به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه پیام ما، اما عامل دیگر تصاحب زمین توسط افرادی است که می‌گویند قسمت غربی دریاچه در تملکشان است و حتی برای آن سند رسمی دارند. پیدا نیست که چطور بستر یک دریاچه به نام یک شخص سند خورده و این به معمایی بزرگ تبدیل شده است. هرچند در سال‌های گذشته موضوع سند داشتن دریاچه مورد بی‌توجهی مسئولان منطقه قرار گرفته، اما حالا با مطالبۀ محلی‌ها برای احیای بزنگان، دادستان عمومی و انقلاب مرکز خراسان‌رضوی از رسیدگی ویژه به این موضوع توسط معاونت حقوق عامه دادسرا خبر داده است. بااین‌حال عکس‌های هوایی، شوره‌رازی را نشان می‌دهند که هر لحظه تأخیر برای رسیدگی به وضع بزنگان، یعنی مرگ زودتر کل دریاچه و منطقه.
بزنگان در ۱۳۰ کیلومتری مشهد و ۸۰ کیلومتری سرخس، به جنوب رشته‌کوه‌های هزار مسجد تکیه داده است. اینجا تنها دریاچۀ طبیعی در خراسان‌رضوی است که به ثبت ملی هم رسیده اما محیط زیست می‌گوید این زیستگاه اکنون فقط ۵ درصد آب دارد. آب این دریاچه از بارندگی‌های سالانه و چشمه‌های کوچک حاشیه و کف دریاچه تأمین می‌شود و تاکنون ۳۳ گونه فیتوپلانگتون جلبکی در آن شناسایی شده است. دریاچۀ بزنگان در فصل‌های مختلف سال محل تجمع پرندگان مهاجر است و هر سال در پاییز و زمستان و نیز اوایل بهار، زیستگاه فوق‌العاده‌ای برای گذراندن فصل سرمای پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی به‌شمار می‌آید، اما اکنون با این میزان آب و تصرف بستر رود، تیغ مرگ بر گردن بزنگان است.
آب چشمه را منحرف کردند و دریاچه را به‌نام خود زدند
با اینکه «محمدحسین درودی»، دادستان عمومی و انقلاب مرکز خراسان‌رضوی، قول رسیدگی به موضوع سند داشتن یک فرد برای بستر و حریم دریاچه را داده اما درنهایت گفته وضع فعلی دریاچه ربطی به مالک ندارد و از اثرات خشکسالی است. محلی‌ها اما نظرشان متفاوت است. آنها سال‌های پرآبی دریاچه را دیده‌اند و حالا می‌پرسند چطور مالک در زمین‌هایی که ملی است، توانسته سند بگیرد؟از روستای بزنگان تا دریاچه، ۱۵ کیلومتری راه است و یک فرعی از جادۀ اصلی به دریاچۀ بزنگان می‌رسد. در این منطقه کشاورزی هم رونق دارد. محمدپور، همیار محیط زیست می‌گوید: فرد مدعی مالکیت بخش غربی دریاچه، مسیر «چشمه‌ناز» را برای رسیدن به دریاچه منحرف کرده است
یکی از این افراد «مجید محمدپور» است. او که از ساکنان منطقه است، در روزهای اخیر کارزاری را برای رسیدگی به وضعیت دریاچه به راه انداخته و در نامه‌ای خطاب به رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نوشته است: «دریاچۀ بزنگان معروف به عروس دریاچه‌ها در شهر سرخس استان خراسان‌رضوی به‌دلیل عدم رسیدگی، مسدودکردن مسیر سرچشمه‌ها و تعرض زمین روبه خشکی کامل می‌رود. ازاین‌رو، از سازمان محیط زیست، منابع‌طبیعی و شخص رئیس‌جمهوری درخواست می‌شود با همت به موضوع احیای این دریاچه به ما کمک کنند.»
محمدپور به عکس‌های هوایی منطقه اشاره می‌کند و به روزگاری که دریاچه آب داشت و تصرفات در کنار خشکسالی امانش را نبریده بود: «سرچشمۀ حوضۀ آبریز، خشک شده و آبی به دریاچه نرسیده است. از سویی در سال‌های اخیر که فکر می‌کنم به ده سال برسد، افرادی در بخش غربی دریاچه برای تصاحب، استشهاد جمع کردند و بعد هم گفتند این زمین‌ها سند دارد.» از روستای بزنگان تا دریاچه، ۱۵ کیلومتری راه است و یک فرعی از جادۀ اصلی به دریاچۀ بزنگان می‌رسد. در این منطقه کشاورزی هم رونق دارد و محمدپور می‌گوید فرد مدعی مالکیت بخش غربی دریاچه، مسیر «چشمه‌ناز» را برای رسیدن به دریاچه منحرف کرده است: «این چشمه آب دارد و می‌تواند به احیای دریاچه کمک کند، اما او ارتفاع چشمه را پایین آورده است تا آب به دریاچه نرسد.»
این دریاچه جوان نیست
محمدپور که همیار محیط زیست منطقه هم هست از سوی دیگر می‌گوید قدمت این دریاچه بسیار زیاد است و حتی تحقیقاتی در دانشکده فردوسی مشهد وجود دارد که نشان می‌دهد از این دریاچه فسیل‌هایی بسیار قدیمی به‌دست آمده است. این درحالی‌است که به گفتۀ محمدپور، فرد مدعی مالکیت، بزنگان را دریاچه‌ای خیلی جوان معرفی می‌کند. «مالک می‌گوید عمر دریاچه چهل سال است. چطور چنین چیزی ممکن است؟ شواهد موجود همگی از عمر طولانی آن سخن می‌گویند و حتی محلی‌های قدیم می‌گفتند روی تپه‌ای در غرب دریاچه یک آتشکده از زمان زرتشتیان وجود داشته است که اگر شواهد این امر به‌درستی کشف شود، عمر دریاچه خیلی طولانی‌تر از این خواهد بود.»
در کنار ثبت ملی دریاچه به‌عنوان اثر طبیعی، بررسی تاریخ تشکیل بزنگان، تأیید قدمت این زیستگاه است. در چکیدۀ مقاله‌ای با عنوان «منشأیابی دریاچۀ بزنگان شرق زون کپه‌داغ» که پاییز ۱۳۹۴ در نشریۀ «رشد آموزش جغرافیا» منتشر شده آمده است: «دریاچۀ بزنگان در ۱۳۰ کیلومتری جادۀ مشهد-سرخس واقع شده و از چشمه‌ها و آب باران تغذیه می‌کند.
این دریاچه بین دو دورۀ زمین‌شناسی سنوزوئیک و مزوزوئیک به‌وجود آمده و شامل سازند کارستی کلات و پستلیق می‌باشد. در این پژوهش با استفاده از عکس‌های هوایی و مطالعات میدانی به بررسی عوامل مؤثر بر تشکیل دریاچه اقدام شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سازند کلات بستر دریاچه را شکل داده و شکسته شدن در پی و عبور آب‌های بالادست از آن در طی دوران منجر به ایجاد حفرۀ دولینی بزنگان گشته و یک حفرۀ کارستی تشکیل شده است که آب‌ها به‌صورت چشمه در آن تجمع یافته است.»
محیط زیست: کاری از دست ما ساخته نیست
خشکسالی هرچند امان منطقه را بریده، اما آنطور که کرمانی، رئیس شورای اسلامی روستای بزنگان می‌گوید، دخالت و دستکاری عوامل انسانی به این وضعیت دامن زده است: «مگر بستر و حریم جنگل‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها جزو انفال نیست. پس چرا تصرف و حتی سند هم صادر می‌شود؟ وقتی شخصی چشمه‌های رودخانه را تصرف و از ورود حداقل آب به بستر دریاچه جلوگیری می‌کند، به‌طور قطع مرگ دریاچه رقم می‌خورد.» آنطور که پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان حفاظت محیط زیست از قول او نوشته، سرخس گرفتار ریزگردها شده و همزمان با خشکیدن دریاچه، نگرانی از طغیان غبارهای نمکی اوج گرفته است. مردم منطقه امیدوارند که برای نجات دریاچه کاری انجام شود و با متصرفان برخورد شود.
رئیس ادارۀ محیط زیست شهرستان سرخس با قاطعیت گفته فردی که طی سال‌های اخیر اراضی بخش غربی دریاچه را به تصرف خود درآورده است، سند رسمی دارد و آنها نمی‌توانند در این زمینه اقدامی انجام دهند. صحبت‌های «محمد ملتجی»، رئیس اداره محیط زیست سرخس، درحالی‌است که تماس‌های «پیام ما» با بخش حقوقی سازمان حفاظت محیط زیست بی‌نتیجه بود و «رضا انجم‌شعاع» با بیان آنکه این موضوع به این بخش ارتباطی ندارد، دراین‌باره صحبت نکرد.
ملتجی اما دربارۀ اقدامات انجام‌گرفته برای این دریاچه پیش از این گفته بود: «در طی چندسال اخیر، سه پروژۀ محیط زیستی برای تداوم حیات دریاچۀ بزنگان انجام شده است، به‌طوری که در سال ۹۸ در ضلع شرقی دریاچه یک دیوار ساحلی به طول ۲۰۰ متر آن هم به‌صورت بتنی ایجاد کردیم تا دست‌کم سیلاب‌های موجود به‌سمت دریاچه هدایت شود که اعتبار این پروژه حدود یک میلیارد تومان است.»
به گفتۀ او با بهره‌برداری از دیوار ساحلی (سال ۱۴۰۱) بخش درخور توجهی از سیلاب‌ها و آب‌های جاری وارد دریاچه شد، اما ازآنجاکه شدت گرما و تبخیر بالاست، بارش‌ها ادامه نیافت، حجم آب ورودی کفاف حداقلی دریاچه را نکرد و کارایی لازم را نداشت: «پروژۀ انتقال آب مازاد کشاورزان توسط لوله و احداث کانال بتنی در مجاورت خط لوله از دیگر اقدامات سال‌های گذشته بود که انجام شد.» دریاچه اما همچنان در تصرف افرادی است که می‌گویند سند دارند و حتی محیط زیست سرخس هم بر این عقیده است که چون سند دارند، نمی‌توانند برای این وضعیت کاری کنند. دریاچه هر روز بیشتر از قبل ناتوان می‌شود و شوره‌زاری است در دل خراسان؛ شوره‌زاری که سال‌ها رنگ آب را به خود دیده بود.
نظر شما