به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اطلاعات ،بر پایه آمار، هر روز، ۴۵ هزار تن زباله در مناطق شهری و ۱۰ هزار تن در قلمروهای روستایی ایران تولید می شود. چندی پیش بر سر انباشت غیرقانونی زباله در قلمروهای جنگلی سراوان رشت، مردم محلی با کودکان‌شان ، ناچار به تحصن شدند.

استان‌های شمالی چون گلستان، مازندران و گیلان، درگیر ناکارآمدی در مدیریت زباله‌ها هستند. به ویژه، این‌که زباله‌ها به جای بازیافت، دفن می‌شود و در نهایت به خاک و آب این استان‌ها آسیب وارد می‌کند. در برخی شهرهای شمالی، به‌دلیل نامساعدبودن خاک برای دفن زباله، این زباله‌ها در کرانه‌های دریا رها می‌شود و در همین راستا دو رودخانه زرجوب و گوهررود، تبدیل به کانال فاضلاب شده‌اند.

اما در سطح جهان و به‌خصوص در کشورهای پیشرفته، زباله را طلای کثیف می‌نامند و استفاده بسیار مؤثری از آن دارند. تنها آمریکا از راه بازیافت زباله، میلیون ها دلار درآمد دارد. چرا بازیافت زباله در ایران، هنوز جایگاه‌ درخوری نیافته است؟

خط پردازش ۳۰۰تنی

عزیزالله سیفی-رئیس شورای اسلامی شهر یزد، از خط پردازش۳۰۰ تنی پسماند خانگی در شهر یزد خبر می‌دهد. این خط پردازش به تازگی مورد بهره‌برداری قرار گرفته است؛ سیستمی‌که امکان بازیافت بیش از ۷۰ درصد زبالة شهر یزد را فراهم می‌سازد.

سیفی همچنین از رونمایی دو دستگاه سمی تریلر پیشرفته می‌گوید و این که هرچه زباله‌ها بیشتر گردآوری و بازیافت شود، شهری تمیزتر و زیباتر به وجود خواهد آمد.

سیفی در ادامه سخنانش می‌گوید: برای بازیافت بیشتر و تخصصی‌تر، مقدمات، تجهیزات و تأسیساتی باید فراهم شود تا به صورت کامل، بازیافت انجام پذیرد و اکنون با راه‌اندازی خط پردازش۳۰۰ تنی پسماند خانگی، این کار بیش از پیش و به گونه‌ای تخصصی انجام می‌گیرد.

به گفتة سیفی، شهر یزد از سال های گذشته، به‌دنبال چنین دستگاه پردازشی بوده است و اکنون از جدیدترین و مدرن‌ترین تجهیزات دستگاه پردازش، با هزینه بالغ بر ۲۶ میلیارد ریال، بهره‌برداری می‌شود. با بهره برداری از این دستگاه، بیش از ۷۰ درصد زباله ها، به محیط زیست بر نمی‌گردد و مجددا استفاده خواهد شد.

آموزش تفکیک زباله

فاطمه زارع- رئیس کمیسیون خدمات شهری شورای اسلامی شهر یزد، در گفتگو با روزنامه اطلاعات، افزایش سرمایه‌گذاری برای فرهنگ‌سازی تفکیک زباله از مبدأ را پیشنهاد می‌دهد: با برنامه‌های آموزشی‌ و فرهنگ‌سازی برای تفکیک زباله از مبدأ می‌توان کاهش تولید زباله توسط شهروندان را انتظار داشت. بی‌گمان، سرمایه‌گذاری در این بخش، از اتلاف اعتبارات و از میان‌رفتن سرمایه‌ها جلوگیری خواهد کرد.

نکته بسیار مهمی که در بخش فعالیت کمیسیون خدمات شهری شورا وجود دارد، بازیافت و پسماند زباله است. بدون همکاری و مشارکت شهروندان در امور گوناگون شهری، پیشرفت و توسعهْ بسیار سخت خواهد بود. باید سرمایه‌گذاری در بخش فرهنگ‌سازی تفکیک زباله از مبدأ، افزایش یابد.

زارع با بیان این که بازیافت زباله‌ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، به سخنانش ادامه می‌دهد: لازم است در بخش‌ها و موضوعات گوناگون، نسبت به این موضوع توجه ویژه بشود.

دیگر پدیدة مهم در ارتباط با بازیافت، سلامتی شهروندان و نظافت شهر است؛ همه به‌خوبی به این موضوع واقف‌اند که توجه‌نکردن به جمع‌آوری زباله، آلودگی و بیماری‌های بسیاری به دنبال دارد. از سوی دیگر، نابازیافت زباله و دفن تمام زباله‌ها، مشکلات متعددی برای سلامت جامعه و شهروندان به دنبال دارد.به سبب اقتصادی نیز، بازیافت زبالهْ اهمیت فراوان دارد. اینک از زباله در جهان، به نام طلای کثیف یاد می‌شود و در همین راستا درآمد اقتصادی بسیاری دارند.

اکنون، بازیافتْ نه تنها برای موادی همچون فلز و شیشه و پلاستیک، بلکه حتی برای پسماندهای غذایی نیز مورد توجه است و از آن برای تهیه کود استفاده می‌شود. به همین دلیل، بحث راه‌اندازی کارخانه بازیافت و پسماند در دستور کار قرار گرفت. و اینک فاز نخست کارخانه بازیافت با اعتباری بالغ بر۲۰۰ میلیارد ریال به بهره‌برداری رسیده است.

با این وجود، افزایش تولید زباله و تفکیک‌نشدن از مبدأ، موضوعی است که اگر به آن توجه نشود و راه‌حلی برای آن نداشته باشیم، منجر به مشکلاتی خواهد شد که برای رفع آن نیاز به توسعة مداوم کارخانه‌های کمپوست داریم؛ در صورتی که می‌توان با فرهنگ‌سازی، جلوی این هزینه‌های بسیار بالا را گرفت.

در صورتی که شهروندان در زمینة تولید زباله، توجه لازم را داشته باشند و با مصرف درست از دورریز غذای خود بکاهند و نسبت به تفکیک زبالهْ حساسیت به‌خرج دهند، می‌توان معضلات موجود در این زمینه را رفع کرد؛ از این‌رو لازم است که برنامه‌ریزی برای ارائه آموزش‌هایی در بخش فرهنگ‌سازی تفکیک زباله از خانه‌ها انجام گیرد.

زبالة با اهمیت

محمدرضا برزگر-رییس سازمان مدیریت پسماند شهرداری یزد ، در باره گونه‌گونی جواهر کثیف می‌گوید: پسماند، به مواد جامد، مایع و گاز(‌غیر از فاضلاب) گفته می‌شود که به طور ‌مستقیم یا غیرمستقیم، برآمده از فعالیت انسان است اما از نظر تولیدکننده، زائد تلقی می‌شود و آن را آشغال می‌خوانند. تمام مواد زائدِ برآمده از کنش‌ انسان و حیوان که غیرقابل استفاده و بی‌مصرف است، همین پسماندهایی‌ست که ناخواسته یا نادانسته، دور ریخته می‌شود.

پسماندها ۵ گروه‌اند: پسماندهای عادی، از فعالیت‌های روزانگی انسان‌ها ‌در شهرها، روستاها و خارج از آن‌ها تولید می‌شود از قبیل زباله‌های خانگی و نخاله‌های ‌ساختمانی. دوم: پسماندهای پزشکی و ‌بیمارستانی و آزمایشگاهی که عفونی و زیان‌آور است و بسیار خطرناک برای آب و هوا و خاک. سوم: پسماندهای ویژه، که به‌دلیل بالابودن حداقل یکی از خواص‌خطرناک از قبیل سمیًت، بیماری‌زایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن، به ‌مراقبت ویژه نیاز دارد.

چهارم: پسماندهای کشاورزی، ناشی از فعالیت‌های تولیدی در بخش کشاورزی است که فضولات، لاشه حیوانات و محصولات کشاورزی فاسد را دربر می‌گیرد.

پنجم: پسماندهای ناشی از فعالیت‌های صنعتی و معدنی و پالایشگاهی‌ِ صنایع گاز، نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و براده‌ها، سرریزها ‌و لجن‌های صنعتی.

تفکیک از مبدأ

برزگر در ادامه سخنانش می‌گوید: پسماندی که شهروندان تولید می‌کنند و به عنوان تولیدکننده، در زنجیره مدیریت پسماند شناخته می شود، پسماند عادی است. مدیریت این پسماندها بعد از این‌که شهروند، آن‌را رأس ساعت ۹ شب، جلوی در خانه قرار دهد، بر عهدة شهرداری است. تفکیک زباله، به معنی جداسازی زباله ها، به دوگروه تر و خشک گفته می‌شود. شهروندان می توانند دو مخزن پسماند خشک و تر داشته باشند و جداسازی را انجام دهند. زباله‌های خشک و تر، دو نوع اصلی زباله است: مواد خوراکی، شامل پسماند غذاها و میوه ها در دستة زباله‌های تر قرار می‌گیرد و بیشتر آن‌ها نیز قابلیت تبدیل به کودها و کمپوست را دارد.

زبالة خشک: شامل انواع قوطی های کنسرو و ظرف های فلزی، پلاستیکی، کاغذ و مقوا است که همة این مواد در صورت تفکیک از زباله های خشک، می تواند دوباره جذب صنعت و تولید شود.

بازیافت دوریزها

برزگر باور دارد: طی بازیافت، مواد دورریز مانند آهن، پلاستیک، کاغذ، شیشه، مقوا را می‌توان دوباره مورد بهره‌بری قرار داد و به مواد جدید مورد استفاده تبدیل کرد. این‌کار از هدررفتن مقدار زیادی مواد اولیه و خام، انرژی و سرمایه‌های ملی جلوگیری می‌کند.

بازیافت از جنبه‌های گوناگون، سودمنداست و باعث تولید و ایجاد تعداد زیادی شغل و کار می شود. همچنین از هدررفت انرژی و منابع طبیعی چون آب، چوب و مواد معدنی جلوگیری می کند، مقرون به‌صرفه است و مانع از هدررفت منابع مالی کشور خواهد شد و از میزان زباله های تولیدی کم می کند؛ از همین‌رو به حفظ منابع طبیعی و حیات وحش و زیست بوم‌ها کمک می‌رساند و باعث کاهش گرمایش جهانی می‌شود.

کود کمپوست چیست؟

درباره کمپوست، برزگر می‌گوید: کمپوست به معنای مخلوط یا مرکب ‌است. کمپوست و بازیافت بقایای حیوانات از هزاران سال پیش شناخته شده ‌است و در اروپا دانشمندانی چون هومر و ارسطو به آن پرداخته‌اند.

کمپوست، پسماندهای آلی تجزیه‌شده و نسبتاً پایدار، از فرآیند پوسش یا کمپوست است.کمپوست‌سازی، پوساندن و تجزیه زباله های خانگی است. کمپوست، برآمده از فعالیت بیولوژیکی میکرو ارگانیسم‌هایی است که توانایی شکستن مولکول‌های درشت مواد آلی را داراست. این کود از پسماندهای کشاورزی نیز تولید می‌شود.

کمپوست، خاک‌های فقیر را به لحاظ مواد مغذی، غنی می کند و رطوبت خاک، مدت بیشتری در اختیار گیاه قرار می‌گیرد. ترکیبات تولیدشده در این فرایند، به‌آسانی از سوی گیاهان جذب می‌شود و جایگزینی دیگر برای کودهای شیمیایی در کشاورزی است. این نوع کود، هم در وسعت های صنعتی و بزرگ می تواند تولید شود و هم شهروندان می توانند در خانه تهیه کنند.

ورمی(کرم خاکی) در کنار کمپوست(کودآلی)، ورمی‌کمپوست را پدید می‌آورد؛ به معنای نوعی کودآلی است که از فعالیت کرم خاکی به‌دست می‌آید.

بیش از ۲۷۰۰ نوع کرم خاکی در طبیعت وجود دارد؛ این کرم‌ها با کاوش خاک و تغذیة عناصر موجود در خاک و آمیختن آن با آنزیم‌های موجود در بدن خود، خاک را تازه می‌کنند و قدرت باروری آن را افزایش می‌دهند؛ همچنین به‌دلیل جابه‌جایی مداوم در خاک، با ایجاد سوراخ‌های زیاد، راه نفوذ اکسیژن به خاک را آسان می‌کند.

تولید ورمی‌کمپوست، فرایندی نیمه‌هوازی است با ۸۰٪ رطوبت که توسط گونه‌ای خاص از کرم‌ها، قارچ‌ها، باکتری‌ها و اکتینومیست‌ها انجام می‌شود، همچنین این مواد، از بستر رشد کرم است که پس از دفع مواد زائد از سیستم گوارشی کرم، در محیط باقی می‌ماند. ورمی‌کمپوست، مجموعه‌ای از فضولات کرم به همراه مواد آلی تجزیه‌شده و نیز اجساد کرم‌هاست که برای گیاه، ارزش غذایی فراوانی دارد.

در خاک‌هایی دارای مواد دفع‌شده توسط کرم‌ها، عناصری مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم، پنج تا ۱۱ مرتبه بیشتر از خاک‌های بدون کرم است. در اثر عبور مواد آلی از دستگاه گوارش کرم، عناصری از جمله ریزمغذی‌ها زیاد می‌شود.تولید ورمی‌کمپوست، تغذیه کرم‌های قرمز حلقوی بارانی از مواد آلی پسماندهای آشپزخانه است و برآمده از فرایند کود آلی است که یکی از غنی‌ترین کودهای شناخته دنیا به شمار می‌رود.

سامانة هوشمند

امیرحسین زرگر-کارشناس نظارت سازمان مدیریت پسماند نیز در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات دربارة وظیفة شهروندان می‌گوید: سامانة هوشمند جمع‌آوری پسماند خشک در راستای حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی و رضایت شهروندان یزدی، توسط سازمان فاوای شهرداری و به سفارش سازمان مدیریت پسماند تهیه شده است.

شهروندان با نصب این سامانه بر روی تلفن های همراه خود، می‌توانند پسماند خشک خود را در هر وزن و در هر تاریخی و ساعتی، به پرسنل شهرداری تحویل دهند و به ازای آن از خدمات شهرداری در این سامانه استفاده کنند یا با واردکردن شماره شبای بانکی خود، مبلغ پسماند خشک تحویلی خود را دریافت دارند.

دفن غیراقتصادی

مجید تجملیان- رئیس کمیته پسماند و پساب شورای اسلامی شهر یزد مطرح کرده است: تفکیک‌نشدن پسماندهای خشک، تر و آلوده، باعث هدرفت حجم عظیمی از دارایی‌های شهر می‌شود.مجید تجملیان، با اشاره به کم‌توجهی به اهمیت پسماند در استان یزد به سخنانش ادامه می‌دهد: روزانه، بیش از۴۰۰ تن پسماند در بخش‌های خانگی، درمانی، اداری و صنوف یزد در حال تولید است که این مقدار، متشکل از طیف وسیعی از چیزهای مصرفی است که شهروندان در طول روز، مورد استفاده قرار می‌دهند.

وی با بیان این‌که در این باره، شورای اسلامی شهر در چند دوره پیگیر بود تا یک خط پردازشی برای پسماندهای یزد راه اندازی شود، به سخنانش می‌افزاید: با پیگیری‌هایی که در یک‌سال گذشته و به طور جدی توسط شورا انجام شده است، سرانجام این کار به نتیجه رسیده است.

در ارتباط با مدیریت پسماند برای کاستن از دفن زباله و ره‌بانی از زیست‌محیط، باید فرهنگ‌سازی انجام گیرد. بهتر است از مدارس دعوت ‌شود با هماهنگی سازمان مدیریت پسماند شهرداری، برای آشنایی با فعالیت‌های خط پردازش پسماند، بازدید داشته باشند تا فرهنگ جداسازی زباله‌ها در خانه‌ها نهادینه شود. اینک چالش بزرگْ همچنان پابرجاست و جداسازی آشغال‌هایی مانند پلاستیک و پاکت های نایلونی و ته‌ماندِ مواد غذایی و زباله‌های آلوده و دوریزهای حجیم از یکدیگر، به سختی و با هزینه‌های هنگفتْ همراه است. هنوز تفکیک از مبدأ، تبدیل به یک فرهنگ غالب در استان نشده است.

بازیاقت پسماندهای خشک، بهره اقتصادی دارد و بازیافت پسماند تر نیز به درد کشاورزان می‌خورد. هدف، پیوستن به آن‌دسته از شهرهای جهان است که پسماند صفر یا نزدیک به صفر دارند. خانواده‌ها می‌توانند پسماندهای تولید خانگی خود را جداسازی کنند؛ پسماندهای تر مانند ته‌ماند مواد غذایی و پوست میوه و دوم پسماندهای خشک صنعتی مانند پلاستیک، شیشه، فلز، کاغذ و مقوا. همچنین، جداسازی دوریزهای آلوده مانند پوشک بچه و سطل سرویس‌های بهداشتی به پاکیزگی محیط زیست، کمک خواهد ‌رساند.

کوه زباله، بلندتر از تاج محل

یکی از مسائل اصلی محیط‌زیست هند، منابع آلوده‌کننده مانند سوزاندن پِهِن(فضولات)جانوران و چوب و تصفیه‌نشدن فاضلاب و ورود مواد زائد زباله‌ها به رودخانه‌ها است.در هند، سوزاندن زباله‌ها به آلودگی هوا انجامیده است. سوختن چوب و سوخت زیست توده، به این چالش دامن می‌زند. هنوز هم سوخت سنتی(بقایای محصول کشاورزی و مدفوع خشک شده حیوانات) برای مصرف انرژی داخل خانه های روستایی رواج دارد.

مشاهده زباله های جامد در مناطق شهری و روستایی هند، پدیده معمولی است. این زباله ها یک منبع عمده آلودگی به شمار می‌رود. شهرهای هند بیش از۱۰۰ میلیون تن ضایعات جامد در سال تولید می‌کنند. گوشه‌های جاده ها در مکان های عمومی و پیاده‌رو ها پر از زباله است و رودخانه ها و کانال ها به عنوان محل دفن زباله عمل می‌کند. بخشی از این بحران زباله در هند، ناشی از افزایش تراکم جمعیت در شهرها است.

آلودگی زمین یا خاک را باید در امتداد انباشت زباله دنبال کرد. در ماه مارچ سال ۲۰۰۹، مسئله ایالت پنجاب هند، توجه مطبوعات را به خود جلب کرد. اعلام شده بود که آلودگی‌های گوناگون، سبب بروز اختلالات شدید در کودکان محلی شده است.تصاویر منتشرشده از کوه‌های زباله در مناطق کوهستانی هند نشان می دهد که قله کوه‌های زباله به ستغ کوه‌های واقعی نزدیک می شود.

کشور هند پر زباله ترین کشور جهان است و شهرهایی وسیع از زباله‌های آلوده در آن وجود دارد. سازمان ملل، دهلی‌نو را آلوده‌ترین پایتخت جهان معرفی کرده است. حالا در پیش‌بینی تازه‌ای عنوان شده است که ارتفاع بلندترین کوه زباله هند در این شهر به‌زودی از بلندای تاج‌محل هم پیشی خواهد گرفت.

یک کوه زباله در هند، هم‌اکنون ۶۵ متر ارتفاع دارد و هر سال ۱۰ متر بر بلندایش افزوده می‌شود. تاج‌محل(نماد هندوستان) ۷۳ متر است. از این اخبار بر می‌آید که هندوستانْ دیگر زمینی برای دفن زباله ندارد و ناچار است همه‌جاها را از زباله بیانبارد.

وسعت مرکز دفن زباله قاضی‌پور در شرق دهلی نو، نزدیک به ۴۰ زمین فوتبال است. دادگاه عالی هند، حکم داده است که چراغ‌های هشداردهنده قرمز بر این کوه زباله نصب شود تا خطری متوجه هواپیماهای مسیر دهلی نو نباشد.

هند راهکاری برای کاهش حجم و ارتفاع این کوه زباله ندارد و بوی بد آن به مشکلی اساسی برای کودکان در شرق دهلی نو تبدیل شده است. این کوه زباله، همچنین از پرنده گرفته تا گاو و سگ و موش خیابانی را به سوی خود جلب می کند و یکی از منابع آلودگی هوای و آب و خاک است.