به گزارش سلامت نیوز، لبنیات از دیرباز بخش جدایی‌ناپذیر سفره ایرانی بوده است. با وجود توصیه‌های گوناگون درباره فواید یا مضرات آن، هنوز بسیاری از مردم نمی‌دانند مصرف چه نوع لبنیاتی با مزاجشان سازگار است یا چه ترکیب‌هایی از دید طب سنتی و پزشکی نوین می‌تواند برای سلامتی مضر باشد.

در این مقاله، ضمن بررسی شیر، ماست، دوغ و کشک از دیدگاه طب سنتی، تازه‌ترین یافته‌های علمی (تا سال ۲۰۲۵) درباره ترکیب‌های مجاز و ممنوع با شیر را مرور می‌کنیم.

شیر؛ کامل‌ترین غذای طبیعت

شیر از دید طب سنتی، غذایی با طبیعت سرد و تر است، اما اثر آن بسته به مزاج فرد و حیوان تولیدکننده شیر متفاوت است.

دکتر نازلی نمازی، متخصص تغذیه و عضو انجمن تحقیقات طب سنتی ایران، می‌گوید:بهترین نوع شیر، شیر گاوی است که از حیوان جوان، سالم و چرا کرده در مراتع حاصل شده باشد.

از نظر طب سنتی، شیر حیوانی که مدت بارداری‌اش به انسان نزدیک‌تر باشد، برای بدن مناسب‌تر است. چون دوران بارداری گاو نیز حدود ۹ ماه است، شیر گاو بیشترین سازگاری را با بدن انسان دارد. پس از آن، شیر بز و در مرتبه بعد شیر گوسفند توصیه می‌شود.

فواید شیر از دید علم و طب سنتی

شیر برای شکل‌گیری و استحکام استخوان‌ها، سلامت پوست، مو، ناخن و دندان، بهبود علائم پیش از قاعدگی، کنترل دیابت نوع دوم و کاهش خطر سرطان پستان و روده بزرگ مؤثر شناخته شده است.
در افراد گرم‌مزاج، شیر خاصیت اشتهاآور و چاق‌کننده دارد و سبب رفع یبوست و نرمی مزاج می‌شود.

چه کسانی نباید در مصرف شیر زیاده‌روی کنند؟

طب سنتی توصیه می‌کند افراد زیر در مصرف شیر احتیاط کنند:

• مبتلایان به بیماری‌های طحال

• افراد با التهاب کبد یا صرع

• کسانی که دچار تپش قلب یا ضعف معده‌اند

• افرادی با مزاج بلغمی که مستعد دردهای مفصلی، سردرد یا ضعف اعصاب هستند.

مصلح شیر چیست؟

«مصلح» در طب سنتی به خوراکی گفته می‌شود که زیان یا سنگینی غذای دیگر را برطرف کند یا اثر آن را متعادل سازد.مثلاً افزودن زنجبیل یا عسل به شیر، می‌تواند آن را برای معده‌های ضعیف‌تر قابل‌هضم‌تر کند.

به گفته دکتر نمازی، ترکیب شیر با گوشت، تخم‌مرغ، ماهی، میوه‌ها (مثل شیرموز)، و خوراکی‌های ترش یا شور زیان‌آور است. همچنین، بلافاصله بعد از نوشیدن شیر نباید غذا خورد یا دراز کشید.

ماست؛ خنک، آرام‌بخش اما نه برای همه

در طب سنتی، ماست طبیعتی سرد و تر دارد و هرچه ترش‌تر و رقیق‌تر باشد، سردی آن بیشتر است.بهترین نوع ماست، ماست تهیه‌شده از شیر تازه گاو است.

مصلح ماست

زنجبیل، زنیان، نعناع، آویشن، سیر، کاکوتی، سیاه‌دانه و پونه از جمله مصلحات ماست هستند.اما افزودن فلفل به ماست توصیه نمی‌شود، زیرا ترکیب حاصل از دید طب سنتی مضر است.

خواص و هشدارها

• ماست برای گرم‌مزاجان و کسانی که دچار تشنگی زیاد یا حرارت بدن بالا هستند، گزینه‌ای مناسب است.

• به دلیل خاصیت رطوبت‌زایی، در افراد لاغر ممکن است به افزایش وزن کمک کند.

• با این حال، مصرف زیاد ماست برای سردمزاجان یا افرادی که معده سرد دارند مضر است.

• مصرف همزمان ماست با گوشت یا ماهی به‌ویژه برای مبتلایان به دردهای مفصلی می‌تواند مشکل‌ساز باشد و در درازمدت احتمال بروز لک‌وپیس (ویتیلیگو) را افزایش دهد.

ماست چکیده

ماست چکیده، که یکی از منابع غنی کلسیم است، طبیعتی گرم و تر دارد و مصلحات آن شامل گردو، آویشن، عسل و نعناع خشک است.افرادی که با شیر یا ماست معمولی دچار درد مفصل می‌شوند، می‌توانند ماست چکیده را با این مصلحات امتحان کنند.

کشک؛ طلای سفید برای استخوان‌ها

کشک از دیدگاه طب سنتی، یکی از بهترین منابع تأمین کلسیم برای افرادی است که عدم تحمل لاکتوز دارند یا نمی‌توانند شیر بنوشند.ترکیب کشک با پیاز داغ، نعناع و گردو (کاله‌جوش سنتی) نه‌تنها خوش‌طعم است، بلکه از دید طب سنتی مصلح کشک هم به شمار می‌آید.از نظر علمی نیز، نسبت کلسیم به فسفر کشک مناسب است و می‌تواند در پیشگیری از پوکی استخوان و کاهش روند تخریب استخوانی نقش مؤثری ایفا کند.

دوغ؛ نوشیدنی آرام‌بخش اما سرد

دوغ از فرآورده‌های محبوب لبنی است و طبیعتی سرد و تر دارد.در برخی مناطق ایران، دوغ را با گیاهانی مانند پونه، نعناع، کرفس، جعفری و زیره مصرف می‌کنند. این گیاهان به جذب بهتر کلسیم کمک کرده و از دید طب سنتی، اثرات مفیدی بر سلامت استخوان دارند.

خوراکی‌هایی که هرگز نباید با شیر ترکیب شوند

به گزارش سلامت نیوز به نقل از healthshots، علم تغذیه مدرن و آموزه‌های طب سنتی هر دو تأکید دارند که برخی ترکیب‌ها با شیر ناسازگارند و می‌توانند باعث اختلال در هضم، سوءجذب یا واکنش‌های شیمیایی مضر در معده شوند.

۱. شیر و ماهی

ترکیب این دو باعث اختلال در هضم و تولید مواد سمی در بدن می‌شود. از دید علم تغذیه نیز پروتئین‌های شیر و ماهی هضم متفاوتی دارند و مصرف همزمانشان ممکن است ناراحتی گوارشی ایجاد کند.

۲. شیر و موز

با وجود محبوبیت «شیرموز»، این ترکیب سنگین است و هضم آن زمان زیادی می‌برد. متخصصان تغذیه توصیه می‌کنند شیر و موز جداگانه مصرف شوند تا احساس سنگینی یا خستگی ایجاد نکند.

۳. شیر و مرکبات (پرتقال، لیمو، هندوانه و...)

مواد اسیدی باعث انعقاد پروتئین شیر در معده می‌شوند و در نتیجه موجب نفخ، گاز و سوزش سردل خواهند شد.به‌ویژه ترکیب شیر با هندوانه یا پرتقال، از دید هر دو مکتب تغذیه‌ای مضر است.

۴. شیر و تخم‌مرغ

گرچه برخی افراد در وعده صبحانه هر دو را مصرف می‌کنند، اما این ترکیب سنگین و دیرهضم است و به‌ویژه برای کسانی که معده حساس دارند، توصیه نمی‌شود.

۵. شیر و داروها (به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها)

کلسیم موجود در شیر با برخی داروها از جمله آنتی‌بیوتیک‌های گروه «کینولون» مانند سیپروفلوکساسین ترکیب شده و جذب دارو را کاهش می‌دهد.بنابراین نباید تا یک ساعت قبل یا بعد از مصرف شیر، دارو یا مکمل خاصی خورده شود.

۶. شیر و شکر داغ

افزودن شکر به شیر جوش‌آمده باعث واکنش بین لیزین و فروکتوز می‌شود که ترکیبات مضری تولید می‌کند.بهتر است شیر ابتدا کمی خنک شود، سپس شکر یا عسل به آن افزوده شود.

۷. شیر و آناناس

آناناس حاوی آنزیمی به نام بروملین است که در ترکیب با پروتئین شیر، موجب تهوع، اسهال و درد معده می‌شود.

۸. شیر و خربزه

اگرچه شواهد علمی قاطعی وجود ندارد، اما از دید سنتی ترکیب این دو می‌تواند موجب نفخ و سنگینی معده شود. بهتر است بین مصرف آنها چند ساعت فاصله باشد.

یافته‌های علمی جدید (۲۰۲۴–۲۰۲۵)

پژوهش‌های اخیر در مجلات تغذیه بالینی نشان می‌دهد:

• مصرف منظم شیر و فرآورده‌های لبنی در حد متعادل، با کاهش خطر سندرم متابولیک و فشار خون بالا ارتباط دارد.

• مصرف همزمان لبنیات با منابع غنی از ویتامین C (مثل پرتقال) جذب کلسیم را کاهش نمی‌دهد، اما در افراد حساس به لاکتوز ممکن است ناراحتی گوارشی ایجاد کند.

• ترکیب شیر با ادویه‌هایی مانند زردچوبه و دارچین (به‌ویژه در نوشیدنی‌های گرم) می‌تواند خاصیت ضدالتهابی آن را تقویت کند.

در حالی‌که علم نوین فواید بی‌شماری برای لبنیات برشمرده است، طب سنتی بر تناسب مزاج، زمان مصرف و پرهیز از ترکیب‌های ناسازگار تأکید دارد.راز بهره‌مندی از خواص شیر و فرآورده‌های آن، در تعادل، آگاهی و شناخت بدن خود نهفته است.

به قول پزشکان سنتی:«شیر اگر به موقع و با مصلحش خورده شود، داروست؛ و اگر بی‌زمان و بی‌تدبیر نوشیده شود، می‌تواند خود درد باشد.»