به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما، براساس آمارها و برآوردها، چیزی بالغ‌بر ۲۰ هزار کوهنورد در طول فصل اصلی صعود، راهی قله دماوند می‌شوند و هرساله نیز این آمار افزایش پیدا می‌کند. آخرین مشاهدات حاکی از آن است، با گرم شدن هوا و پایدار شدن شرایط جوی در مسیر صعود به قله به‌ویژه نیمه اول تابستان، پرترافیک‌ترین زمان صعود به بلندترین قله ایران است و در این مدت هزاران کوهنورد راهی دماوند می‌شوند. با توجه به اینکه از نیمه تیر تا پایان مرداد احتمال بارش برف یا کولاک در ارتفاعات بسیار کمتر است و مسیرهای چهارگانه (شمالی، جنوبی، غربی و شمال‌شرقی) از شرایط مناسب‌تری برخوردارند، در این بازه زمانی شمار زیادی از کوهنوردان آماتور و حرفه‌ای و حتی کوهنوردان غیرایرانی به قله دماوند رهسپار می‌شوند. اما این فصل شلوغ و پرترافیک، علاوه‌بر رونق کوهنوردی، معضلات و مشکلات جدی و گاهاً غیرقابل بازگشت را از منظر محیط‌زیستی در پی دارد؛ از انباشت زباله‌های برجامانده کوهنوردان تا آسیب به پوشش گیاهی و حیات‌وحش منطقه تا فرسایش جدی خاک منطقه. براساس گزارش‌های میدانی، بسیاری از این صعودها با برجا گذاشتن انبوه زباله از جمله بطری‌های پلاستیکی و شیشه‌ای، بسته‌بندی خوراکی‌ها و حتی البسه کهنه، در مسیر همراه است.
«دماوند» نامی است که برای ما ایرانیان تنها محدود به یک جغرافیا نمی‌شود، بلکه نماد ملی و اسطوره‌ای هزاران ساله ایران به‌شمار می‌آید. قله‌ای که البته این روزها حال و روز خوشی ندارد و در انبوه زباله‌ها به‌سختی نفس می‌کشد و پیکرش زیر پای هزاران گردشگر آسیب فراوانی دیده است. دماوند بلندترین قله ایران و خاورمیانه با ارتفاع پنج هزار و ۶۱۰ متر، محبوب‌ترین مقصد کوهنوردی کشور به‌شمار می‌آید و آرزوی هر کوهنورد آماتور و حرفه‌ای، صعود به بام ایران است.
یکی از ویژگی‌های اوج صعود در مردادماه، حضور گسترده کوهنوردان مبتدی است؛ افرادی که گاه بدون آمادگی جسمانی و تجهیزات کافی راهی قله می‌شوند. این گروه‌ها، که اغلب به‌صورت تورهای یک‌روزه یا دوروزه سازمان‌دهی می‌شوند، نه‌تنها با خطرات جانی در مسیر صعود روبه‌رو هستند، بلکه به‌دلیل ناآشنایی با اصول «کوهنوردی مسئولانه» بیشتر در معرض بی‌توجهی به محیط‌زیست قرار دارند.
گزارش‌های منتشرشده حکایت از آن دارند که در تابستان ۱۴۰۲، تنها در مسیر جنوبی، بیش از هشت تُن زباله در قالب ۴۰ عملیات پاکسازی توسط گروه‌های مردمی و محیط‌بانان جمع‌آوری شده است. در تابستان سال گذشته نیز تنها تا پایان مردادماه نزدیک به پنج تن زباله در بام ایران باقی مانده بود که زنگ خطری را برای بلندترین قله ایران به صدا درآورده است.
نکته نگران‌کننده این است که بخش عمده این زباله‌ها تجزیه‌ناپذیر هستند. این حجم زباله نه‌تنها چشم‌انداز کوهستانی نمادین‌ترین قله ایران را مخدوش می‌کند، بلکه خطر ورود ریزپلاستیک به منابع آب زیرزمینی را نیز افزایش می‌دهد.
دماوند و دامنه‌های آن بخشی از منطقه حفاظت‌شده لار هستند که زیستگاه گونه‌های ارزشمندی مانند کل و بز، خرس قهوه‌ای، پلنگ ایرانی و پرندگان شکاری است. متأسفانه افزایش تردد انسانی در تیر و مردادماه سبب شده است این گونه‌ها محدوده‌های زیستی خود را ترک کنند. همچنین، کوبیده‌شدن مسیرها و چمن‌زارها توسط هزاران جفت‌پا، به پوشش گیاهی شکننده منطقه آسیب زیادی وارد کرده است. گیاهان خاص ارتفاعات مانند گون، آویشن کوهی و شیرین‌بیان کوهی نیز که رشد بسیار کندی دارند، در معرض نابودی قرار گرفته‌اند.
صعود تجاری؛ سود یا زیان؟
در سال‌های اخیر تورهای کوهنوردی تجاری به مقصد دماوند، به‌ویژه در مردادماه، افزایش چشمگیری یافته است. این تورها که معمولاً با تبلیغ «صعود آسان» و «برنامه تفریحی آخر هفته» به‌دنبال جذب علاقه‌مندان به کوهپیمایی هستند، سهم بزرگی در افزایش شمار صعودکنندگان به دماوند دارند. اگرچه این فعالیت‌ها به اقتصاد محلی روستاهایی مانند «پلور» و «رینه» کمک می‌کند، اما نبود چارچوب‌های سختگیرانه برای آموزش، مدیریت پسماند و ظرفیت‌سنجی باعث تشدید بحران محیط‌زیستی دماوند شده است.
نبود قوانین مشخص و ضمانت اجرا
سازمان محیط‌زیست و فدراسیون کوهنوردی ایران قوانین نوشته و نانوشته‌ای برای صعود به دماوند دارند، اما با توجه به اینکه سال‌به‌سال بر تعداد کوهنوردان عازم دماوند افزوده شده است، نیاز است قوانینی مشخص و البته با ضمانت اجرایی در زمینه‌های مختلف از جمله الزام به دریافت مجوز در فصل اوج صعود، محدودیت تعداد کوهنوردان برای صعود در یک روز، ممنوعیت رهاسازی زباله و جریمه متخلفان، وضع شود. اما بنابر شواهد موجود اجرای این قوانین در عمل بسیار دشوار است و حجم زیاد کوهنوردان و محدودیت یا نبود نیروهای نظارتی، سبب شده است بخش زیادی از تخلفات بدون برخورد قانونی باقی بماند.
مشارکت‌های مردمی در پاکسازی محیط
با وجود مشکلات بسیار، گروه‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهاد در سال‌های اخیر تلاش‌های چشمگیری برای حفاظت از «دیو سپید پای در بند» ایران داشته‌اند. ایجاد کمپین‌هایی مانند «هر کوهنورد یک کیسه زباله» و «دماوند بدون زباله» در شبکه‌های اجتماعی که درنهایت منجر به حضور داوطلبان برای جمع‌آوری زباله شده است. همچنین، برخی گروه‌ها پیش از صعود، کارگاه‌های آموزشی کوتاه درباره اهمیت محیط‌زیست و ایمنی برگزار می‌کنند تا آگاهی کوهنوردان افزایش یابد.
راهکار چیست؟
با توجه به اینکه در سال‌های اخیر شمار علاقه‌مندان صعود به قله دماوند روند افزایشی داشته است، به‌نظر می‌رسد با راهکارهایی همچون سهمیه‌بندی صعود در فصل اوج صعود با ثبت‌نام آنلاین و محدودیت ظرفیت، آموزش اجباری پیش از صعود، افزایش ایستگاه‌های تحویل زباله در پناهگاه‌ها و پایگاه‌های مسیر، تشویق تورها به برنامه‌های پاکسازی در کنار صعود، استفاده از نیروهای داوطلب ناظر برای ثبت تخلفات شاید بتوان تا حدودی جلوی آسیب رسیدن به محیط‌زیست زیبای دماوند را گرفت.
دماوند، این قله باشکوه که در فرهنگ ایران نماد استقامت و عظمت است، امروز بیش از هر زمان دیگری به استقامت ما در حفاظت از محیط‌زیست نیاز دارد. تیر و مردادماه اگرچه فصل اوج هیجان صعود است، اما می‌تواند به فصل اوج تخریب هم تبدیل شود؛ اگر مدیریت و آگاهی در اولویت قرار نگیرد. آینده دماوند وابسته به رفتار امروز ماست؛ چه به‌عنوان کوهنورد، چه تور برگزارکننده و چه مسئول اجرایی.
«الهام مهری»، کوهنوردی که از چند سال پیش صعود به قله‌های مرتفع ایران از جمله دماوند را آغاز کرده و در این مسیر با تجربیات مختلفی روبه‌رو شده است، درباره مسیرهای صعود به قله دماوند می‌گوید: «ما برای رسیدن به قله چهار مسیر اصلی را در پیش داریم؛ جبهه جنوبی، شمالی، شمال‌شرقی و جبهه غربی. از میان این مسیرها، جبهه جنوبی مسیر نسبتاً راحت‌تر و امن‌تری است و به همین خاطر، در فصل پرترافیک صعود، افراد زیادی این مسیر را برای رسیدن به قله انتخاب می‌کنند. از سوی دیگر، این مسیر نیاز به امکانات زیادی برای کوهنورد ندارد و گزینه خوبی برای افراد آماتور و معمولی در زمینه کوهنوردی محسوب می‌شود. درنهایت، کوهنوردانی که از دیگر مسیرها به قله صعود می‌کنند، معمولاً برای بازگشت، جبهه جنوبی را انتخاب می‌کنند تا فرود راحت‌تری را داشته باشند.»
مهری در مورد آمادگی‌های پیش از صعود به دماوند می‌گوید: «برای اینکه صعود راحت‌تری به قله دماوند داشته باشید، نیاز است از چند ماه پیش به چندین قله با ارتفاع بالا صعود کرده باشید و از نظر بدنی شرایط مناسبی برای رسیدن به بلندترین قله ایران را پیدا کنید.»
او درباره رسیدن به ابتدای مسیر صعود به قله دماوند می‌گوید: «ابتدا از تهران راهی رینه می‌شویم و پس از رسیدن به پارکینگ، راهی گوسفندسرا می‌شویم و بعد مسیر صعود را شروع می‌کنیم. بعد از رسیدن به بارگاه سوم و اقامت در آنجا و البته پیدا کردن شرایط هم‌هوایی، از بامداد روز بعد راهی قله می‌شویم. پس از رسیدن به قله مسیر فرود را بازمی‌گردیم و بعد از رسیدن به پارکینگ راهی خانه‌های خود می‌شویم.»
این کوهنورد در ادامه به اهمیت آموزش‌های مورد نیاز برای رسیدن به قله اشاره می‌کند و می‌گوید: «از سمت فدراسیون کوهنوردی و دیگر نهادها، آموزشی در زمینه صعود به قله دماوند به‌صورت اجباری وجود ندارد. اینکه چطور باید به شرایط جسمی مورد نیاز رسید، چه تجهیزاتی باید همراه داشت، مسیر صعود را چطور طی کرد، چه زمانی باید رفت و چه زمانی باید برگشت و اینکه الزامات محیط‌زیستی لازم را چطور باید دنبال کرد؟»
او ادامه می‌دهد: «در تیر و مرداد ترافیک جمعیتی حداکثری در مسیر قله وجود دارد و متأسفانه نبود فرهنگ کوهنوردی باعث ایجاد مشکلات زیادی می‌شود. از برخی منازعات کلامی گرفته تا آسیب به محیط‌زیست، همه و همه در این فصل به چشم می‌آید. نباید فراموش کرد که کوه باید روی اخلاق انسانی تأثیر بگذارد و اگر در این مسیر تأثیری روی آدمی صورت نگیرد، حتماً یک جای کار ایراد دارد.»
مهری با بیان اینکه در سال‌های اخیر صعود به دماوند در فصل تابستان به‌شدت جنبه تجاری پیدا کرده است، می‌گوید: «این حجم زیاد نگاه تجاری برای صعود به دماوند و صرفاً یک عکس یادگاری در قله بدون داشتن آموزش‌های لازم سبب شده تا آسیب‌های زیادی به دماوند وارد شود. گاهی می‌بینیم گروه‌های صدنفره‌ای از سوی تورهای مختلف و لیدرها برای صعود به دماوند آمده‌اند و قطعاً این حجم از نفرات که به‌احتمال زیاد آموزش‌های لازم را نیز ندیده‌اند، باعث آسیب به محیط‌زیست دماوند می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «تب داغ پست و استوری از دماوند در این سال‌ها مسئله‌ساز شده و گرفتن عکس یادگاری گویا از لذت صعود، اهمیت بیشتر پیدا کرده است. به‌عنوان یک کوهنورد بسیار آزرده‌خاطر می‌شوم که حجم زیادی از زباله‌ها را در مسیر می‌بینم؛ از ظروف پلاستیکی تا شیشه‌ها و بطری‌های آب. چطور می‌شود که کوهنورد باشی و این حجم از زباله را در دل نماد ایران بر جای بگذاری؟»
مهری همچنین به جاده خاکی منتهی به گوسفندسرا نیز اشاره می‌کند و می‌گوید: «این جاده از سال‌ها پیش به همین شکل احداث شده و مهمترین مسیر رفت‌وآمد کوهنوران با خودرو به‌شمار می‌آید. شاید نتوان نقد زیاد را برای احداث این جاده داشت؛ زیرا از سال‌ها پیش این مسیر تردد وجود داشته است. نباید در این میان دید با افراط یا تفریط داشت. بااین‌حال، می‌توان مدیریتی در این زمینه داشت و شاهد اتفاقات بهتری بود.»
این کوهنورد بیان می‌کند: «زیبایی طبیعت دماوند واقعاً چشم‌نواز است و به‌نظرم باید آموزش‌های لازم در زمینه‌های مختلف به کوهنوردان داده شود. از پیوست‌های نگاهداشت محیط‌زیست منطقه، تا تعیین ظرفیت برای کوهنوردان به‌منظور جلوگیری از آسیب حداکثری به مسیر و البته نکات فنی صعود. امیدوارم این میراث زیبا و البته نمادین ما ایرانیان، سال‌های سال بدون مشکل و آسیب پا بر جا بماند.»
نظر شما