به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، یکی از این مناطق که دروازه‌هایی برای ورود به شهر داشت، منطقه 15 تهران بود؛ منطقه‌ای که در جنوب شرق تهران واقع شده که از شمال به پادگان قصر فیروزه، 45 متری آهنگ، خیابان خاوران و شوش شرقی و از غرب به خیابان فداییان اسلام و از جنوب به خیابان دولت‌آباد، کوه بی‌بی شهربانو و کارخانه سیمان و از شرق به کوه‌های شرقی تهران و حد شرقی اراضی افسریه منتهی می‌شود.
در توضیح قدمت این منطقه، باید به یادگاری دوره ناصری در آن اشاره کرد؛ خیابان هاشم‌آباد در محله محمدامین هاشم‌آبادی؛ در دوره ناصرالدین شاه، این محل که یکی از قدیمی‌ترین محله‌های تهران و حتی ایران بوده به هاشم امیرالدوله سمیرجانی واگذار شده و او هم، قصد آبادانی این محله را کرده و پس از آن، به هاشم‌آباد معروف شده است.
همچنین پس از انقلاب اسلامی، بالاترین شتاب را در گسترش و توسعه جمعیت ساکن در منطقه داشت؛ در زمان کوتاهی پس از سال 1358، ساخت‌وساز در تقریبا تمام سطح خالی این منطقه آغاز شد و این محله قدیمی، به بافتی پرتراکم تبدیل شد و حالا امروز، وقتی در خیابان‌های این محله قدم بزنیم، با آشفتگی بسیاری روبه‌رو می‌شویم؛ از خیابان‌های باریک و شلوغ گرفته که هر آن یک خودرو یا موتور، از کوچه‌ای بیرون می‌پیچد و راه عبور عابران را می‌بندد تا دستفروشی و سد معبر مغازه‌داران و بدتر از همه، حضور فروشندگان و مصرف‌کنندگان مواد مخدر در ملأعام.
وقتی به این موارد تاریکی خیابان‌ها و پراکنده شدن زباله‌ها در سطح محل و تردد موش‌ها و... را اضافه کنیم، متوجه شدت مشکلات ساکنان این منطقه می‌شویم. در میان خبرها، با یک جست‌وجوی ساده، متوجه خواهیم شد که بسیاری از مشکلات امروز منطقه 15، سال‌هاست دغدغه اهالی بوده و بارها از طریق مراجع مرتبط، پیگیری شده اما همچنان به قوت خودباقی مانده است.
شهروندانِ سرگردان بین پل‌های عابر بسته شده و خیابان‌های پرخطر
یکی از ساکنان خیابان عباس کاشی در محله هاشم‌آباد، زنی 38 ساله و شاغل است که روزانه در رفت‌وآمد از خانه تا محل کار، مشکلات متعددی را تجربه می‌کند. او درباره مشکل پل‌های عابر که از اصلی‌ترین دردسرهای روزانه آنهاست، می‌گوید: «اکثر پله‌های برقی در این منطقه، یا خاموش هستند یا جلوی آنها بسته شده، از طرفی اگر هم قابل استفاده باشند، در تاریکی شب، به خاطر روشنایی نداشتن، بسیار ترسناک و ناامن هستند. مهم‌ترین پل عابر پیاده در این منطقه، پل میان هاشم‌آباد-خاوران و بلوار ابوذر است.
برای رسیدن به آن سمت بلوار، وقتی که امکان استفاده از پل عابر نیست، ناچار هستیم از خیابان عبور کنیم که به خاطر نبودن سرعت‌گیر و سرعت بالای ماشین‌ها و همچنین نبود روشنایی کافی در خیابان، خطرات بیشتری عابرین را تهدید می‌کند. این مشکلات گریبانگیر دانش‌آموزانی هم هست که در مدارس اطراف خیابان خاوران تحصیل می‌کنند؛ مثلا در خیابان قربانی مطلق که از محله‌های هاشم‌آباد و اتابک عبور می‌کند و به خیابان خاوران می‌رسد، مدارس بسیاری قرار دارد و خیابان‌های بدون سرعت‌گیر و تردد خودروها با سرعت بالا، خطرات فراوانی برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کند.»
تحریم و فرسودگی تجهیزات برقی پل‌های عابرپیاده
محمد شیری، شهردار منطقه 15 تهران، در توضیح مشکل همیشگی ساکنان این محله درمورد پل‌های عابر، می‌گوید: «پل‌های عابر پیاده ترمینال خاوران، خیابان بجستانی (مسلم سابق) و فرهنگسرای خاوران به صورت مکانیزه بوده که مسوولیت نگهداشت کلی آنها مربوط به سازمان زیباسازی شهرداری تهران است که از یک‌سو به علت فرسودگی تجهیزات برقی و مکانیکی و مشکلات تامین قطعات در اثر تحریم و از سوی دیگر خطرات جانی ناشی از نقص عملکرد پله برقی، شاهد خاموشی پل‌های عابر مکانیزه در برخی مقاطع زمانی هستیم. البته به صورت مستمر از سازمان مربوطه جهت رفع نواقص در راستای سهولت استفاده شهروندان پیگیری می‌شود.
ضمن اینکه با توجه به مشکلات پل‌های عابر مکانیزه طی سال‌های گذشته، منطقه 15 پیشنهاد احداث آسانسور به عنوان جایگزین پل مکانیزه را ارایه کرده که این طرح از سوی شهرداری تهران تایید شده و قرار است در برنامه اجرای سال آینده در بزرگراه شهید رستگار قرار گرفته شود. اگر این طرح موفقیت‌آمیز اجرا شود، در سطح شهر تهران قابل‌توسعه خواهد بود.»
بارها در اخبار منتشر شده از این منطقه، از جمع‌آوری مصرف‌کنندگان و فروشندگان مواد مخدر گفته شده که به نام طرح‌های ضربتی و با هدف تامین رضایت و امنیت شهروندان، انجام شده است. شهردار منطقه 15 هم، با بیان اقدامات انجام شده در این منطقه، از جمع‌آوری معتادان و بهبود روشنایی خیابان‌ها می‌گوید: «بحث تجمع معتادین در برخی نقاط منطقه مشکلاتی برای شهروندان ایجاد کرده و در حوزه معاونت خدمات شهری است که در این حوزه، اجرای طرح جمع‌آوری معتادین در سال جاری به صورت مستمر و به منظور جلوگیری از ناهنجاری‌های اجتماعی و فرهنگی انجام شد که درنتیجه اجرای این طرح، 7 هزار و 883 مصرف‌کننده، شامل 164 زن و 7 هزار و 719 نفر مرد در سال جاری جمع‌آوری و ساماندهی شدند.
درمورد اقداماتی که در راستای روشنایی خیابان‌ها هم انجام شده، باید بگویم که هر چند وظیفه روشنایی معابر و نگهداشت چراغ‌های برق برعهده اداره برق است ولی با این وجود مکاتبات و پیگیری‌های مکرر از سوی منطقه برای جانمایی چراغ‌های جدید و بهسازی و نوسازی چراغ‌های موجود با اداره برق انجام شده است.»
اخبار مستمر پیرامون طرح‌های ضربتی و توضیحات شهردار منطقه 15 درخصوص حضور فروش و مصرف مخدر در خیابان‌ها و در ملأعام و همچنین رفع تاریکی خیابان‌ها و ایجاد امنیت در سطح محله، در حالی مطرح شده که همچنان، اهالی این منطقه با مشکلات متعددی به واسطه حضور مصرف‌کنندگان و فروشندگان مواد مخدر مواجه هستند. یکی دیگر از شهروندان منطقه 15 دختر دانشجویی است که موقع بازگشت از دانشگاه، چالش‌های بسیاری با تاریکی خیابان‌های محل سکونتش دارد.
او درباره حضور اراذل و اوباش و فروشندگان و مصرف‌کنندگان مواد مخدر می‌گوید: «بسیاری از خیابان‌های این منطقه، روشنایی مناسبی ندارد و لامپ‌های تیر چراغ‌برق سوخته یا شکسته است و همین تاریکی خیابان، محلی برای پنهان شدن مصرف‌کننده‌ها و فروشندگان مواد مخدر شده است. در بسیاری از خیابان‌ها به طور واضح شاهد مصرف مواد مخدر در خیابان‌ها هستیم و حتی در پیاده‌روها، پل‌های عابر و در سایر معابر هم حضور دارند و گاهی در ملأعام، موادفروشان مشغول خرید و فروش هستند.
در واقع من به عنوان یک زن که وقتی از دانشگاه برمی‌گردم، هوا تاریک شده، هیچ امنیتی در خیابان‌های این منطقه ندارم؛ بعضی از کوچه‌ها ظلمات مطلق است. گاهی بعضی لامپ‌های شکسته تیرهای چراغ برق را تعویض می‌کنند یا چراغ‌های خراب تعمیر می‌شود، اما به جرات می‌توانم بگویم که اکثر شب‌ها با تاریکی خیابان‌ها مواجه هستیم. بسیاری از اهالی محل هم بارها پیگیر مشکلات از هر سازمان و نهاد مرتبطی بودند، اما به هیچ نتیجه‌ای نرسیدند. به طور کلی برای من تردد در هیچ جای تهران به اندازه خیابان خاوران تا خیابان شهید یاسینی و گذر از عباس کاشی خطرناک نیست، این موضوعات مطرح شده را می‌توانید به تمام خیابان‌های محله هاشم‌آباد تعمیم بدهید.»
کارکرد گمشده زمین‌های خالی
موضوع دیگری که در اخبار منطقه 15 تهران مطرح است، بحث فضای سبز و بوستان‌ها در این منطقه است، آن‌هم در شرایطی که تفرجگاه مسگرآباد، کوه‌های بی‌بی شهربانو، کوشک امیر سلیمانی، امامزاده سیده ملک‌خاتون و... از فرصت‌های مناسب برای توسعه فضای سبز و تفریحی در این منطقه هستند. یکی دیگر از ساکنان منطقه 15 که در حوالی محله اتابک زندگی می‌کند می‌گوید: «فضاهای خالی بسیاری در این منطقه وجود دارد که سال‌هاست بدون استفاده مانده است؛ مانند فضای خالی‌ای که مقابل مسجد اصحاب‌الحسین در محله هاشم‌آباد و در خیابان کاشی قرار دارد و از سالیان پیش، قرار بوده به یک بوستان تبدیل شود و دریغ از اینکه حتی گوشه‌ای از این زمین را چمن‌کاری کنند.»
شهردار منطقه 15، در این مورد، با اشاره به مالکیت شخصی بعضی از این زمین‌های خالی، توضیح می‌دهد: «زمین آدرس مذکور دارای مالکیت شخصی بوده که با توجه به پیشنهاد شهرداری به مالک در چندین مرحله جهت تملک زمین و تبدیل آن به فضای سبز، تاکنون مالک حاضر به واگذاری ملک به شهرداری نشده که درحال‌حاضر نیز جهت ساماندهی و جلوگیری از تجمع معتادین در آن محل، کانکس بازیافت از سوی شهرداری جانمایی شده است.
اما به طور کلی شهرداری اقداماتی در مورد ساماندهی بوستان‌ها انجام داده که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: با اخذ اعتبار مرتبط، در حال انعقاد قرارداد مطالعه، شناسایی و ایمن‌سازی دهانه میله قنوات سطح بوستان‌ها در سال جاری است، همچنین می‌توان به ساماندهی سرویس‌های بهداشتی بوستان‌ها جهت استفاده شهروندان و بررسی بوستان‌های منطقه از منظر مساحت بوستان، ماهیت بوستان، متوسط مراجعه شهروندان و...، نواقص سرویس‌های بهداشتی موجود اشاره کرد.
به علاوه باتوجه به چالش‌های آبی پیش رو و ضرورت تامین و بهینه‌سازی آب فضای سبز از منابع آب‌های سطحی، ضمن برنامه‌ریزی احداث مخازن نگهداری آب در بوستان‌ها، مطالعات احداث تصفیه‌خانه آب کانال سرخه‌حصار برای تامین آب خام مجموعه 300 هکتاری بوستان آزادگان، پردیس بانوان و... صورت پذیرفته که به زودی عملیات اجرایی احداث آن نیز آغاز خواهد شد. همچنین باتوجه به ضرورت ایمن‌سازی بوستان‌ها نسبت به نصب پایه چراغ‌های روشنایی در سطح بوستان‌های منطقه اقدام شده و باتوجه به نظارت مستمر، موارد احصاشده نیز در دست بررسی و رفع است.»
هرچند شهرداری و سایر نهادهای مرتبط با فضای سبز شهری در منطقه 15، گزارش‌هایی از اقدامات انجام‌شده در این منطقه ارایه می‌دهند، اما به نظر می‌رسد که هنوز شهروندان نتیجه‌ای از این اقدامات ندیده‌اند و همچنان با معضلات قدیمی محل خود، دست و پنجه نرم می‌کنند. به گفته یکی از ساکنان سالمند محله هاشم‌آباد در منطقه 15 شهرداری، نهایت کاری که در این سال‌ها شهرداری برای این زمین خالی انجام داده، نصب یکی، دو دستگاه ورزشی است که در بسیاری از پارک‌ها دیده می‌شود.
او می‌گوید: «شبیه این وضعیت در زمین‌های خاکی دیگری در محله هاشم‌آباد هم دیده می‌شود که یک‌طرف آن، به محله اتابک می‌رسد. این زمین‌های خاکی، معمولا مرکز استقرار مصرف‌کنندگان مواد مخدر شده که در اکثر شب‌ها شاهد دود و غبار آتشی هستیم که آنها در این زمین‌ها روشن می‌کنند. در بهترین حالت به پارکینگ ماشین‌ها تبدیل می‌شود. حتی به پارک و بوستان‌هایی هم که ساخته شده، رسیدگی نمی‌شود، برای مثال، پارکی که نبش خیابان قربانی است، به محلی برای استقرار کاسبان و مصرف‌کنندگان مواد مخدر است و به نوعی، آنجا محلی برای زندگی آنها شده و هیچ خانواده‌ای، جرات ورود به آن پارک را ندارد.»
پیاده‌روهای ناهمسطح و سدمعبر دستفروشان؛ کابوس پیاده‌روی شهروندان
یکی دیگر از معضلاتی که این سالمند ساکن منطقه 15 مطرح می‌کند، مربوط به پیاده‌روها از هاشم‌آباد تا اتابک است و می‌گوید: «پیاده‌روها در این محل بسیار باریک و البته ناهمسطح هستند که معمولا سالمندان یا حتی افراد دیگر را دچار آسیب‌هایی مانند زمین خوردن یا پیچ خوردن پا و شکستگی دست‌وپا می‌کند. از طرف دیگر، در همین پیاده‌روهای باریک و ناهمسطح، شاهد سدمعبر کسبه و حضور دستفروشان هستیم که به کلی خیابان را بسته‌اند. وقتی هم به آنها بابت سدمعبر اعتراض می‌کنیم، ادعا می‌کنند که با شهرداری هماهنگ هستند.»
شیری در پاسخ به این معضل، توضیح می‌دهد: «درخصوص پیاده‌روسازی معابر، تاکنون ۱۰ هزار متر مربع اجرا شده و تا پایان سال نیز به ۲۰ هزار متر مربع خواهد رسید. پیاده‌روسازی همین محدوده مطرح شده که شامل خیابان منصور (حدفاصل هاشم‌آباد و اتابک) می‌شود، به مساحت هزار و 400 متر مربع و با عرض 2 و 2 و نیم متر مربع طی سال جاری، به طور کامل بهسازی و نوسازی خواهد شد.
با توجه به نارضایتی عمومی از مزاحمت‌های سد معبر بعضی خیابان‌ها، به‌خصوص خیابان شهرزاد، شهرداری منطقه اقدام به پاکسازی و ساماندهی سد معبر کرده که موجب رضایتمندی شهروندان و کسبه شده و به صورت مستمر نظارت و کنترل می‌شود. همچنین باتوجه به آسیب‌های متعدد مزاحمت‌های ناشی از سدمعبر اصناف، وانتی و دستفروشان از قبیل ایجاد ترافیک، ناهنجاری بصری و اجتماعی، تضییع حقوق شهروندی و...، این موضوع پیوسته از سوی شهرداری منطقه در دستورکار قرار گرفته و پیگیری می‌شود.
در واقع باید بگویم شهرداری در کوتاه‌مدت از طریق اکیپ‌های معبربان در سطح نواحی به ویژه در معابر ویژه، به دنبال جمع‌آوری، رفع و برخورد با افراد و اصناف ایجادکننده سدمعبر بوده و در درازمدت هم در پی ساماندهی وضعیت سد معبر وانتی و دستفروشان است که از آنجا که باتوجه به بافت فرهنگی و اقتصادی، جلوگیری از فعالیت این افراد تبعات اجتماعی و اقتصادی خواهد داشت، شهرداری تصمیم گرفته با جانمایی مکانی مناسب در قالب روزبازار در راستای استقرار این صنف اقدام کند. ضمنا برخورد با موارد سد معبر نیاز به همکاری همه دستگاه‌های متولی مانند کلانتری‌ها و پلیس راهور است.»
پسماندهای سرگردان؛ پاتوقی برای موش‌ها
یکی دیگر از اقدامات گزارش شده از طرف شهرداری منطقه 15، مبارزه با جانوران موذی و اصلاح زیرساخت‌های فاصلاب است. شیری، درباره این اقدامات می‌گوید:«در راستای کنترل مزاحمت‌های ناشی از ازدیاد موش، باتوجه به ملاحظات چندگانه مانند اصلاح زیرساخت‌های شهری از قبیل انهار، شبکه فاضلاب، پاکسازی معابر و انهار از ضایعات صنوف، اقدامات مبارزه با جانوران موذی و...، ضمن طرح‌ریزی اصلاح و نوسازی شبکه انهار محلات و طی برنامه‌ریزی‌های دوره‌ای در قالب طرح‌های مستمر مانند توسعه محلاتی و «من شهردارم»، به آموزش اصناف سطح محلات درخصوص عدم دپوی پسماند میوه و سبزی و... در حاشیه معابر و نهرها پرداخته شده است. همچنین به منظور اثربخشی سم‌گذاری در طرح مبارزه با جانوران موذی از قبیل سم‌گذاری به میزان 133 کیلوگرم، انسداد منافذ با مصالح مقاوم به میزان 1210 مورد، نصب دریچه یک‌طرفه به میزان 2845 مورد نیز صورت گرفته و در ادامه استمرار خواهد داشت.
درخصوص تخلیه مخازن هم باتوجه به حجم زباله ناشی از بافت محله، تراکم جمعیتی، عرض معابر و نیز اصناف مستقر در آن معبر، طبق بررسی‌های به عمل آمده، در فاز نخست به اجرای طرح تحول نگهداشت پرداخته شده که در این طرح، تا پایان سال به بازنگری در جانمایی مخازن جدید و مناسب‌سازی آن با حجم زباله، پرداخته خواهد شد و مابقی فعالیت‌ها نیز طی فاز دوم در سال آینده صورت خواهد گرفت. ضمن اینکه در حال‌حاضر نیز باتوجه به آنالیز فعلی پیمانکار مربوطه، در ساعات مختلف روز نیز نسبت به تخلیه مخازن اقدام لازم صورت می‌گیرد و در حال حاضر نیز مشکل خاصی وجود ندارد.»
به گفته شهردار منطقه 15، در حال حاضر مشکل خاصی درخصوص جمع‌آوری زباله‌ها نیست اما براساس مشاهدات ساکنان این محل که به تازگی با «اعتماد» مطرح کردند، زباله‌ها در خیابان‌ها پخش هستند و روزی چند بار، سطل‌های زباله توسط زباله‌گردها، به طور کامل در خیابان تخلیه شده و به حال خود رها می‌شوند. در واقع یکی از اصلی‌ترین مشکلات منطقه 15، پخش زباله‌ها در اطراف سطل‌های زباله و مهم‌تر از آن، موش‌هایی هستند که به راحتی در خیابان‌ها تردد می‌کنند؛ به گفته شهروندان این منطقه، خیابان‌ها به طور کاملا واضحی پاتوق موش‌ها شده و به دلیل حضور زباله‌گردها و پراکنده شدن زباله‌ها روی زمین، علاوه بر زشت شدن چهره شهر، آلودگی‌های بسیاری برای شهروندان ایجاد شده و سلامت آنها را به خطر می‌اندازد.
فرهنگ بومیان منطقه 15 در سیطره غربت مهاجران
پنجم دی 1402، در جریان دویست و دومین جلسه شورای شهر تهران گزارش محله‌گردی (محله هاشم‌آباد) توسط ناصر امانی؛ عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران ارایه شد. آن‌طور که در این گزارش گفته شده، شهردار منطقه ۱۵ با بیان اینکه ۱۰ هزار نفر از جمعیت دانش‌آموزی منطقه از اتباع هستند، گفت: تعداد اتباع در محلات شوش، اتابک، مظاهری و نادری بیشتر از محلات دیگر است. از طرفی، بعد از انقلاب اسلامی، موج مهاجرت روستاییان به تهران افزایش یافت و در اطراف جاده خاوران و شهرک‌ها و روستاهای آن، توسعه یافت. همچنین، به دلیل وجود کارخانه‌ها در شهرک صنعتی خاوران، این موج مهاجرت از مناطق کمتر برخوردار و در میان افراد در جست‌وجوی کار به منطقه 15، هنوز هم ادامه دارد.
یکی دیگر از شهروندان منطقه 15 که با «اعتماد» گفت‌وگو کرده، زنی 40 ساله است که در محله طیب، در همسایگی خیابان خاوران، میدان خراسان، خیابان هفده شهریور، متولد شده و پدر و پدربزرگ او هم در همین محله‌ها ساکن بودند. او درباره ساخت‌وساز بی‌رویه در خیابان‌های کوچک و قدیمی می‌گوید: «به‌دلیل بافت قدیمی این محل، کوچه‌ها باریک و بن‌بست هستند و در همین کوچه‌ها، به منازل مسکونی کوچک، اجازه ساخت چند طبقه داده شده که همین موضوع هرج و مرج بسیاری را برای ساکنان ایجاد کرده است.
همچنین به جز شلوغی کوچه‌ها، نگرانی‌هایی درمورد ایمن‌سازی و امنیت محله‌ها در مواقع بحران مطرح شده است. در همین کوچه‌های باریک و بن‌بست، به منازل یک طبقه و کوچک، اجازه ساخت چند طبقه داده شد که همین موضوع، هرج و مرج بسیاری را برای ساکنان ایجاد کرده است؛ از نبود پارکینگ گرفته تا افزایش جمعیت افراد ساکن در این آپارتمان‌هایی که در کوچه‌های باریک چند متری ساخته شده است.»
به گفته این شهروند بومی منطقه 15، این تراکم جمعیت، مشکلات فرهنگی هم به دنبال دارد. او درباره بافت فرهنگی منطقه 15 و تغییراتی که به واسطه مهاجرت‌ها ایجاد شده، توضیح می‌دهد: «به دلیل مهاجرت‌های گسترده به این منطقه، چه اتباع خارجی و چه افراد کم‌برخورداری که از حاشیه‌های تهران به این منطقه مهاجرت کردند، بافت بومی و فرهنگ قدیمی این منطقه دستخوش تغییر شده است.
از طرفی، متاسفانه برخی از این ساکنان تازه‌وارد، به کارهای خلاف مشغول هستند و باعث ایجاد ناامنی‌هایی در این منطقه شده‌اند و چون مستاجر هستند و گاهی چند نفری در یک واحد آپارتمان یا در یک خانه ویلایی زندگی می‌کنند، پیگیری قضایی فعالیت خلاف قانون آنها، با مشکل روبه‌رو می‌شود.
این افراد، در میان ساکنان قدیمی و بومی این منطقه زندگی می‌کنند و چه بخواهیم و چه نخواهیم، بر فرهنگ و رفتار اهالی این منطقه، به خصوص جوان‌ترها تاثیرگذارند. بسیاری از خانواده‌های قدیمی، وقتی فرزندان‌شان به سنین نوجوانی و جوانی رسیده‌اند، ناچار شدند خانه خود را ترک کرده و در محله بهتری مستاجر شوند تا فرزندشان درگیر مشکلات رفتاری این تازه‌واردان به‌اصطلاح خلافکار نشود.»
شیری در این مورد توضیح می‌دهد: «کمترین عرض معبر در طرح تفصیلی جدید شهر تهران 6 مترمربع است. سطح اشغال و تراکم طبقات به صورت هوشمند در سامانه شهرسازی براساس ضوابط و مقررات طرح تفصیلی و مبحث 12 مقررات ملی ساختمان انجام می‌پذیرد. در صورت اقدام شهروندان محترم به تخریب و نوسازی، اصلاح عرض معبر اجرایی شده و به موازات ساخت و سازهای جدید عرض معبر اصلاح می‌شود. یعنی عرض وضع موجود ملاک عمل جهت تخصیص سطح اشغال و تراکم طبقات نیست.»
با این توضیحات اما همان‌طور که در بالاتر اشاره شد، یکی از دلایل ورود مهاجران و افزایش سکونت در مناطق مختلف، انبوه‌سازی بی‌رویه و تراکم‌فروشی است. به گفته کارشناسان و پژوهشگران، پیش از این بارها باتوجه به طرح جامع شهر تهران، توصیه‌هایی در این مورد شده بود که بسیاری از آنها همچنان مغفول مانده است.
تعمق تله توسعه با بی‌توجهی به طرح جامع شهر تهران
کمال اطهاری، اقتصاددان و پژوهشگر توسعه می‌گوید: «این افزایش بی‌رویه جمعیت غیربومی در شهر تهران، همان فرآیندی است که بخش مهم آن با تراکم‌فروشی آغاز شده است؛ تراکم‌فروشی‌ای که ارزش مصرفی مسکن را از بین می‌برد و آن را به ارزش دارایی تبدیل می‌کند. این فرآیند تراکم‌فروشی که تمامی مناطق حاشیه‌ای تا شمال شهر را شامل می‌شود، خلاف طرح جامع بوده و حتی در طرح تفصیلی که در واقع نمونه تغییریافته و دستکاری شده طرح جامع بود هم جایی ندارد. به این ترتیب، مناطقی که مسکن ارزش مصرفی دارد، نزول پیدا می‌کند و درنهایت منجر به بورژوازی مستغلات رانتی و تسخیر تدریجی دولت می‌شود. این چالش، از دولت نهم و دهم (محمود احمدی‌نژاد) آغاز شد؛ به این شکل که طرح جامع تهران را با حکمی که در ظاهر ایراد قانونی ندارد -اما عملا غیرقانونی است- تغییر داد.
با این توضیح که می‌خواهد با رونق بخشیدن به بخش مسکن، به جمعیت شهر تهران 20درصد اضافه کند؛ 20درصد بر آنچه در طرح جامع مشخص شده بود. پس از این، دولت تسخیر بورژوازی مستغلات شد. چنین حکمی، غیرقانونی است. یعنی از لحاظ قانونی، شاید افزودن به جمعیت شهر بیشتر از طرح ارایه شده، به‌مثابه اختیارات رییس‌جمهور باشد اما ماهیتا تمام مبانی‌ای را که قانون اساسی و حقوق مدنی بر آن استوار است، نقض می‌کند.»
این پژوهشگر توسعه، درباره معضلات تراکم‌فروشی توضیح می‌دهد: «مشابه موضوع تغییر طرح جامع تهران را، در بحث تراکم‌فروشی شهرداری هم می‌بینیم که شهردار کنونی، اعلام می‌کند که هیچ اقدام غیرقانونی انجام نداده اما کمیسیون ماده 5 (کمیسیونی که موظف به بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی و شهری و تغییرات آنهاست)، اجازه ندارد جمعیت شهر را بیشتر از آنچه طرح جامع می‌گوید، افزایش دهد.»
این اقتصاددان، با اشاره به ضرورت توسعه دانش‌بنیان و اهمیت آن در طرح توسعه، می‌گوید: «یکی دیگر از معضلاتی که گریبانگیر شهر شد، کنار گذاشتن برنامه چهارم توسعه، مصوب سال 1384 و طرح جامع تهران، مصوب 1386 بود. در این دو، توسعه دانش‌بنیان بنا نهاده شد و پس از برنامه‌ریزی، نقشه راه برای آن ارایه شد که براساس آن، 8.5 میلیون نفر ظرفیت زیست‌محیطی برای تهران تعریف شده بود و قرار بود به شهر دانش‌بنیان تبدیل شود، بر این اساس که هم از لحاظ زیست‌پذیری و هم فعالیت‌پذیری، شهری بشود که توسعه را برای کشور به ارمغان بیاورد که به طور کامل در دوره ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، کنار گذاشته شد و ظرفیت شهر تهران با 20درصد افزایش، 10.5 میلیون نفر اعلام شد و پس از آن، با ارایه طرح تفصیلی، این عدد در سال آخر ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، به 13 میلیون نفر رسید. در واقع با نقض طرح جامع، اقداماتی که برای ساماندهی به زیست‌پذیری شهر و فعالیت‌پذیری دانش‌بنیان شهر لازم بود هم کنار گذاشته شد.»
اطهاری، با توضیح آسیب‌های ناشی از ناتوانی در ساماندهی فعالیت‌پذیری دانش‌بنیان شهر، می‌گوید: «وقتی فرآیند دانش‌بنیان‌شدن شهر، مورد توجه قرار نگیرد، کارخانه‌ها و صنایع ورشکسته می‌شوند. در این شرایط به تولیداتی رو می‌آورند که به لحاظ قیمت قابل‌فروش باشند. در این صورت، نیروی کاری که جذب این کارگاه‌ها می‌شوند، در همان اطراف ساکن می‌شوند و با این شیوه زندگی و کار، در جهت دوام‌آوری خود تلاش می‌کنند. به این ترتیب، پدیده تله فضای فقر شکل می‌گیرد. این موضوع را به طور کامل در پژوهشی در سال 1395 بررسی کردیم.»
حذف طرح توسعه دانش‌بنیان به نفع رونق مسکن
این اقتصاددان، درباره تله فضایی فقر، توضیح می‌دهد: «این تله فقر (Spatial poverty trap)، بر اثر تراکم فقر در یک منطقه به وجود می‌آید و فقر را بازتولید می‌کند. خود این تله فقر، بر اثر تله توسعه ایجاد می‌شود؛ عاملی که موجب افزایش قیمت ارز، افزایش بیکاری و... می‌شود. وقتی یک برنامه مبتنی بر توسعه دانش‌بنیان را کنار می‌گذاریم، در تله توسعه می‌افتیم. در واقع ما در سال‌های گذشته شاهد بودیم که طرح توسعه دانش‌بنیان، به نفع توسعه مسکن، کنار گذاشته شد، یعنی تمام حقوق توسعه‌ای، برای رونق مسکن حذف شد و البته در دولت یازدهم و دوازدهم هم ادامه پیدا کرد و طرح جامع مسکن و بعد از آن طرح توانمندسازی و ساماندهی به سکونتگاه‌های غیررسمی هم رسما کنار گذاشته شد.
پس از طی تمام این بی‌توجهی‌ها، کشور در تله توسعه بسیار عمیقی گرفتار شد و در نتیجه، نه تنها تهران که کل کشور درگیر تله‌های فضایی فقر شد؛ دلیل آن هم تعمیق پیوسته تله‌های توسعه است. همچنین، افزایش جمعیت تهران با بی‌توجهی به طرح جامع تهران، باعث از بین رفتن حدود 300 هزار شغل در سال‌های 85 تا 90 در تهران شد و در مقابل مشاغل غیررسمی ایجاد شد که پایدار نبودند.
من به‌طور مفصلی به این موضوع در کتاب «درآمدی بر سرمشق توسعه اقتصاد و جامعه دانش در ایران» پرداخته‌ام. همچنین در سال 95 هم به تمام این موارد پرداخته و برنامه ارایه شده بود. این بررسی‌ها متوقف شد و جای تعجب است که امروز، مسوولان بر این باورند که اصلا چرا ضرورت دارد ظرفیت جمعیتی برای شهر تعیین کنیم. فاجعه این تفکر هم به راحتی به لحاظ زیست‌پذیری، زیرساختی، تکنولوژی و... قابل تشخیص است.»
به گفته این اقتصاددان، این میزان فشردگی فقر و قرار گرفتن در تله فضایی فقر، آسیب‌های اجتماعی فراوانی به دنبال خواهد داشت. براساس آمار منتشر شده، تا سال ۱۴۰۰، در 21 محله منطقه 15، جمعیتی معادل 659 هزار و 468 نفر ساکن بودند که به تفکیک شامل 325 هزار و 313 مرد و 313 هزار و 427 زن می‌شد. باتوجه به جمعیت سرشماری شده، از این منطقه به عنوان پرجمعیت‌ترین منطقه تهران یاد می‌شود.
امروز، ساکنین این پرجمعیت‌ترین منطقه تهران، با مشکلات بی‌شماری مواجه هستند و به باور آنها، شهرداری و سایر نهادهای مرتبط به ساماندهی شهر، این منطقه از تهران را به دست فراموشی سپرده است که امروز و در تاریخ نشر این گزارش، شهرداری منطقه 15 تهران، از بررسی و اقدام برای حل بسیاری از این مشکلات گفته است؛ هر چند که پیش از این هم همواره خبرهایی مبنی بر حل مسائل شهری -نه‌تنها در این منطقه که در سایر مناطق تهران- منتشر می‌شده است که گاهی با تغییر دوره و مدیریت‌ها، حل آنها از اولویت خارج یا به دست فراموشی سپرده شده است.
نظر شما