شرايط زمين‌شناسي مناسب ، لازمه وجود حيات در هر منطقه‌اي از کره زمين است. آنچه به صورت اوليه مهم است ، وجود اکسيژن ، آب و محيطي است که جانداران بتوانند در آن زندگي کنند. اين موارد از ابتداي زندگي بشر براي انسان مشخص بوده‌اند و به همين دليل جوامع انساني در مناطقي که اين شرايط وجود داشت ، گسترش يافت. با گذشت زمان و احتياج به منابع طبيعي، بشر بيشتر در معرض عوامل محيطي خاص قرار گرفت. در مراجع تاريخي بسياري از تمدنها، به رابطه محيط و سلامتي انسان توجه شده است. در بسياري از اين مراجع ، مشکلات سلامتي ذکر شده با محيطهاي شغلي ارتباط داده شده است ؛ ولي در برخي موارد ارتباط با محيط طبيعي نيز به عنوان يک منشاء براي مشکلات سلامتي آورده شده است. به عنوان مثال، در يک کتاب پزشکي چيني که به 3 قرن پيش از ميلاد مسيح برمي‌گردد ، به رابطه محيط زيست و سلامتي اشاره شده است. در دوره سلسله سانگ (1000 ق م) و سلسله مينگ (قرن 14 تا 17 بعد از ميلاد) ، وجود بيماري‌هاي تنفسي مرتبط با خرد کردن سنگها و همچنين سميت سرب در مشاغل مختلف اثبات شده بود. بعلاوه در مدارکي که از سلسله تانگ باقي‌مانده، به خاصيت سمي سرب ، نقره ، مس ، آنتيموان و جيوه اشاره شده است.
امروزه با گسترش علوم جديد و انجام تحقيقات گسترده در ارتباط با تاثيرات محيطي بر سلامتي انسان، وجود رابطه ميان شرايط زمين‌شناسي و سلامتي به طرز شگفت‌آوري به اثبات رسيده است. در اين خصوص مثالهاي فراواني وجود دارد که براساس تحقيقات مشخص شده‌اند و به اين ترتيب علاوه بر شناسايي منشاء مشکلات موجود در سلامتي مردمان در مناطق مختلف ، براي برطرف کردن آن مشکلات اقدام شده است. با توجه به اثبات علمي ارتباط بسياري از بيماري‌ها با زمين‌شناسي ، شاخه جديدي از علم به نام زمين‌شناسي پزشکي بنيان گذاشته شده است. اين علم جديد در واقع موضوعات ميان رشته‌اي پزشکي و زمين‌شناسي را بررسي مي‌كند.
تشکيل گروه کاري بين‌المللي زمين‌شناسي پزشکي از سوي انجمن بين‌المللي زمين‌شناسي در سال 1996 اولين اقدام رسمي در اين خصوص بوده است. در ادامه فعاليت‌هاي رسمي، يونسکو در سال 2000 اقدام به تعريف طرحي در ارتباط با زمين‌شناسي پزشکي کرد. در سال 2004 انجمن بين‌المللي زمين‌شناسي پزشکي با حضور 150 متخصص از 71 کشور (IMGA) تشکيل شد و در 24 ژانويه سال 2006 انجمن بين‌المللي زمين‌شناسي پزشکي (IMGA) با هدف مطالعات موردي در اين شاخه از علم رسما آغاز به کار کرد. هم‌اکنون در سراسر دنيا فعاليت‌هاي زيادي در اين باره در حال انجام است که از مهمترين آنها مي‌توان به طرح اطلس ژئوشيمي اروپا که با مشارکت 26 کشور اروپايي در حال انجام است ، اشاره کرد. در همين خصوص با توجه به تنوع شرايط و فاکتورهاي زمين شناسي در ايران ، تشکيل پايگاه داده‌هاي زمين‌شناسي پزشکي ايران ضروري به نظر رسيد. به همين منظور تاکنون فعاليت‌هاي بسيار زيادي طي 3 سال گذشته در پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين ايران انجام گرفته است. فعاليت پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين را مي‌توان در قالب جمع‌آوري اطلاعات مربوط به بيماري‌هاي مرتبط با زمين‌شناسي ، تهيه ساختار بانک اطلاعاتي و فرمهاي گردآوري اطلاعات، جمع‌آوري اطلاعات موارد اثبات شده و شناسايي مناطق پرخطر در ايران اشاره کرد. در مجموع مي‌توان نتايج تهيه بانک اطلاعات زمين‌شناسي پزشکي را در کمک به آمايش سرزمين، ايجاد ظرفيت ملي براي شناسايي مناطق پرخطر ، بهبود وضعيت سلامت ساکنين مناطق پرخطر و کاهش هزينه‌هاي درماني ، تهيه گزارش‌هاي هدفمند زمين‌شناسي پزشکي، ارتقاي شفافيت گزارش‌دهي بيماري‌ها و تهيه نقشه‌هاي پراکندگي بيماري‌ها دانست.
پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين کشور در تلاش است با تهيه بانک داده‌هاي زمين‌شناسي پزشکي و همچنين مشارکت فعال نهادهاي ذي‌ربط در اين خصوص گام جديدي در بهبود سلامت هموطنان بردارد.
حلقه مفقوده بيماري‌ها
زمين‌شناسي پزشکي علمي است که به بررسي تاثير فاکتورهاي زمين‌شناختي (ژئوشيميايي و ژئوفيزيکي) بر سلامت مي‌پردازد و گفتني است اين علم از جمله شاخه‌هاي بسيار جديد در حيطه علوم زمين و خاصه زمين‌شناسي است.
در حال حاضر در سراسر جهان مطالعات متعددي درخصوص تاثيرات مستقيم و مخرب عوامل محيطي بر انسان و حيوان آغاز شده است که از نمونه‌هاي مشابه آن مي‌توان به مواردي همچون ارتباط نهشته‌هاي طلادار رسوبي و آرسنيسم بومي در چين ، ارتباط نهشته‌هاي زغال‌دار و بيماري نفروپاتي بومي بالکان در روماني ، رده‌بندي کيفيت آب براساس خطر فلوئوروز در انگلستان و آلودگي آرسنيک در آب چاهها در بنگلادش اشاره کرد.
به گفته مهندس مهرداد شيرزاد ، کارشناس ارشد پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين و سازمان زمين‌شناسي از ويژگي‌هاي مهم اين بانک ارائه نقشه‌هاي مختلف از جمله تحليلي از وضعيت عناصر متشکله پوسته ايران زمين و نيز ارائه اطلاعات توصيفي ، گزارش‌هاي مهم ، مقالات ، اخبار و واژه‌هاي تخصصي در علم زمين‌شناسي پزشکي است و مراجعه‌کننده مي‌تواند از آن بهره‌برداري کند ، حتي به تحليل آنها بپردازد. به اين منظور اطلاعات جانبي موجود در اين بانک نيز مي‌تواند کمک شاياني به روشن شدن مسائل مرتبط با زمين‌شناسي پزشکي كند.
شيرزاد مي‌افزايد: طراحي بانک اطلاعات زمين‌شناسي پزشکي از اوايل سال 1385 آغاز شد تا پس از تکميل از درگاه سايت پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين کشور www.ngdir.ir به کاربران ارائه شود. با توجه به حجم فراوان توانمندي‌‌هاي معدني در سطح ايران و به تبع آن توسعه فعاليت‌هاي صنعتي و معدني ، پيچيدگي زمين‌شناسي و از طرف ديگر ، گسترش شهرسازي و وجود بيماري‌هايي با علل نامعلوم، بررسي‌هاي زمين‌شناسي پزشکي در ايران ضروري به نظر مي‌رسد. پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين کشور پس از انجام بررسي‌ها در سطح ملي و بين‌المللي تدوين بانک اطلاعات زمين‌شناسي پزشکي را در دستور کار خود قرار داده است. در اين راه از مطالعات بخش زمين‌شناسي پزشکي سازمان زمين‌شناسي و اکتشافات معدني کشور نيز بهره‌برداري شده است. اين بانک با هدف ارائه اطلاعات پايه ، شناسايي عوامل و فرآيندهاي زمين‌شناسي موثر بر سلامتي ، جلوگيري يا کاهش مخاطرات زيست محيطي و ايجاد ظرفيت‌هاي پژوهشي براي علاقه‌مندان و متخصصان علوم زمين و پزشکي بانک اطلاعات زمين‌شناسي پزشکي را ايجاد کرده است. تدوين بانک اطلاعات زمين‌شناسي پزشکي فصل آغازين ايجاد ظرفيت مطالعات اين رشته در ايران است.
در حال حاضر در سراسر جهان مطالعات متعددي درخصوص تاثيرات مستقيم و مخرب عوامل محيطي بر انسان و حيوان آغاز شده است که از نمونه‌هاي مشابه آن مي‌توان به مواردي همچون ارتباط نهشته‌هاي طلادار رسوبي و آرسنيسم بومي در چين ، ارتباط نهشته‌هاي زغال‌دار و بيماري نفروپاتي بومي بالکان در روماني ، رده‌بندي کيفيت آب براساس خطر فلوئوروز در انگلستان و آلودگي آرسنيک در آب چاهها در بنگلادش اشاره کرد.
به گفته مهندس مهرداد شيرزاد ، کارشناس ارشد پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين و سازمان زمين‌شناسي از ويژگي‌هاي مهم اين بانک ارائه نقشه‌هاي مختلف از جمله تحليلي از وضعيت عناصر متشکله پوسته ايران زمين و نيز ارائه اطلاعات توصيفي ، گزارش‌هاي مهم ، مقالات ، اخبار و واژه‌هاي تخصصي در علم زمين‌شناسي پزشکي است و مراجعه‌کننده مي‌تواند از آن بهره‌برداري کند ، حتي به تحليل آنها بپردازد. به اين منظور اطلاعات جانبي موجود در اين بانک نيز مي‌تواند کمک شاياني به روشن شدن مسائل مرتبط با زمين‌شناسي پزشکي كند.
شيرزاد مي‌افزايد: طراحي بانک اطلاعات زمين‌شناسي پزشکي از اوايل سال 1385 آغاز شد تا پس از تکميل از درگاه سايت پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين کشور www.ngdir.ir به کاربران ارائه شود. با توجه به حجم فراوان توانمندي‌‌هاي معدني در سطح ايران و به تبع آن توسعه فعاليت‌هاي صنعتي و معدني ، پيچيدگي زمين‌شناسي و از طرف ديگر ، گسترش شهرسازي و وجود بيماري‌هايي با علل نامعلوم، بررسي‌هاي زمين‌شناسي پزشکي در ايران ضروري به نظر مي‌رسد. پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين کشور پس از انجام بررسي‌ها در سطح ملي و بين‌المللي تدوين بانک اطلاعات زمين‌شناسي پزشکي را در دستور کار خود قرار داده است. در اين راه از مطالعات بخش زمين‌شناسي پزشکي سازمان زمين‌شناسي و اکتشافات معدني کشور نيز بهره‌برداري شده است. اين بانک با هدف ارائه اطلاعات پايه ، شناسايي عوامل و فرآيندهاي زمين‌شناسي موثر بر سلامتي ، جلوگيري يا کاهش مخاطرات زيست محيطي و ايجاد ظرفيت‌هاي پژوهشي براي علاقه‌مندان و متخصصان علوم زمين و پزشکي بانک اطلاعات زمين‌شناسي پزشکي را ايجاد کرده است. تدوين بانک اطلاعات زمين‌شناسي پزشکي فصل آغازين ايجاد ظرفيت مطالعات اين رشته در ايران است.
آخرين اطلاعات پزشکي و زمين
اين بانک اطلاعات براساس جديدترين متد ارائه اطلاعات نقشه از طريق اينترنت طراحي شده است و صفحات وبي آن کاملا پويا هستند و نيز اين امکان را دارد تا با اتصال به بانکهاي ديگر سايت پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين ابزار تحليلي بهتر و قوي‌تري را در اختيار کاربران قرار دهد. مهمترين اهميت اين طرح اطلاع‌رساني و هشدار به تمامي مسوولان و دست‌اندرکاران بحث سلامت است تا با گسترش مطالعات در اين خصوص درصد بيماري و مرگ و مير حاصل از مواد را که هم اينک در کشور به وفور يافت مي‌شود کاهش دهند. در حال حاضر ، اين بانک تنها از سوي پايگاه ملي داده‌هاي علوم زمين کشور در حال تهيه و پيگيري است ؛ لذا سابقه فعاليت‌ها و طرحهاي بسيار پراکنده در کشور وجود دارد اما متاسفانه در حال حاضر اهميت اين مقوله هيچ تناسبي با مطالعات صورت گرفته ندارد و مي‌بايد هر چه سريع‌تر با بسيج نهادهايي نظير سازمان زمين‌شناسي و اکتشافات معدني به عنوان متولي بحث زمين‌شناسي پزشکي ، وزارت درمان و آموزش پزشکي به عنوان مشتري اصلي تحليل‌ها و اطلاعات توليد شده ، وزارت جهاد کشاورزي، سازمان دامپزشکي کشور ، سازمان حفاظت محيط زيست و سازمان انرژي اتمي با در اختيار قرار دادن امکانات مناسب ، به توسعه مطالعات اجرايي زمين شناسي پزشکي مبادرت کند. امکان ثبت داده‌هاي فرامرزي هم در اين سايت وجود دارد ؛ اما ثبت نتيجه مطالعات فرامرزي مشکلي را از مشکلات ما کم نمي‌کند. يادآور مي‌شود اين شاخه از علم حتي در پيشرفته‌ترين کشورها نيز ابعاد ناشناخته بسياري دارد. لذا در صورتي که نمونه‌هاي مطالعاتي مشابه با آنچه در کشور ما به صورت مشکل وجود دارد ، يافت شود مي‌توان از روش اجرا و نتايج آن براي برنامه‌ريزي استفاده کرد. در اين سايت ثبت هر اطلاعاتي به تهيه نقشه پراکندگي و تحليل‌هاي بعدي درخصوص ويژگي‌هاي ايران زمين منجر مي‌شود.
رابطه زمين وسلامت جدي است
به گفته شيرزاد ، اين مبحث در آينده‌اي بسيار نزديک تبديل به يکي از اصلي‌ترين مباحث زمين‌شناسي مي‌شود ؛ چرا که رابطه بسيار مستقيم با حيات و سلامت مردم دارد. اما مهم اين است که ما مجبور به پرداختن به آن بشويم يا راهکار‌هاي پيشگيرانه را انتخاب کنيم و مسلم است که در حالت دوم آسيبهاي احتمالي به حداقل خود مي‌رسد.
ناگفته نماند، متاسفانه اهميت اين علم در کشور ما هنوز بدرستي درک نشده است و يکي از مهمترين دلايلي که تاکنون به آن نپرداخته‌اند ، نيز ناآشنايي جامعه پزشکي با تاثيرات مواد موجود در زمين است. به طور مثال ، چرا زلزله اين همه مورد توجه مردم قرار دارد و در مقابل پديده فرونشست اصلا مورد توجه اقشار مردم نيست؟ جواب اين پرسش در ارتباط هر يک با حيات مردم نهفته است. در حالي که خسارات ناشي از فرونشست را مي‌توان به مراتب بزرگتر از زلزله دانست ؛ چرا که خسارات اين پديده هرگز قابل جبران نيست. اما مرگ و مير ناشي از زلزله را مي‌توان با مقاوم‌سازي کنترل کرد. در نتيجه جامعه پزشکي ويژه تک‌تک پزشکان عزيز بايد در مواجهه با بيماري‌هاي متعدد منشاء بيماري را نيز مدنظر قرار دهند و اطلاعات هر يک را ثبت کنند و پس از مدتي با گردآوري اطلاعات و تحليل و بررسي آن ، نتايج حاصله نويد مطالب بسيار مهمي خواهد بود که تاکنون با وجود تاثير آن بدان پرداخته نشده بود.
ناگفته نماند، متاسفانه اهميت اين علم در کشور ما هنوز بدرستي درک نشده است و يکي از مهمترين دلايلي که تاکنون به آن نپرداخته‌اند ، نيز ناآشنايي جامعه پزشکي با تاثيرات مواد موجود در زمين است. به طور مثال ، چرا زلزله اين همه مورد توجه مردم قرار دارد و در مقابل پديده فرونشست اصلا مورد توجه اقشار مردم نيست؟ جواب اين پرسش در ارتباط هر يک با حيات مردم نهفته است. در حالي که خسارات ناشي از فرونشست را مي‌توان به مراتب بزرگتر از زلزله دانست ؛ چرا که خسارات اين پديده هرگز قابل جبران نيست. اما مرگ و مير ناشي از زلزله را مي‌توان با مقاوم‌سازي کنترل کرد. در نتيجه جامعه پزشکي ويژه تک‌تک پزشکان عزيز بايد در مواجهه با بيماري‌هاي متعدد منشاء بيماري را نيز مدنظر قرار دهند و اطلاعات هر يک را ثبت کنند و پس از مدتي با گردآوري اطلاعات و تحليل و بررسي آن ، نتايج حاصله نويد مطالب بسيار مهمي خواهد بود که تاکنون با وجود تاثير آن بدان پرداخته نشده بود.
