بیش از 60 سال است كه در دام‌های اهلی از فرآورده‌های موثر در افزایش میزان رشد استفاده می‌شود. این فرآورده‌ها كه تحت عنوان محركین رشد از آنها یاد می‌شود، تركیباتی هستند كه به طور كلی به دو دسته عوامل ضدباكتریایی (آنتی بیوتیك‌ها و پروبیوتیك‌ها) و مواد آنابولیك (استروژن و اندروژن‌ها و هورمون رشد) تقسیم می‌شوند.
در دهه 1940 دانشمندان دریافتند كه افزودن آنتی‌بیوتیك‌ها و تركیبات آنابولیك همانند استروژن مصنوعی به غذای دام و طیور باعث بهبود افزایش وزن در آنها می‌شود و در همان سال‌ها بود كه تولید تجاری آنتی‌بیوتیك‌ها و استروژن‌ها شكل گرفت. در دهه 1950 سازمان غذا و داروی آمریكا(اف.دی.ای) مجوز مصرف این مواد را در دامپزشكی صادر كرد.
آنتی‌بیوتیك‌ها از طریق تاثیر بر باكتری‌های دستگاه گوارش و هورمون‌های محرك رشد از طریق افزایش میزان پروتئین‌سازی در بدن دام و طیور، اثرات خود را اعمال می‌كنند.
هورمون‌های محرك رشد (آنابولیك) كه در دام و طیور مصرف می‌شوند، شامل هورمون رشد گاوی (بی.اس.تی)، اندروژن‌ها، استروژن و پروژسترون هستند. از سال‌ها قبل مشخص شده كه هورمون رشد، عمده‌ترین هورمونی است كه باعث تغییر در میزان ترشح شیر در بخش اعظم دورة شیردهی در گاو می‌شود و تزریق روزانه آن باعث افزایش تولید شیر خواهد شد.
در حال حاضر، استفاده از هورمون رشد از 3 تا 4 هفته بعد از زایمان گاو شروع شده و تا حدود 40 هفتگی با فواصل روزانه یا هفتگی ادامه می‌یابد. تزریق هورمون رشد همچنین باعث افزایش وزن خوكها، بره‌ها و گاوهای در حال رشد می‌شود. این افزایش وزن همراه با افزایش تجمع پروتئین، كاهش محتوی چربی و بهبود ضریب تبدیل غذایی است.
یك پروتئین بی‌خطر
هورمون رشد گاوی، یك پروتئین است و مشابه با تمام پروتئین‌های موجود در رژیم غذایی انسان‌ها، تحت تأثیر آنزیم‌های گوارشی به واحدهای سازنده‌اش یعنی اسیدهای آمینه تجزیه می‌شود.
اما نكته قابل توجه این است كه به‌طور طبیعی، حتی در شیر گاوهایی كه از این هورمون استفاده نكرده‌اند نیز مقادیر مختلفی از بی.اس.تی یافت می‌شود و در شیر گاوهایی كه بی.اس.تی را به‌صورت تزریقی دریافت می‌كنند، هیچ افزایشی در مقدار این هورمون مشاهده نشده است.
از سوی دیگر تحقیقات نشان می‌دهد بی.اس.تی موجود در شیر به‌عنوان خطری برای مصرف كنندگان محسوب نمی‌شود. این هورمون، یك هورمون پروتئینی بزرگ است كه از دستگاه گوارش جذب نمی‌شود و بعد از تجزیه هم هیچ عملكرد بیولوژیكی در انسان ندارد.
این تركیب، تنها بعد از تزریق مستقیم به گاو فعال می‌شود و شیر دام‌های درمان شده با بی.اس.تی، از تمامی‌جهات شبیه به شیر دام‌های درمان نشده است.
بنابر اعلام اف.دی.ای مصرف بی.اس.تی موجود در شیر دام‌ها توسط انسان مشكلی ایجاد نمی‌كند و حتی تلاش‌های انجام گرفته به منظور تحریك رشد در كودكان مبتلا به كوتولگی ناشی از كم‌كاری غدة هیپوفیز با استفاده از تزریق بی.اس.تی، به طوركلی با شكست روبرو شده است.
اما علاوه بر این هورمون، در گاوهای گوشتی از 2 هورمون طبیعی جنس ماده یعنی استروژن و پروژسترون و یك هورمون طبیعی جنس نر یعنی تستوسترون، به عنوان هورمون‌های محرك رشد استفاده می‌شود.
نتایج بدست آمده نشان داده‌اند كه باقیمانده داروئی در بافت‌های خوراكی دام‌هایی كه از استروژن و پروژسترون استفاده كرده‌اند، بسیار ناچیز است و تولید روزانه این هورمون‌ها در بدن انسان بسیار بیشتر از مقداری است كه ممكن است همراه با گوشت دام‌های درمان شده وارد بدن انسان شود.
بطوریكه یك قطعة 500 گرمی‌از گوشت دام درمان شده با استروژن، حاوی مقدار استروژنی است كه 15 هزار بار كمتر از متوسط تولید روزانه این هورمون در بدن مردان و چندین میلیون بار كمتر از میزان تولید آن در زنان آبستن است.
حتی در حساس‌ترین گروههای انسانی (پسران نابالغ)، مقدار استروژن اضافی كه از طریق مصرف گوشت دام درمان شده با این هورمون دریافت می‌گردد، 1000 بار كمتر از میزان تولید روزانه این هورمون است.
با این تفاصیل مشخص می‌شود كه هورمون‌های رشد و استروئیدهایی كه به منظور تحریك رشد در دام و طیور مصرف می‌شوند برای اینكه بتوانند اثرات خود را اعمال نمایند، باید از طریق تزریق وارد بدن دام و طیور شوند.
حال سؤال اینجاست كه آیا ممكن است هر روز فقط در ایران به حدود 600 میلیون قطعه جوجه گوشتی استروئید یا هورمون رشد تزریق شود؟ مسلما پاسخ به این سؤال منفی است و حتی در صورت عملی بودن، عوارض سوء ناشی از استرس وارد شده به طیور خیلی بیشتر از اثرات مفید این هورمون‌ها در افزایش رشد برآورد می‌شود.
از سوی دیگر پیشرفتهای حاصل در امر تغذیه و اصلاح نژاد جوجه‌های گوشتی، موجب افزایش سرعت رشد وكاهش دوره پرورش در دو دهه گذشته شده است به گونه‌ای كه سن كشتار جوجه‌های گوشتی از 70 روز در اوایل دهه 1970 به 40 روز در سال‌های آخر قرن بیستم كاهش یافته است و مدت زمان لازم جهت رسیدن به وزن مطلوب قابل عرضه به بازار هر ساله حدود نصف روز كاهش می‌یابد.
اما متاسفانه این افزایش سرعت رشد طیور گوشتی مشكلاتی را هم به همراه دارد. اختلالات متابولیكی (سندرم مرگ ناگهانی، اختلالات و اشكالات اسكلتی و سندروم آسیت) و افزایش تلفات از جمله این مشكلات است.
در این میان سندرم مرگ ناگهانی (SDS) یكی از علل اصلی خسارات اقتصادی در صنعت پرورش مرغ گوشتی در سراسر دنیا است كه در پرندگان دارای رشد بسیار سریع اتفاق می‌افتد.
از این رو امروزه یكی از مباحث داغ صنعت پرورش طیور بكارگیری روش‌های كاهش كنترل شده سرعت رشد در مراحل خاصی از دوره پرورش طیور است، لذا مطرح شدن موضوع استفاده از هورمون‌ها در پرورش طیور به منظور افزایش سرعت رشد، موضوعی نادرست بنظر می‌رسد.
علاوه بر این موارد تحقیقات نشان داده است كه برخلاف دام‌های اهلی، با مصرف هورمون‌ها در طیور، مقادیر زیادی از خوراك تبدیل به ذخیره چربی در لاشه می‌گردد كه از نظر اقتصادی به نفع تولیدكنندگان نیست و به دلیل بالا بردن احتمال مشكلات قلبی، سلامت مصرف‌كنندگان را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
دست‌اندركاران پرورش طیور در ایران با استناد به مجموعه این عوامل عنوان می‌كنند كه تنها در شرایط تحقیقاتی و آن هم برای بررسی اثرات فیزیولوژیك در این صنعت، از هورمون‌ها استفاده می‌شود و نه به منظور افزایش رشد طیور و تولید تخم‌مرغ.
نظر شما