سلامت نیوز:  معلوم نیست اول صدای سوت قطارها، پریده وسط خواب بامدادی صدها مسافر قطار یا شدت انفجار آنها را از جا کنده است. هرچه بوده، دیروز در گرگ‌ومیش بیابان‌های زمستان‌زده دامغان، مسافرانی که با لالایی حرکت قطار، روی ریل خوابیده بودند با وحشت پریدند و البته خیلی‌ها را هُرم آتش و انفجار، چنان با خود برد که رنگ آفتاب کم‌رمقی را که یکی، دو ساعت بعد، روی سر مسافران بهت‌زده و سرگردان در بیابان می‌تابید، ندیدند.

به گزارش سلامت نیوز، روزنامه وقایع اتفاقیه نوشت: خبرگزاری‌ها دیروز را با خبر برخورد دو قطار مسافربری در مرز بین سمنان و دامغان شروع کردند؛ اتفاقی که ابتدا گفته شد، هشت کشته و 20زخمی داشته اما همان‌طور که انتظار می‌رفت، شماره‌انداز مجروحان و کشته‌ها تازه شروع به‌کار کرده بود. تا ساعت پنج عصر، معلوم شد که شدت تصادف به‌حدی بوده که 31نفر از هموطنانمان را کشته و 98 نفر دیگر را مجروح کرده است. گفته می‌شد که اغلب کشته‌شده‌ها سوخته‌اند و همین موضوع، کار شناسایی اجساد را سخت کرده است. آتشی که تعداد کشته‌ها را این‌قدر بالا برده بود تا ساعت 12 ظهر خاموش نشد حتی با حضور مسئولان اورژانس و هلال‌احمر که دومین خبر تلخ این روزهایشان را می‌شنیدند و می‌گفتند، بلافاصله بعد از حادثه به محل رفته‌اند. حالا که این خطوط نوشته می‌شوند، آتش خاموش شده است.

مصدومان با 12 دستگاه آمبولانس، دو دستگاه اتوبوس آمبولانس و یک فروند بالگرد به بیمارستان‌های سمنان و دامغان فرستاده شده‌اند و حدس و گمان‌ها درباره دلیل ماجرا شروع شده است. اولین گمانه‌زنی ها این بود که سرمای هوا، مقصر برخورد قطار مسافربری به شماره ۳۲۴ سمنان - مشهد و ۴۸۰ مشهد - تبریز در ساعت 7:48 صبح بوده است. کسانی که این احتمال را قوی می‌دانستند می‌گفتند ممکن است یخ‌زدگی سیستم سوزنبانی الکترونیک، عامل این ماجرا باشد زیرا طبق اعلام هواشناسی، دمای هوا در بامداد ایستگاه هفت‌خوان (محل حادثه) به ۱۲ درجه زیر صفر می‌رسیده است. عصر دیروز پورسید‌آقایی، مدیرعامل راه‌آهن آب پاکی را روی دست همه ریخت و گفت: «قطار مشهد- تبریز به‌دلیل سرمای هوا و یخ‌زدگی سیستم ترمز در فاصله پنج‌کیلومتری سمنان، متوقف و مورد را به سیستم «CTC» شاهرود به‌عنوان مرکز کنترل، اطلاع می‌دهد و به کل سیستم توقف قطار اطلاع داده شده و چراغ برای تردد قطارها در مسیر قرمز شده و در همین ‌زمان، قطار مشهد - سمنان در مسیر متوقف می‌شود.  متأسفانه در این زمان به‌دلیل تغییر شیفت مسئول کنترل، فرد جایگزین از سابقه قرمز‌شدن چراغ بی‌اطلاع بود و وقتی رئیس قطار مشهد- سمنان دوباره کسب تکلیف می‌کند، به او گفته می‌شود که مسیر، باز است و مشکلی نیست و شاید چراغ به‌دلیل برودت هوا قرمز مانده است؛ بنابراین به او تلگراف می‌شود که حرکت کند. قطار مشهد- تبریز در پشت یک پیچ متوقف شده بود؛ بنابراین وقتی قطار مشهد- سمنان با قطار پیش‌رو مواجه می‌شود، به‌شدت با کوپه‌های انتهایی این قطار برخورد می‌کند.»

امن‌ترین هم در امان نیست
کدام نوع حمل‌و‌نقل از همه انواع آن، ایمنی بیشتری دارد؟ خیلی از ما در دوران مدرسه به این سؤال به‌درستی جواب داده‌ایم: قطار یا همان حمل‌و‌نقل ریلی؛ باوجود این، آمارها نشان می‌دهند این ایمن‌ترین نوع حمل‌و‌نقل هم در کشور ما از امنیت کامل برخوردار نیست؛ البته حادثه خروج از خط به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سوانح ریلی در جهان شناخته می‌شود اما گویا وقوع این حادثه در ایران از بیشترین فراوانی برخوردار بوده و مطابق آمارهای چند سال گذشته، تقریبا 18 برابر بیشتر از متوسط کشورهای عضو اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن‌ها بوده است.

واقعیت این است که تصادفات ریلی به‌دلیل حجم بالای تصادفات جاده‌ای و هوایی، کمتر موردتوجه قرارگرفته و این درحالی است که نگاهی به آمار و ارقام، نشان می‌دهد که میزان تصادفات ریلی در ایران به نسبت تراکم خطوط ریلی، بسیار بالاتر از میانگین جهانی است. همه اینها درحالی است که تراکم خطوط ریلی ایران، بسیار پایین است تا جایی که 12 مرکز استان، هنوز خارج از این شبکه هستند و سهم جابه‌جایی مسافر با راه‌آهن، هشت درصد و سهم بار ۱۲ درصد از کل حمل‌ونقل کشور را دربر می‌گیرد. درحالی‌که به‌عنوان ‌مثال، در کشوری چون آلمان، هر فرد سالی ۱۵ بار و در کشورهای همسایه ما، سالانه دست‌کم هر فرد یک یا دو سفر با قطار انجام می‌دهد اما اگر تعداد سفرهای ریلی ایرانی‌ها را بر جمعیت کشور تقسیم کنیم، می‌بینیم که هر ایرانی می‌تواند فقط پنج سال یک‌بار با قطار مسافرت کند. آمارها می‌گویند به‌طور میانگین، هر سال بیش از 45 حادثه ریلی به‌صورت برخورد قطارها با یکدیگر یا با افراد پیاده، رخ می‌دهد. به نوشته پایگاه خبری و تحلیلی «قم فردا»، یکی از این حوادث که در سال 93 رخ داد، مربوط به قطار مسافربری شماره 187 مشهد - شوشتر بود که در برخورد با قطار باری در ایستگاه «تنگ‌هفت» لرستان، دچار سانحه شد. به گفته شاهدان عینی، این حادثه زمانی رخ داد که باوجود جا ماندن یک واگنِ قطار باری در مسیر عبور قطار مسافری در ایستگاه تنگ‌هفت، به‌علت روشن بودن چراغ سبز برای عبور، قطار مسافربری با آن برخورد کرد. 15 خرداد همان سال هم در سانحه‌ای مشابه در برخورد قطار مسافربری تهران - مشهد به یک قطار باری در ایستگاه «امروان» نزدیکی دامغان، دست‌کم دو کشته و 30 زخمی برجای ماند و سه روز بعد، کمیسیون عالی سوانح راه‌آهن اعلام کرد که لوکوموتیوران و کمک‌لوکوموتیوران قطار مسافری و کنترلر بهره‌برداری، مقصران این حادثه هستند. وقت آن است که بپرسیم علت این حوادث متوالی و مکرر چیست؟ آیا تاکنون دلیل وقوع این حوادث به اطلاع افکار عمومی رسیده و تدابیر لازم برای جلوگیری از وقوع این دست حوادث اندیشیده شده است؟ تحقیقات نشان می‌دهد، در حوادث جاده‌ای معمولا انسان، عامل تصادف معرفی می‌شود. به عبارتی در تقسیمات عوامل تصادف به عناصر جاده، وسیله نقلیه و انسان، این انسان است که عامل اصلی بیشتر تصادفات شناخته می‌شود.

مقصر کیست؟
براساس این تحقیقات، دو عنصر جاده و خودرو به‌اندازه انسان در وقوع تصادفات جاده‌ای تأثیرگذار نیستند! سهم انسان به‌تنهایی 52 درصد و سهم جاده و خودرو با هم، 43 درصد عنوان‌شده است. هرچند درباره عامل پنج درصد دیگر هم دلیلی مطرح نشده است! جالب اینجاست که در حوادث هوایی هم معمولا این خلبان است که به‌عنوان عامل انسانی مقصر شناخته می‌شود اما آیا در حوادث ریلی کشور نیز می‌توان عامل انسانی را دلیل اصلی حادثه دانست؟ آیا لوکوموتیوران، مقصر اصلی است وقتی قطار مسافربری در حال حرکت با یک قطار باربری، عابر پیاده و... برخورد می‌کند؛ حتی اگر بپذیریم که عامل انسانی، متغیر اصلی تصادفات جاده‌ای، هوایی و اخیرا ریلی کشور است، چیزی از مسئولیت متولیان آموزش، تعلیمات راهنمایی و رانندگی و مسئولیت فرهنگ‌سازی در زمینه حمل‌ونقل، ترابری مسئولان و سازمان‌های مربوطه نمی‌کاهد.

از‌سوی‌دیگر، داوود کشاورزیان، معاون وزیر راه و شهرسازی، اردیبهشت‌ 93 در سومین کنفرانس ملی تصادفات جاده‌ای، سوانح ریلی و هوایی گفته بود: «آمار تلفات تصادفات در دنیا در سال گذشته، یک‌ میلیون و 204 هزار نفر بود و این درحالی است که ایران باوجود دارا بودن یک درصد از جمعیت دنیا، در سال گذشته، آمار 18 هزارنفری در تلفات تصادفات سطح جهان دارد.» بر همین اساس، درحال‌حاضر، نگرانی‌هایی جدی درباره امنیت خطوط ریلی کشور وجود دارد و جزیره‌ای عمل کردن دستگاههای متولی، نبود یکپارچگی و انسجام میان سازمانهای متولی، نبود ارتباطات ساختاری نظام‌مند میان دستگاهها و بیتوجهی به مدیریت بعد از حادثه، از عوامل معضل‌ساز مدیریت ایمنی راه‌های ارتباط ریلی کشور به‌حساب میآیند. باید یادآوری کرد که الگوهای جهانی و اسناد سازمان ملل، سالهای 2011 تا 2020 را با هدف تثبیت و کاهش تلفات به میزان 50 درصد در سال 2020، دهه ایمنی نامگذاری کرده و راهکارهای اجرای این امر را وفادارماندن به کنوانسیون بینالمللی، استراتژی امنیت شبکه ریلی پایدار، تعیین هدف و تقویت زیرساخت‌های مدیریتی دانسته‌اند؛ در آخر، باید گفته شود که کاهش میزان تلفات در شبکه‌های ریلی کشور، موضوعی ملی است و با توجه به ابعاد متعدد فرهنگی، مهندسی، صنعتی و تولیدی، مشارکت همه دستگاهها و عزم ملی ضرورت دارد.