سلامت نیوز : سال
از پی سال، عوامل محیطی و انسانی مختلف، شرایط را برای زندگی تالاب‌ها تا
جایی که برخی‌شان به نفس‌نفس افتاده‌اند و حالا حیات برخی‌شان به مویی بند
است، رساند. برنامه‌های زیادی در دست است، سیاست‌های خرد و کلان از سوی
نهاد‌های مختلف زیستمحیطی تا وزارت نیرو طراحی می‌شود تا دوباره آب
تالاب‌ها برگردد و خانه بسیاری از جانداران بازسازی شود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از آرمان ؛ خشکسالی تالاب‌ها اما در 10 تا 15 سال گذشته اتفاق افتاده و بهبود این امر هم زمانبر خواهد بود و هم به صرف هزینه‌هایی نیاز دارد. در تعریف‌های بین‌المللی و بر اساس کنوانسیون رامسر (1971)، به مناطق پست باتلاقی، مردابی، آبگیرهای طبیعی یا مصنوعی و دائمی یا موقت، دارای آب ساکن یا جاری، شور یا نیم‌شور و از جمله مناطق دارای آب‌های دریایی که عمق آنها در حالت جزر کامل از 6متر بیشتر نباشد، تالاب می‌گویند.
تالاب‌هایی که زندگی‌شان در خطر است
با توجه به ارزش‌های اکولوژیک و اقتصادی تالاب‌ها در
تولید و ذخیره‌سازی آب، غنی‌سازی سفره‌های آب زیرزمینی، حفظ تنوع‌زیستی
گیاهی و جانوری، مهار سیل و فرسایش، تولید فرآورده‌های شیلاتی و پرندگان،
اقدامات صورت‌گرفته به‌منظور حفظ و احیاء آنها در کشور با نتایج مطلوبی
همراه نبوده است. تالاب‌ها بهترین اکوسیستم‌های طبیعی کشور هستند اما طی
فرآیند رشد جمعیت و توسعه اقتصادی، تالاب‌ها نخستین قربانی بوده و درحال
حاضر بیشتر این اکوسیستم‌ها با مشکل جدی زیستمحیطی روبه‌رو هستند. همه ما
از وضعیت دریاچه ارومیه کمابیش مطلعیم اما این تنها تالاب رو به انحطاط
نیست.
تالاب‌های اقماری و وابسته به این دریاچه نیز وضعیت نه‌چندان مناسبی دارند. با مشکلات ناشی از خشکسالی در سال‌های اخیر که منجر به کاهش تراز آبی دریاچه ارومیه شده اثرات منفی بر تالاب‌های قوریگل و قره قشلاق که از تالاب‌های اقماری این دریاچه است، سایه انداخت. علاوه بر اینها تالاب زیبای بین‌المللی انزلی اکنون مملو از زباله‌هاست؛ زیستگاهی که زمانی پذیرای میلیون‌ها پرنده مهاجر بود امروز به تالاب زباله‌ها بدل شده است. تالاب گاوخونی نیز وضع نه‌چندان خوبی دارد، اکنون 90درصد این تالاب خشک شده و به شوره‌زاری 46هزار هکتاری در دل ایران بدل شده است؛ تالابی بکر و باارزش در فلات مرکزی کشور که زمانی عمق بیش از 5 متر آب را به خود دیده بود امروز لکه‌هایی از آب را به سختی حفظ کرده است. از دیگر تالاب‌هایی که با مشکل مواجه‌اند؛ تالاب پشت سد در نزدیکی مهاباد است. این تالاب مدت‌هاست بدون محافظت به حال خود رها شده تا در جنگ با زباله‌ها ناكام بماند و محیط‌زیست پرندگان بومی که روزی مكانی برای جذب گردشگران بود از بین برود. با تخریب محیط‌زیست تالاب پشت سد، زندگی از این تالاب رخت بر بسته و پرندگان به تالاب «كانی برازان» نقل‌مكان کرده‌اند. اینها تنها نمونه‌هایی از وضعیت نابسامانی است که برخی تالاب‌ها با آن مواجه‌اند.
سدهایی که تالاب‌ها را خشک می‌کنند
یکی از مهم‌ترین دلایل خشکسالی تالاب‌ها وضعیت
بهره‌برداری از منابع آب در سطح حوضه‌های آبخیز است. به همین دلیل همواره
برای بهره‌برداری از آب بین بخش‌های مختلف رقابت وجود داشته است. رقابت
برای مصرف بین بخش‌های کشاورزی، شرب و صنعت سهم زیادی از آب تالاب‌ها را به
خود اختصاص داده است درحالی که نیاز زیستمحیطی به این آب‌ها مغفول مانده
است.همچنین ماه گذشته بود که مدیركل امور مناطق و زیستگاه‌های سازمان حفاظت
محیط‌زیست، مدیریت نادرست منابع آب در حوضه‌های بالادست و كاهش بارندگی در
سال‌های اخیر را از مهم‌ترین عوامل خشكسالی تالاب‌های ایران دانست. به
گفته ناصر مقدسی، بیشتر تالاب‌های داخلی متاثر از روان آب‌ها هستند و
بنابراین میزان بارندگی‌ها نقش موثری در سرعت بخشیدن احیای تالاب‌ها دارد.
وی معتقد است از دیگر عواملی که به این خشکسالی‌ها دامن زده برخی برنامه‌ریزی و مدیریت‌های نادرست منابع آب در بالادست تالاب‌هاست كه مدت‌ها اجرا می‌شود. وی بیان کرد كه وزارت نیرو در تامین حقابه برخی تالاب‌ها عملكرد مثبتی داشته است، با این حال این وزارتخانه در تامین حقابه برخی تالاب‌ها مانند دریاچه ارومیه به‌خوبی عمل نكرده است. به‌طور مثال قانون، حقابه دریاچه ارومیه را سالانه سه و یك دهم میلیارد مترمكعب تعیین اما وزارت نیرو فقط یك و هشت دهم میلیارد مترمكعب آن را تامین كرده است. کارشناسان همچنین، تغییرات کاربری حاشیه تالاب‌ها، آلودگی‌های سرازیرشده توسط جریان‌های سطحی و زیرزمینی، فرسایش خاک حوضه آبخیز تالاب‌ها در اثر تخریب جنگل‌ها و مراتع، شکار و صید بی‌رویه و غیرمجاز را از جمله تهدیدهای جدی در نابودی تالاب‌ها می‌دانند. علاوه بر اینها از دیگر عواملی که موجب خشکسالی تالاب‌ها شده است به گفته علی بصیری یک عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان، سد‌سازی‌های بی‌رویه از مهم‌ترین دلایل خشکسالی تالاب‌ها است چراکه سد‌سازی سبب تغییر الگوی کشت و از بین رفتن فضای زیستی می‌شود و همچنین بهره‌برداری نا‌مناسب از آب تالاب‌ها نیز از دیگر دلایل خشکسالی تالاب‌هاست.
تالاب نباشد پرنده‌ای هم نیست
تالاب‌ها از جهات مختلف دارای ارزش و اهمیت هستند از جمله
آنکه تعدیل‌کننده آب و هوای مناطق همجوار و کنترل‌کننده سیلاب‌ها هستند،
محل رشد، تکثیر و پرورش بعضی آبزیان، محل کامل شدن چرخه زندگی برخی
پرندگان، محل تغذیه بسیاری از پرندگان آبزی و کنار آبزی و مجموعه آبزیان
هستند، همچنین تالاب‌ها موجب تجدید حیات آب‌های زیرزمینی، تثبیت خطوط ساحلی
در برابر توفان‌ها، حفظ و بقای تنوع زیستی، پالایش آب و تولید و تکثیر
محصولات داخل آب می‌شوند.از جمله مشکلاتی که در پی خشکسالی تالاب‌های ایران
در این سال‌ها به‌وجود آمده است، افزایش ریزگردها و تهدید برخی گونه‌های
جانوری بوده است. خشکسالی تالاب‌ها منجر به بروز ریزگردها و ذرات گرد و
غبار در سطح مناطق می‌شود بنابراین مدیریت و احیای تالاب‌ها تأثیر بسیاری
در راستای کاهش آلودگی هوا، تعدیل آب و هوا، رسیدگی به وضعیت اکوسیستم
مناطق و جلوگیری از بروز
گرد و غبار در مناطق دارد.
خشکسالی تالاب‌ها همچنین بستر‌های بروز آلودگی‌های ناشی از ذرات گرد و غبار را در سطح مناطق فراهم می‌کند. برای مثال تالاب شادگان از تالاب‌هایی بود که به‌دلیل عدم تامین حقابه به کانون تولید گردوغبار تبدیل شد. تالاب هورالعظیم و هویزه از دیگر تالاب‌های کشور هستند که در تولید ریزگردها نقش دارند بنابراین تامین حقابه آنها از تاثیرات ناشی از خشکسالی آنها جلوگیری می‌کند. تالاب‌ها همچنین زیستگاه انواع بسیاری پرندگان هستند و درنتیجه زندگی بسیاری از پرنده‌ها متاثر از آن است. به گفته محمدی، مدیرکل دفتر حیات‌وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست 525 گونه پرنده در کشور شناسایی شده است که تنوع این گونه‌ها معادل تنوع کل گونه‌های پرنده موجود در کل قاره اروپاست اما از آنجا که بیشترین گونه‌ها را پرندگان متکی به تالاب‌ها تشکیل می‌دهند، آلودگی و تخریب تالاب‌های کشور طی سال‌های اخیر باعث کاهش تعدادی از این گونه‌ها شده است. درحال حاضر پرندگانی مثل درنای سیبری، بالابان، اردک، سرسفید، میش مرغ، عقاب طلایی، اردک مرمری و تعدادی دیگر از گونه‌ها در معرض تهدید و انقراض هستند.
طرح‌هایی برای زنده نگهداشتن تالاب‌ها
براساس قوانین و مقررات کشور، سازمان حفاظت محیط‌زیست
به‌عنوان نماینده دولت مسئولیت حفاظت از تالاب‌های کشور را برعهده دارد.
اما باید توجه داشت که حفاظت از تالاب‌ها بدون اعمال مدیریت در حوضه آبخیز
آنها امکان پذیر نیست. برای حل مشکلات تالاب‌ها سازمان حفاظت محیط‌زیست
طرح‌های مختلفی را با وزارت نیرو شروع کرده که درمورد تالاب‌های مختلف
موضوع نیاز آبی مورد توجه است و باید پس از مشخص شدن نیاز آبی تالاب، نحوه
تامین آن توسط وزارت نیرو پیگیری شود. تاکنون توسط این سازمان نیاز آبی چند
تالاب مشخص شده که از جمله می‌توان به تالاب‌های دریاچه ارومیه، بختگان،
آغ گل همدان، هورالعظیم، گاوخونی و هله و همچنین شادگان اشاره کرد.
با این حال با کاهش 35درصدی بودجه محیط‌زیست در سال‌جاری و عدم هماهنگی کامل سازمان حفاظت از محیط‌زیست با وزارت نیرو در برخی موارد این وظیفه دچار ابهام می‌شود و رسیدگی‌ها از سطح انتظار پایین می‌آید. در راستای احیای تالاب‌های کشور شیوه‌های مدیریتی تغییریافته؛ شیوه مدیریتی تالاب‌ها پیش از این به‌صورت سنتی بود که به رویکرد جامع حفاظتی تغییر کرده است. رویکردی که حفاظت تالاب‌ها را در سطح حوضه آبخیز در نظر می‌گیرد و با پیشنهاد سازمان حفاظت محیط‌زیست به مدیریت زیست‌بومی تالاب‌ها می‌پردازند. در مدیریت جدید، نقش مردم و اهالی حاشیه در مدیریت تالاب‌ها به رسمیت شناخته شده و قرار است در تمام تصمیم‌گیری‌ها نقش مردم در حفاظت از تالاب‌ها و توسعه پایدار لحاظ شود. ایجاد بانک اطلاعات تالاب از دیگر اقدامات است که ماه گذشته راه‌اندازی شد. این بانک قرار است یک بانک اطلاعاتی مرجع برای مدیران، متخصصان، محققان و علاقه‌مندان به حوزه تالاب‌ها باشد. همچنین قرار است امکان توسعه پایگاه و پیاده‌سازی برنامه کاربردی GIS در مراحل توسعه نرم‌افزار در آینده راه‌اندازی شود. این بانک اطلاعاتی با جمع‌آوری داده‌های جامع و اطلاعات به‌روز درخصوص تالاب‌های کشور، می‌تواند در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها و آگاهی‌رسانی مورد استفاده قرار گیرد.این بانک همچنین در برگیرنده حوضه‌های مطالعاتی مختلف و منابع و مراجع مختلفی در زمینه مدیریت جامع تالاب‌هاست.
به گفته مدیرکل دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، 20 تا 70 درصد 40 تالاب کشور در شرف خشکسالی است. با وجود اینکه طرح‌های مدیریتی برای حفاظت از این تالاب‌ها وجود دارد اما تنها زمانی که وضعیت خاصی ایجاد می‌شود مسئولان شروع به فعالیت می‌کنند. برای مثال سال گذشته مدیران استان اصفهان را برآن داشت تا برای حفظ آنچه از تالاب گاوخونی به‌عنوان یک تالاب بین‌المللی باقی مانده، دست به‌کار شوند و مدیرکل ستاد بحران استانداری و معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان از طرحی به نام «استفاده از پساب تصفیه‌شده فاضلاب» برای مرطوب نگهداشتن بستر تالاب برای مرطوب نگهداشتن تالاب خبر می‌دهد. این طرح بر این مبنا بود که با توجه به وضعیت شهر ورزنه و اینکه 90درصد این شهر به سیستم فاضلاب وصل است با انجام حدود 30 کیلومتر لوله‌گذاری پس از تصفیه در هر ثانیه حدود 30 تا 40 لیتر فاضلاب تصفیه‌شده شهر، به تالاب گاوخونی منتقل شود. با این وجود به گفته مدیرکل سازمان محیط‌زیست استان اصفهان چنین طرحی کافی نیست و مشکل تالاب تنها با تامین حقابه آن برطرف می‌شود. به نظر می‌رسد با وجود جمع شدن کارشناسان دور یک میز هم اتفاق‌نظر مطلوبی برای احیای تالاب‌ها به‌دست نمی‌آید.
نظر شما