
در یكی از قسمتهای آزمایشگاه مركز تشخیصی و آزمایشگاهی سازمان پزشكی قانونی استان تهران نیز شاهد چرخ كردن اندام متوفیان برای گرفتن آزمایش DNA بودیم كه توسط فردی كه كاملاً خود را پوشانده بود صورت میپذیرفت.
وی با بیان اینكه چندین سال است كه در این قسمت (چرخ كردن اندام متوفیان برای تهیه آزمایش DNA ) فعالیت میكند، گفت: بنده به دلیل این شغل هرگز گوشت نمیخورم و همیشه نیز برای اینكه بتوانم از درد این وضعیت كاری خارج شوم تصور میكنم كه اندامهای احشام را چرخ میكنم تا كمتر تحت تأثیر مسائل روحی قرار گیرم.
وی اظهار میدارد: هر قطره خونی كه از این اندامها در زمان چرخ كردن بر زمین ریخته میشود را سریعأ پاك میكنم زیرا در مقابل این متوفیان احساس مسئولیت میكنم.
یكی دیگر از آزمایشگاههای مركز تشخیصی و آزمایشگاهی سازمان پزشكی قانونی كشور آزمایشگاه DNA است كه در بهمن سال 1374 شروع به كار كرده است و به عنوان نخستین مركز پیشرفته تعیین هویت و كشف جرم با استفاده از DNA typing در ایران فعالیت میكند.
*آزمایشگر DNA، پنهان از نگاه مجرمان
در بدو ورود به این آزمایشگاه ادوات سلاحهای سرد و دیگر ابزار كه برخی نیز به خون آغشته بود و خشك شده بود بسیار جلب توجه میكرد. در این راستا با كارشناس این آزمایشگاه كه به دلایل امنیتی نیز صلاح نمیدانست خود را معرفی كند زیرا بارها در طول سالها فعالیتش در این مركز از طرف خانوادههای مجرمان تهدید شده بود به گفتوگو نشستیم.
وی با اشاره به ادوات و سلاحهای سرد و حتی گلولههای كه به این مركز ارجاع داده می شود اشاره كرد و گفت: بر اساس درخواست مقام هایی قضایی این سلاحها كه در بسیاری از مواقع نیز به خون آغشته شده است آورده میشود تا بتوانیم آزمایشهای مختلف بر روی این ابزارهای قتل یا درگیری را صورت دهیم.
این كارشناس در پاسخ به این پرسش كه آیا محكومان یا قاتلان نیز به این آزمایشگاه آورده میشوند، افزود: بله، قسمتی از فعالیتهای ما نیز آزمایش بر روی این افراد است كه به صورت متداول این امر صورت میپذیرد و در این راستا بارها نیز مورد تهدید جانی قرار گرفتیم ولی با هماهنگی با حراست مركز این تهدیدها برطرف شده است.
در بازدید از قسمتی دیگر از مركز تشخیصی و آزمایشگاهی استان تهران به بخش تشخیص هویت مراجعه كردیم كه صحبتهای مسئولان و كارشناسان این قسمت نیز به نوبه خود شنیدنی بود.
مسئول بخش هویت شناسی نیز میگوید: بخش عمدهای از فعالیتهای این بخش ادامه آزمایشهای تأییدی انجام شده در بخش سرولوژی است. موفقیت آزمایشگاه DNA بستگی زیادی به تعداد نمونههای ارسالی و حفظ نمونه از آلودگیهای میكروبی و عواملی نظیر گرد و خاك و چربی دارد كه با توجه به حساسیت روشهای تجزیه DNA به ویژه آنها كه بر پایه PCR انجام میشوند و با استفاده از تكنیكهای DNA میتوان بسیاری از مبهمات و معضلات پروندهها را حل كرد.
* افغانیها مشتریهای پرو پاقرص مركز تشخیصی و آزمایشگاهی
این مسئول با اشاره به اینكه اتباع افغانی از جمله بیشترین و پر و پاقرصترین مشتریهای مركز تشخیصی و آزمایشگاهی برای تشخیص هویت هستند، گفت: هویت اجساد در بیابانها و خیابان (اجساد مجهول الحال)، تشخیص پدر و مادر افراد در مسائل فرزند خواندگی به خصوص مباحث ارث از دیگر فعالیت های شاخص این بخش به حساب میآید.
این كارشناس آزمایشگاه DNA تصریح كرد: از نظر تكنیكی در حال حاضر برای DNA typing یازده سایت مورد بررسی قرار میگیرد و نتایج حاصل با تقریب 99/99 درصد اعلام میشود و لذا در مواردی كه ابوت فرد تأیید نمیشود یا در حقیقت تجانسی بین سایتهای مورد بررسی افراد مشاهده نشود، چنین نتیجهای كاملاً قاطع است.
وی اظهار داشت: كاربردهای این روش در پزشكی قانونی شامل بررسی خویشاوندی (اثبات ابوت، بنوت، مادری، خواهری و برادری) تعیین هویت دقیق مجرم از روی مواد و آثار به جا مانده در صحنه جرم شامل تمام مایعات بیولوژیك (خون، ادرار، بزاق، ترشحات، منی) و نیز تمام بافتها شامل پوست، مو، استخوان، غضروف و دندان است و در این راستا تعیین فرد یا افراد متجاوز به عنف، تعیین هویت اجساد در مواردی كه جسد متلاشی شده باشد از دیگر وظایف این آزمایشگاه است.
* آگهیهای شناسایی افراد در مطبوعات چالش مركز هویت شناسی
یكی از پزشكان به محض اطلاع از تهیه گزارش و مصاحبه ما در بخش هویت شناسی با گلایه از یكی از روزنامههای كشور كه آگهیهای شناسایی افراد در مطبوعات با عنوان عاطفه را به چاپ میرساند، میگوید: در بسیاری از این آگهیها كه پدر و مادر را برای تشخیص هویت با فرزند مربوطه به این مركز میآورند ما پس از بررسی آزمایشگاهی و ژنتیكی به عدم صحت هویت این افراد میرسیم و این آگهیها كه بیشتر به دلیل شباهت ظاهری و موارد دیگر منجر میشود همیشه یك چالش برای ما و خانوادهها كه باعث احساسات بسیار آنان شده است ایجاد میكند.
در بازدید كوتاهی نیز كه از تالار تشریح صورت پذیرفت بیشترین چیزی كه جلب توجه میكرد اجساد فراوان بر روی تختهای فلزی بود كه در وهله نخست آدمی را به فكر میاندازد و باعث ناراحتی میشود ولی این در شرایطی است كه بسیاری از متخصصان و پزشكان باید هر روز در این محیط كار كنند به آنكه خم به ابرو آورند.
یكی از متخصصان تالار تشریح با اشاره به اینكه مراجعان فعالیتهای بخش تالار تشریح شامل معاینه اجساد و اعلام نظر كارشناسی در خصوص علت تامه فوت بر اساس در خواست مرجع قضایی است كه دامنه عملكرد این تالار نیز تمام متوفیات ارجاعی به پزشكی قانونی توسط مرجع قضائی را در بر میگیرد.
وی ادامه میدهد: انجام كارشناسی و اعلام نظر در خصوص درخواستهای مراجع قضایی و انتظامی شامل صدمات ناشی از تصادفات وسائل نقلیه، مسمومیت با منواكسیدكربن، مسمومیت دارویی (مسمومیت با سم دفع آفات نباتی، مسمومیت با سم جونده كش، مسمومیت با سیانور، مسمومیت با سایرسموم)، صدمات ناشی از حوادث كار، حوادث غیر مترقبه، صدمات ناشی از سقوط از بلندی، حوادث جنگی، سوختگی، برق گرفتگی، خفگی، خفهكردگی، غرق شدگی، گرمازدگی، سرمازدگی، گزشها، مرگ بر اثر اقدامات طبی و جراحی، سقوط هواپیما، صدمات ناشی از سلاح گرم (گلوله، انفجار )، صدمات ناشی از سلاح سرد، حلق آویز، عوارض ناشی از اعتیاد، بیماریهای قلبی و عروقی (سكته قلبی، ناهنجاری مادرزادی قلبی، بیماریهای دریچهای)، سرطانها، كهولت سن، بیماریهای عفونی (بیماریهای عفونی ریوی، بیماریهای عفونی گوارش، بیماریهای عفونی مغز و اعصاب، بیماریهای خونی و ایدز (HIV)، بیماریهای ریوی، بیماریهای دستگاه گوارش، بیماریهای دستگاه مغز و اعصاب، بیماریهای دستگاه خونساز (خونی )، بیماریهای غدد درون ریز، اعدام، رجم، كارشناسی اجساد مجهول الهویه و اعلام نظر كارشناسی در مورد شناسایی و تشخیص هویت از بقایای اجساد مجهول الهویه را در برمی گیرد.
این كارشناس پزشكی قانونی خاطرنشان میكند: اعلام نظر كارشناسی تالار تشریح مركز تحقیقات و آزمایشگاهی سازمان پزشكی قانونی برای بیمهها و ثبت احوال هم به كار میرود.
مركز آزمایشگاهی سازمان پزشكی قانونی را ترك میكنیم با این فكر كه پیشرفتهای علم پزشكی و تشرح اجساد امروزه تا حد به تشخیص ابهامات در زندگی و مرگ امروز بشر كمك میكند اما كار و زندگی هر روزه در چنین مركز تخصصی هم كار سادهای نیست.
نظر شما