به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری،چند سالی است که یگان حفاظت برخی استان‌ها با کمک تکنولوژی‌های جدیدتر سرشماری‌ها را انجام می‌دهند. احمد دباغیان از کارشناسان محیط‌زیست و از نخستین کسانی است که از پهپاد نه‌تنها برای سرشماری، بلکه برای پیدا کردن قاتل شهید تاج‌محمد باشقره -محیط‌بانی که شهادتش دل همه هموطنان را به درد آورد- استفاده کرده است. او معتقد است استفاده از پهپاد، جای محیط‌بان را نخواهد گرفت، ولی کیفیت حفاظت را به‌مراتب بالا خواهد برد.
روش سرشماری حیات‌وحش چگونه است؟
یکی از هیجان‌انگیزترین کارهایی که در سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام می‌شود، سرشماری حیات‌وحش در طول سال است. این کار تکرار شونده، هرساله برای گونه‌های مختلف در فصول مختلف انجام می‌شود. بیشتر مردم تصور می‌کنند که سرشماری فقط برای خانواده گاوسانان (کل و بز، قوچ و میش، جبیر و آهو) انجام می‌شود، اما هر ساله سرشماری پرندگان زمستان‌گذران، خزندگان، دوزیستان و... انجام می‌شود. هر کدام از گونه‌ها با تکنیک مخصوص به‌خود سرشماری می‌شوند.
برای سرشماری پرندگان علاوه بر افراد متبحر، نیاز به دوربین‌های دقیق چشمی و تلسکوپ است. آنها با استفاده از کتاب‌های راهنمای پرندگان سرشماری می‌شوند. در پستانداران، روش کاملا متفاوت است؛ مثلا اگر در فصل گاوبانگی باشیم، از طریق آوای مرال نر، گونه‌ها سرشماری می‌شوند. در برخی پرندگان نیز از روش آوا در فصل جفت‌گیری سرشماری انجام می‌شود؛ به‌طور مثال گونه قرقاول که در 2نوبت در بهار و پاییز سرشماری می‌شود، در فصل بهار از طریق آوا و در فصل پاییز به‌صورت مشاهده مستقیم سرشماری صورت می‌گیرد.
در علفخوارها روش سرشماری متفاوت است. از ایام قدیم سرشماری به روش «خطی» انجام می‌شود. گروه‌هایی متشکل از محیط‌بانان، همیاران، دانشجویان، خبرنگاران و... در سر دره‌ها و آبریزهایی که با هم تلاقی نداشته باشند، با مشاهده مستقیم و عکس سرشماری می‌کنند. مسیر همه گروه‌ها با GPS نقطه‌زنی می‌شود و در نهایت گروه‌های همجوار، گله‌های مشاهده شده را با یکدیگر چک و آمار جمع‌بندی می‌کنند.
روش کار پهپادها در سرشماری چگونه است؟
در کنار روش‌های سنتی، 8-7سالی است که بین محیط‌بانان سرشماری با استفاده از پرندگان فوق سبک که مدل‌های مختلف آن را دُرُند، پهپاد و کوادکوپتر هم می‌گویند رواج یافته است. پهپادها بسته به قابلیت‌هایی که دارند، از مناطق پیکسل‌بندی شده و وسیع عکسبرداری می‌کنند؛ مثلا به دستگاه برنامه می‌دهند که 10تا 100کیلومترمربع را در زمان مشخص عکاسی کند.
مهم‌تر از نوع پرنده کاربر آن است؛ کسی که می‌تواند پرنده را بلند کند، برنامه بدهد و در نهایت داده‌ها را استخراج کند. هر چه تکنولوژی به‌روزتر باشد، درصد خطای انسانی در سرشماری پایین‌تر می‌آید. تاکنون در استان‌های مختلف از این فناوری در پارک‌های ملی که حیات‌وحش بزرگ‌جثه دارند مثل پارک ملی گلستان، پارک ملی کویر، توران، تنگ صیاد و... استفاده شده است.
مزایای استفاده از پهپاد برای محیط‌بانان چیست؟
برای سرشماری به روش مشاهده مستقیم، تیم یگان حفاظت با تعداد زیادی همیار به منطقه عازم می‌شود. با این کار به‌اصطلاح محیط‌بانان حیات‌وحش بیشتر رم می‌خورند و استرس محیطی به آنها وارد می‌شود. هرچه تعداد افراد بیشتر شود، احتمال خطا هم بیشتر می‌شود و برخی مناطق به‌دلیل وسعت بالا بین 2تا 7روز سرشماری می‌شود.
از آنجا که پای حیات‌وحش را نمی‌توان بست، نمی‌توان به آمارهای چند روزه اعتماد کرد، اما با تصویربرداری هوایی، هم نیروی انسانی کمتری به منطقه می‌رود، هم میزان خطا کم می‌شود، ولی این مستلزم پایلوت در چندین منطقه توسط سازمان حفاظت محیط‌زیست است. با دوربین‌های معمولی و تله در محیط‌های جنگلی موفق نخواهیم بود، اما در مناطق تپه‌ماهور و دشت‌ها که زیستگاه گونه‌های آهو، کل و بز، قوچ و میش و... است می‌توان توانمندی پهپاد را راستی‌آزمایی کرد؛ به‌گونه‌ای که از هر دو روش سنتی و فناورانه در برخی مناطق استفاده کرد. اگر اختلاف خیلی کم باشد، می‌توان از پهپاد استفاده کرد؛ یعنی به جای اینکه 50نفر را با احتساب جیره غذایی، خودرو، رفت‌وآمد، استرس منطقه و... مأمور به خدمت کنید، می‌توانید در عرض چند ساعت بدون این مسائل منطقه را پوشش دهید.
شما تجربه موفقی در سرشماری‌ها داشته‌اید؟
چند سال پیش سرشماری سنتی با روش مشاهده مستقیم در جزیره اشک دریاچه ارومیه انجام دادیم. جزیره اشک 21کیلومترمربع است. این کار برای گروه 40نفره ما یک هفته به طول انجامید. بعد از ما گروه 3نفره پهپادی به جزیره رفت و با روش پیکسل‌بندی، در یک روز کل جزیره را عکاسی کرد. اختلاف آمار سرشماری 2تیم، 8راس بود که در سرشماری حیات‌وحش اصلا معنادار نیست و می‌توان به آن اعتماد کرد. برای سازمانی که بودجه‌های محدودی دارد، این کار بسیار به‌صرفه‌تر است.
اگر سرشماری هوایی با پهپاد قابل اعتماد است، چرا فراگیر نشده است؟
پهپادهایی که برای سرشماری می‌توان استفاده کرد، قیمت نسبتا بالایی دارند که بودجه سازمان کفاف تجهیز یگان‌های حفاظت در بازه زمانی کوتاه را نمی‌دهد.
پهپادها نمونه ایرانی ندارند؟
اتفاقا تنها کارخانه تولید پهپاد در ایران زیرنظر سازمان هواپیمایی در استان قزوین قرار دارد و پهپادهایی برای نظارت و سمپاشی تولید می‌کند که می‌تواند به‌کار محیط‌بانان هم بیاید. این پهپادها کارایی مختلفی دارند؛ مثلا شرکت برق با استفاده از آن، برق‌گرفتگی متخصصان خود که مجبورند به بالای دکل‌ها بروند را کم کرده است. پهپادهای سمپاش مصرف آب و سم را در مزرعه کشاورزی کم کرده‌اند. اگر هر هکتار سمپاشی دستی 2ساعت زمان و هزار لیتر آب مصرف کند، پهپاد این کار را در 10دقیقه با 10لیتر آب انجام می‌دهد.
آیا نیروهای یگان حفاظت دانش و مهارت استفاده از پهپاد را دارند؟
نکته در اینجاست. توصیه مدیران این کارخانه پیش از تهیه این تکنولوژی، تشکیل «تیم‌پهپادی» در سازمان حفاظت محیط‌زیست و آموزش استفاده از آن به علاقه‌مندان در یگان حفاظت است.
از پهپاد می‌توان استفاده دیگری در حفاظت محیط‌زیست کرد؟
چند روز پیش به منطقه لامرد استان فارس رفتم. یگان حفاظت این منطقه با پهپادشان علاوه بر سرشماری، توانسته بودند چندین مورد شکارچی متخلف را تصویربرداری و به دستگاه قضایی معرفی کنند. کاهش تعارض محیط‌بان و شکارچی از مهم‌ترین اهداف سازمان است. پهپاد به محیط‌بانان برای رصد آبشخورها در مناطق صعب‌العبور نیز کمک می‌کند. یادم هست سال 96در ماجرای شهادت محیط‌بان محمد باشقره پهپادی را به پرواز درآوردم که دوربین دید در شب داشت.
با 12سورت پرواز در شب توانستیم موتورسیکلت متخلفان را پیدا کنیم. اگر یگان پهپادی تشکیل شود، می‌توانیم برنامه‌های مختلفی ازجمله آتش‌سوزی در مناطق کوهستانی، جنگل‌تراشی، زمین‌خواری، گیر افتادن حیوان در تله و... را ردیابی کنیم. زاویه دید از بالا به محیط‌بان تسلط بیشتری می‌دهد. همین الان محیط‌زیست سمنان توانسته است با کمک پهپاد، جاده‌ای را که مسیر تردد یوز شده است رصد و به موارد مشکوک رسیدگی کند.
چه استان‌هایی از پهپاد استفاده می‌کنند؟
برای هوشمند شدن یگان حفاظت بودجه مستقلی به مراکز استان‌ها نرفته است، ولی برخی از استان‌ها مثل هرمزگان، گلستان، فارس، سمنان، مازندران، خراسان جنوبی و آذربایجان غربی پهپاد دارند، ولی این پهپادها نیازمند به‌روزرسانی هستند.
آیا پهپاد می‌تواند جای محیط‌بان را بگیرد؟
9-8سال است که برای کارهای مختلف از پهپاد استفاده می‌کنم، ولی باید بگویم با وجود کارایی‌های مختلف قطعا پهپاد جای محیط‌بان را نخواهد گرفت و صرفا ابزار کاربردی در دستان محیط‌بانان است. استفاده کمیت و کیفیت حفاظت را در آینده تغییر خواهد داد.
قیمت پهپادهای مناسب برای محیط‌بانان چقدر است؟
مدل مناسب که در برابر شدت باد استاتیک و داینامیک مقاوم باشد و به‌کار محیط‌بانان بیاید، 80تا 120میلیون تومان است که می‌تواند تا شعاع 5کیلومتری از خلبان آن دور شود و باد با سرعت 25کیلومتر در ساعت را تحمل کند. شرکت‌ها در اجرای مسئولیت اجتماعی خود می‌توانند به سازمان حفاظت محیط‌زیست کمک کنند.
برخورد حیات‌وحش با پهپاد چگونه است؟
دیدن حیات‌وحش از فاصله 5-4متری بسیار هیجان‌انگیز است که در مشاهده مستقیم بسیار نادر است، اما با پهپاد می‌توان به آنها نزدیک شد. یک‌بار در عملیات رهاسازی پلنگ توانستیم از فاصله نزدیک رفتار پلنگ را پس از رهایی رصد کنیم. پلنگ مستقیم به دوربین نگاه و شاید پیش خود فکر می‌کرد چه جور غذایی هستیم؟ یک‌بار هم پهپادم در پارک ملی گلستان، به دسته زاغ‌ها رسید و آنها به پهپاد حمله کردند، پهپاد زمین افتاد و 2تا از بال‌هایش شکست.
پهپادهای سفیدرنگ در حیات‌وحش حساسیت ایجاد می‌کنند، اما پهپادهای سیاه‌رنگ کمتر جلب توجه می‌کنند و با آنها می‌توان حتی تا 5-4متری به پرندگان نیز نزدیک شد؛ هر چند بهتر است برای کاهش استرس به حیوان زیاد نزدیک نشد؛ ضمن اینکه سنسورهای جدید پهپادها، مانع از برخورد می‌شود. پهپادهای جدید صدای کمی هم دارند که مثل صدای زنبور است. من توانسته‌ام بدون اینکه توجهی جلب کنم تا 5متری قوچ و میش‌ها و یک‌متری پلیکان‌ها بروم.
نظر شما