سلامت نیوز : در تاریخ 31 فروردین 92 یادداشتی تحت عنوان«سیب کام دریاچه ارومیه را خشک کرد» در روزنامه «شرق» چاپ شده بود که نظر من را به خود جلب کرد. پس از مطالعه آن، مشاهده کردم که نیاز آبی انگور در آن به اشتباه 500 مترمکعب در هکتار بیان شده، درحالی‌که در سند ملی آب کشور حدود شش‌هزارمترمکعب تعیین شده است و سپس با مقایسه‌کردن با نیاز آبی سیب که حدود 6000 است، نگارنده به این نتیجه رسیده که تغییر الگوی کشت از انگور به سیب یکی از دلایل خشکی دریاچه است، که به اعتقاد من نتیجه اشتباهی است؛ لذا لازم دیدم برای روشن‌شدن افکار خوانندگان گرانقدر، دلایل اصلی وضعیت کنونی دریاچه ارومیه را با توجه به تخصص و تحصیلات خود در قالب یادداشتی بیان کنم. دریاچه ارومیه به مساحت پنج‌هزارکیلومترمربع دریاچه‌ای وسیع با شوری زیاد است که در شمال‌غربی ایران و بین استان‌های آذربایجان غربی و شرقی واقع شده است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از شرق؛ این دریاچه در پایین‌ترین نقطه حوضه آبریز بسته‌ای با مساحت تقریبی 52هزارکیلومترمربع، که قسمت‌هایی از آن در استان کردستان واقع شده است؛ قرار دارد. دریاچه ارومیه یک پارک ملی و یکی از بزرگ‌ترین رامسر سایت‌های موجود در ایران است که به‌عنوان ذخیره‌گاه زیست کره یونسکو نیز معرفی شده است. تعداد زیادی تالاب‌های اقماری آب شیرین و آب‌شور در اطراف این دریاچه واقع شده‌اند که بسیاری از آنها از لحاظ تنوع زیستی از اهمیت جهانی برخوردارند.

اما چه عواملی منجر به ایجاد شرایطی اسفناک برای این دریاچه شده است:

اقلیم و پدیده خشکسالی: در طی دوره 41ساله (1344 تا 1385) به طور متوسط سالانه 72‌میلیون مترمکعب از منابع آب سطحی ورودی به دریاچه کاسته شده است و در نتیجه حجم آب موجود در دریاچه از 42‌میلیارد مترمکعب در سال 1374 به 22‌میلیارد مترمکعب در سال 1385 تقلیل یافته است.

 تغییرات کالبدی حوضه دریاچه و افزایش جمعیت: افزایش جمعیت شهرهای مستقر در حوضه، طی سال‌های اخیر و همچنین تغییر کاربری اراضی موجب افزایش مصرف آب شده است.

احداث فزاینده سد بر رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه: در محدوده حوضه آبریز دریاچه ارومیه تعداد 40 سد موجود، 12 سد در دست ساخت و 40 سد در دست برنامه‌ریزی است؛ به عنوان نمونه بر روی رودخانه آجی‌چای به‌تنهایی تعداد 22 سد احداث شده است. پتانسیل ذخیره آب در مخزن سدهای در حال بهره‌برداری در حوضه آبریز در حال حاضر، 63/1‌میلیارد مترمکعب است. 

توسعه سطح کشت و بهره‌برداری مفرط از منابع آب: در سطح حوضه دریاچه ارومیه، 59‌درصد از مصارف از منابع آب سطحی و 41‌درصد از منابع آب زیرزمینی تامین می‌گردد، مجموع تخلیه آبخوان‌ها توسط این منابع، 2441‌میلیون مترمکعب برآورد شده است که منجر به افت مداوم آبخوان‌ها گردیده است. (مصرف بخش کشاورزی 87‌درصد می‌باشد). با توجه به روش آبیاری در این حوضه که عمدتا غرقابی است، تلفات زیاد و همه‌ساله حجم قابل‌توجهی از آب زیرزمینی مورد استفاده، از طریق تبخیر در مزارع از دسترس خارج می‌شود.

برداشت‌های بیش از ظرفیت از آبخوان‌ها، بیلان آب زیرزمینی در تمام دشت‌ها را منفی کرده و حتی منجر به نفوذ آب شور دریاچه به آبخوان‌های هم‌جوار با ساحل شده است. بر اساس آمار از 9459 حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق واقع در آبخوان‌های حاشیه دریاچه، تعداد 1002 حلقه چاه، شور و متروک شده‌اند. در واقع، بخش کشاورزی مهم‌ترین مصرف‌کننده آب در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه است. 

مصارف بخش کشاورزی از منابع آب حوضه در سال 1358 برای سطح زیرکشت 150هزار هکتاری بالغ بر 8/1‌میلیارد مترمکعب بوده که در سال 1385 برای سطح زیرکشتی بیش از 400هزار هکتار به 6/5‌میلیارد مترمکعب رسیده است. همچنین الگوی زراعی در حوضه دریاچه در جهت افزایش کشت محصولات آب بر چون یونجه و باغات میوه سوق یافته است. همچنین پایین‌بودن راندمان آبیاری در این حوضه بین 30 تا 36‌درصد برآورد می‌شود. 

تخریب مراتع و پوشش گیاهی در حوضه آبریز: چرای مفرط در منابع طبیعی تا حدود 10برابر ظرفیت قابل تحمل محیط، منجر به تخریب مراتع و فرسایش خاک می‌گردد.

دستکاری محیط آبی در فرآیند احداث بزرگراه شهید کلانتری: جاده میان‌گذری که قسمت عمده‌ای از آن، به جای استفاده از ستون‌های متعدد، از طریق خاکریزی در آب دریاچه احداث شده و سیستم طبیعی دریاچه را دچار تغییر کرده است. این تغییرات تنها به اثرات شیمیایی و زیستی محدود نشده، بلکه تغییر در نحوه رسوب‌گذاری در داخل دریاچه و خشک‌شدن بخش‌هایی از دریاچه را به دنبال داشته است. 

فقدان برنامه آمایش و مدیریت یکپارچه در کل حوضه آبریز دریاچه: هر یک از بخش‌های توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به طور جداگانه و بی‌اعتنا به برنامه‌های سایر بخش‌هایی که در این حوضه فعالیت دارند، به اقدامات مورد نظر خود می‌پردازند که گاه با قابلیت‌ها و ظرفیت‌های محیطی این حوضه سازگار نیست.

در انتها می‌توان به چند راهکار برای نجات دریاچه اشاره کرد: اختصاص‌درصدی از آب سدهای موجود در حوضه (به عنوان مثال 20‌درصد) به دریاچه، تغییر الگوی کشت از گیاهان با مصرف آب بالا به گیاهان با مصرف کم، کشت گیاهان مناسب مناطق شور، افزایش راندمان آبیاری با تغییر شیوه آبیاری از سنتی به مدرن، تعیین سقف توسعه منابع آب و اراضی کشاورزی با توجه به قابلیت‌های منابع آب حوضه و در نظرگرفتن لزوم حفظ بقا و پایداری دریاچه و...