به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه پیام ما، آخرین بازماندۀ جنگل‌های نیمه‌گرمسیری جهان در غرب خوزستان، قربانی رسم ناخوشایند میان کشاورزانی است که بعد از فصل برداشت برای آماده‌سازی زمین‌هایشان، کاه‌وکلش باقی‌مانده مزارع را می‌سوزانند. بادهای شدید فصلی، نیز به این آتش می‌دمد و شعله‌ها را تا دل جنگل می‌کشاند.
از ابتدای امسال تاکنون هفت مورد آتش‌سوزی به مساحت ۳۰ هکتار در این پارک ملی رخ داده که چهار مورد از آنها ناشی از سوزاندن کاه و کلش مزارع بوده است. «محمد الوندی»، رئیس پارک ملی کرخه با بیان این آمار می‌گوید: « همچنین سه مورد از این آتش‌سوزی‌ها در حوزه شهرستان شوش و چهار مورد در حوزه شهرستان کرخه بوده است. با توجه به آغاز این آتش‌سوزی‌ها از اوایل اردیبهشت، تاکنون حداقل ۳۰ ماموریت مهار آتش‌سوزی نیز انجام شده که تعدادی در پارک ملی و مابقی برای جلوگیری از سرایت آتش به منطقه بوده است.»
آتش‌سوزی در پارک ملی کرخه درحالی از اردیبهشت تا مرداد، همزمان با سوزاندن کاه‌وکلش مزارع به اوج می‌رسد که این زمان، فصل تخم‌گذاری و جوجه‌آوری پرندگان در جنگل است. ازبین‌رفتن گونه‌های جانوری که قدرت تحرک کمتر و همچنین وابستگی به زیستگاه دارند، آلودگی شدید هوا و تخریب خاک از دیگر آسیب‌های حریق در مزارع است.
پرونده‌های بی‌نتیجه
منطقۀ حفاظت‌شده و پناهگاه حیات‌وحش کرخه با حدود ۱۴ هزار هکتار وسعت، در حاشیۀ رودخانۀ کرخه، در شهرستان‌های شوش و کرخه قرار گرفته که زیستگاه اصلی گوزن زرد ایرانی از گونه‌های در خطر انقراض است. این منطقه که بخشی از میراث طبیعی خوزستان با تنوع بسیار بالای گونه‌های جانوری و گیاهی، به‌شمار می‌رود در سال ۱۳۴۹ تأسیس شده است و هفت هزار و ۵۰۰ هکتار آن را پارک ملی کرخه تشکیل می‌دهد. سالانه تقریباً یکصد هکتار از جنگل‌های کرخه دچار آتش‌سوزی می‌شود که بیشترین آنها در سال ۹۶ بود که ۲۰۰ هکتار از جنگل در آتش سوخت.
ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی و ماده ۲۰ قانون هوای پاک آتش‌زدن مزارع را جرم دانسته اما این قوانین بازدارنده نبوده است. الوندی می‌گوید: «در ۱۷ سال گذشته که در پارک ملی کرخه مشغول خدمت بودم بیش از ۲۵۰ تا ۳۰۰ مورد پروندۀ آتش‌سوزی علیه کشاورزان متخلف تشکیل داده و پیگیری کردیم که فقط پنج-شش مورد از آنها تاکنون به نتیجه رسیده و کشاورز محکوم شده است.
در باقی موارد پرونده به‌دلیل نقص دلایل یا قانع‌کننده نبودن برای دستگاه قضایی عمدتاً مختومه اعلام شده است. در این پرونده‌ها متشاکی (کشاورز) سوزاندن مزارع را شدیداً انکار می‌کند و مدعی می‌شود که نقشی در آتش‌سوزی نداشته است. خواستۀ ما این بود که مسئولیت زمین کشاورزی برعهدۀ مالک زمین باشد تا مراقبت کند و اقدامات پیشگیرانه انجام دهد و این موضوع در فرمانداری نیز مطرح شده، اما دادگاه تاکنون مالک را به‌عنوان مسئول زمین کشاورزی نپذیرفته است.
این مسئله باعث شده است امسال برای جلوگیری از آتش‌سوزی جنگل، خودمان دست‌به‌کار شویم و مراقب سرایت آتش به جنگل باشیم؛ چرا که مشخص شده است کشاورزان در هر حال زمین خود را آتش می‌زنند و کارهای محدود فرهنگی و رسانه‌ای مردم را آگاه نکرده است. با این اوصاف دیگر واقعاً سخت است که مانع کشاورزان شویم یا آنها را به دادگاه معرفی کنیم.»زالی، عضو انجمن دوستداران شهر و طبیعت شوش: پارک ملی کرخه فقط یک خودروی سنگین و یک خودروی سبک آتش‌نشانی و تعدادی هم بیل و آبپاش دارد. جنگل بسیار وسیع است و گاهی در چند نقطه همزمان آتش‌سوزی رخ می‌دهد؛ ولی در جاده اهواز-اندیمشک به‌طول ۱۵۰ کیلومتر، حتی یک ایستگاه آتش‌نشانی نداریم.
پنج ایستگاه ساخته نشد
«محمود عیدانی»، فرماندار شوش، به «پیام ما» می‌گوید: «امسال به‌جز یک مورد، گزارشی از آتش‌سوزی در پارک ملی کرخه نداشتیم. بخش ناچیزی از این پارک ملی (یک‌سوم) در حوزۀ شهرستان شوش و مابقی در حوزۀ شهرستان کرخه است. ما هم کمیتۀ جلوگیری از آتش‌سوزی تشکیل داده‌ایم. آتش‌نشانی شهرهای شوش، حر و فتح‌المبین در آماده‌باش هستند و به‌محض دریافت گزارش یا اعلام مردمی اعزام می‌شوند. تجهیزات و ابزار در شهرستان موجود است؛ ماشین‌های آتش‌نشانی، کپسول‌های دستی و آتش‌بُر توسط گروه‌های اطفای حریق انجام می‌شود.»
به گفتۀ او چندسال پیش مقرر شده بود که پنج ایستگاه اطفای حریق در پارک ملی کرخه (دو ایستگاه در شوش و سه ایستگاه در کرخه) ساخته شود که هنوز اجرا نشده است. «مشکل این است که راهی برای ورود به جنگل و بیشه‌زار وجود ندارد و برای ورود خودروهای آتش‌نشانی به جنگل و حمل‌ونقل تجهیزات، به ادارۀ محیط زیست گفتیم که باید جاده‌های دسترسی ایجاد کنند.»عیدانی با این گفته‌ها اضافه می‌کند: «بارها از طریق انجمن‌ها و اصناف از کشاورزان خواستیم که مزارعشان را آتش نزنند، اما توجهی نکرده‌اند. امسال هم هفت-هشت پرونده برای کشاورزان متخلف تشکیل شده است.»
امکانات نداریم
«محسن ستاری‌فر»، فرماندار شهرستان کرخه، اما به «پیام ما» می‌گوید: «واقعیت این است که ما و دیگر شهرستان‌ها امکانات اطفای حریق در جنگل نداریم و تنها امکانات ما خودروهای آتش‌نشانی در شهرداری و دهیاری است. بیشتر آتش‌سوزی‌ها در حاشیۀ جاده و ناشی از سوزاندن کاه‌وکلش مزارع است که روزانه اتفاق می‌افتد و یکی دو مورد آتش‌سوزی که در جنگل داشتیم، لودر فرستادیم تا راه را باز کند و آتش‌بر ایجاد کند.»
او بر آموزش و فرهنگسازی در این زمینه تأکید می‌کند و ادامه می‌دهد: «جلسات متعددی برای مهار آتش‌سوزی‌ها تشکیل شده است. به جهادکشاورزی اعلام کردیم علیه کشاورزانی که مزارعشان را می‌سوزانند پروندۀ قضایی تشکیل دهند و امتیازات این کشاورزان را محدود کنند.»
بیل تنها ابزار محیطبانان است
آتش‌سوزی در پارک ملی کرخه درحالی از اردیبهشت تا مرداد، همزمان با سوزاندن کاه‌وکلش مزارع به اوج می‌رسد که این زمان، فصل تخم‌گذاری و جوجه‌آوری پرندگان در جنگل است. ازبین‌رفتن گونه‌های جانوری که قدرت تحرک کمتر و همچنین وابستگی به زیستگاه دارند، آلودگی شدید هوا و تخریب خاک از دیگر آسیب‌های حریق در مزارع است. بااین‌حال، آتش‌سوزی در پارک ملی کرخه کمتر به‌عنوان یک بحران مورد توجه مسئولان بوده است. ستاد مدیریت بحران شهرستان‌ها بیش از ۱۰ عضو دارد که در زمان آتش‌سوزی باید به ریاست فرماندار تشکیل شود.
در زمان وقوع آتش‌سوزی در پارک ملی کرخه، اما معمولاً محیطبانان به‌تنهایی و بدون تجهیزات وارد عمل می‌شوند. «بیل» تنها ابزار محیطبانان برای خاموش‌کردن آتش است و آنطور که فرمانداران شوش و کرخه گفته‌اند تاکنون درخواستی برای استفاده از بالگرد برای اطفای حریق در پارک ملی کرخه از سوی ادارۀ حفاظت محیط زیست مطرح نشده است.
«احمد زالی»، عضو انجمن دوستداران شهر و طبیعت شوش، در گفت‌وگو با «پیام ما»، مهمترین آسیب آتش‌زدن مزارع را نابودی خاک می‌داند و می‌گوید: «رشد بی‌رویۀ کشاورزی سنتی عامل اصلی این مشکلات است. در شوش هنوز تپه‌ها را صاف و برای کشاورزی واگذار می‌کنند. اولین خواستۀ ما این است که کشاورزی از حالت سنتی خارج شود؛ چراکه ۹۵ درصد آتش‌سوزی در جنگل‌های کرخه به‌دلیل سرایت آتش از مزارع است.»
او به کمبود تجهیزات اطفای حریق و نیروی انسانی نیز اشاره می‌کند: «این جنگل‌ها بسیار باارزش است و علاوه‌بر زیستگاه پرندگان و جانوران به‌خصوص گوزن زرد، عامل تثبیت شن‌های روان در منطقه است.
بنابراین، به پایگاه‌های مجهز و به‌روز، برای پایش و اطفای حریق نیاز داریم. اما پارک ملی کرخه فقط یک خودروی سنگین و یک خودروی سبک آتش‌نشانی و تعدادی هم بیل و آبپاش دارد. جنگل بسیار وسیع است و گاهی در چند نقطه همزمان آتش‌سوزی رخ می‌دهد؛ ولی در جادۀ اهواز-اندیمشک به‌طول ۱۵۰ کیلومتر، حتی یک ایستگاه آتش‌نشانی نداریم و فقط آتش‌نشانی‌های شهرداری یا دهیاری وجود دارد که متناسب با نیاز اطفای حریق در جنگل نیستند.
از سوی دیگر زمان بسیار اهمیت دارد؛ چراکه با وجود بادهای شدید، سرعت پیشروی حریق در جنگل بسیار زیاد است و خیلی وقت‌ها آتش مهار نمی‌شود و تا رسیدن به رودخانه کرخه و یا یک زهکش ادامه پیدا می‌کند. دهیاران نیز هیچگونه همکاری، حتی در حد اطلاع‌رسانی آتش‌سوزی ندارند. بنابراین، ستاد بحران شهرستان باید به‌صورت فعال وارد این موضوع شود.»
راه برای قاچاقچیان جنگل
زالی، ایجاد آتش‌بر و جاده را راهکاری غیراصولی برای مهار آتش می‌داند که باعث قطع شمار زیادی از درختان، به‌ویژه در شمال پارک ملی کرخه می‌شود: «آتش‌بر و راه دسترسی باید به‌عنوان آخرین راهکار مدنظر قرار گیرد، نه اولین راهکار. با ایجاد جاده و مسیر دسترسی، علاوه بر تخریب جنگل، راه برای ورود قاچاقچیان چوب و شکارچیان و گردشگری بی‌ضابطه به جنگل باز می‌شود که منجر به تخریب بیشتر خواهد شد.»
انجمن دوستداران شهر و طبیعت شوش، امسال یک نمایشگاه عکس از تصاویر آتش‌سوزی در پارک ملی و نابودی گیاهان و جانوران جنگل، در مقابل در ورودی سازمان جهادکشاورزی خوزستان در اهواز برگزار کرد. هدف آنها درخواست توقف سوزاندن کاه‌وکلش و اعتراض به عملکرد جهادکشاورزی بود. این انجمن پارسال نیز پویش «نه به سوزاندن کاه‌وکلش مزارع» به راه انداخت.
زالی می‌گوید: «بیشتر فعالیت انجمن در زمینۀ آموزش است و ویدئوهای آموزشی که در سال‌های قبل تهیه کردیم بازنشر می‌کنیم. تاکنون در دو سه نوبت علیه کشاورزانی که مزارعشان را می‌سوزانند، اعلام جرم کرده‌ایم؛ اما نتیجه‌ای نگرفتیم. پارک ملی کرخه فقط سه درصد از مساحت شهرستان‌های شوش و کرخه را به‌خود اختصاص داده که باید به‌عنوان سرمایه حفظ و به‌رسمیت شناخته شود، اما برای حفظ آن هزینه نمی‌شود.»
خانه گوزن زرد
آتش‌سوزی مزارع از یک‌سو و طرح‌های مخرب از سوی دیگر، جنگل‌های را تهدید می‌کند. در سال‌های اخیر، این جنگل‌ها برای عبور لوله‌های طرح آبرسانی غدیر و ساخت سیل‌بند نیز مورد تعرض قرار گرفت که با اعتراض فعالان محیط زیست متوقف شد. آیا زیستگاه گوزن زرد ایرانی، برای آیندگان حفظ می‌شود؟
نظر شما