سال
1385 اینگونه با تمام فرازها و نشیبها، موفقیتها و ناكامیها و بیمها و امیدها گذشت؛ سالی كه جامعه علمی در شرف تكوین كشور توانست با تمام مشكلات، كمبودها و محدودیتهای ناشی از عدم تخصیص اعتبارات پژوهشی كافی، موفقیتها و دستاوردهای ارزشمندی را در عرصههای گوناگون سلامت وبهداشت به دست آورد.همت محققان و دانشمندان کشور در سال گذشته هر روز راوی خبرهایی بود که نشان ازعزم بالای آنان در برداشت ، تا آنجا که باید به انتظار خبرهای خوش پزشکی آقای وزیر بهداشت می نشستیم
.در سالی که گذشت گرچه بارها زنگ خطر از سوی دلسوزان برای افت رشد كمی و كیفی تولیدات علمی و بینالمللی كشور به صدا در آمد اما در بخش بهداشت و سلامت وجود داشت دستاوردهایی که جهان را تکان دهد و چشم اندازهای امید بخشی را در برابر آینده علمی کشور باز گشاید
.موفقیت پزشكان ایرانی در دست یابی به درمان ضایعات نخاعی از طریق تزریق سلولهای شوان به بیماران آسیب نخاعی، تولد نخستین گوسفند شبیهسازی شده خاورمیانه در پژوهشكده رویان جهاد دانشگاهی و آغاز رسمی پروژه كلونینگ درمانی در این مركز و موفقیتهای دیگر این پژوهشكده از جمله تهیه نقشه پروتینی سلولهای بنیادی جنین انسان و كشف شناسه سطحی سلولهای مزانشیمی، چاپ نخستین مقاله كاملا ایرانی در مجله نیچر
، تولید داروی تقویت سیستم ایمنی بدن برای جلوگیری از ابتلاء به بیماری ایدز، ساخت و عرضه داروی سینووكس پس از سالها استفاده از داروی اونكس، راهاندازی مجتمع بزرگ تولید داروهای نوتركیب و ده ها موفقیت و دستاورد مختلف دیگر در عرصه بهداشت وسلامت آنچنان پر اهمیت و قابل توجه بود تا بتواند تمام حاشیه ها را به حاشیه راند و نشان از توان بالای ایرانیان در نیل به قلهای بلند افتخار و سربلندی داشته باشد هر چند اگر سرمایه گذاری در بخش سلامت که شعار امسال هفته سلامت نیز مبتنی بر آن است واقعاً متضمن آینده ای مطمئن دانسته شود.سرویس علمی سامانه خبری سلامت نیوز همزمان با آغاز هفته سلامت و سال جدید درگزارش زیر نگاهی مختصر به چند دستاورد برجسته علمی در سال گذشته دارد
.جرقه امیدی بر درمان ضایعات نخاعی
تمام فكر و ذكرش و ثانیه به ثانیه زندگی اش در این خلاصه شده كه بتواند برای یك بار هم كه شده راه برود و تپش های گرم زمین را در كف پاهایش حس كند
. تا چند سال پیش حتی اسمی از ضایعه نخاعی و اینكه این ضایعه می تواند كسی را زمین گیر كند، نشنیده بود اما اكنون درحالی كه روی صندلی چرخ دار نشسته، گاهی اوقات از گوشه و كنار دنیا و از صفحه كوچك تلویزیون اخباری را می شنود: روش جراحی یك جراح چینی برای درمان فلج های برگشت ناپذیر با استقبال بیماران سراسر دنیا روبه رو شده است. دانشمندان دانشگاه ملبورن استرالیا اعلام كردند روش ترمیم اعصاب نخاعی آسیب دیده را یافته اند. فناوری تحریك الكترونیك برای ترمیم ضایعات نخاعی ایجاد شد. دانشمندان برزیلی موفق شدند با استفاده از سلول های بنیادین،حس را به اندام فاقد احساس بیماران برگردانند. زنی در كره جنوبی كه 20 سال فلج بود پس از درمان نخاع آسیب دیده اش با سلول های گرفته شده از بند ناف راه می رود. و... هزاران هزار خبر دیگری كه ممكن است او را به آرزویش نزدیك تر كند و اكنون خبری دیگر: دانشمندان ایرانی برای اولین بار به روش شگفت انگیزی برای درمان ضایعات نخاعی از طریق تزریق سلول شوان دست یافتند. شنیدن این خبر جرقه امیدی بود برای هزاران ایرانی مبتلا به ضایعه نخاعی؛ بیمارانی كه سالیان دراز از عفونت های مختلف بدن، زخم بستر، اسپاسم های عضلانی، مشكلات تنفسی و دیگر مشكلات مربوط به ضایعه نخاعی رنج می برند.همه خبرنگاران که جمع شدند، یک زن مبتلا به آسیب های نخاعی درمقابل فلاشهای بی امان دوربین های آنان توانست پس از
13 سال معلولیت و ناتوانی کامل عصب دوپا، پاهای خود را حرکت دهد. این امر که روایت معجزه ها را به ذهن تداعی می کرد، حاصل کار 10 ساله دانشمندان ایرانی بر روی روش های ترمیم ضایعات نخاعی بود. موفقیت در بازگرداندن توان حسی-حرکتی به یک بیمار نخاعی، دستاوردی بی نطیر و امیدهایی نو برای بیماران نخاعی محسوب می شد.تمام بخشهای خبری سیما و تیترهای اول رسانه های مختلف با اعلام خبر دستیابی به درمان بیماری های نخاعی فردا روزی را مبدل به جشنی سراسری ساختند
.دكتر هوشنگ صابری، دكتر معصومه فیروزی، دكتر سیدحسن امامی، دكتر پوریا مشتیدی و دكتر سیدكاظم حسینی در برنامه ها مختلف سیما و در مصاحبه با مطبوعات به تشریح جزئیات این دستاورد بزرگ پرداختند
.ضایعات نخاعی در این بیماران به صورت اختلالات حسی و حركتی و عدم كنترل اجابت مزاج و دفع ادرار تظاهر می كند
. میزان شیوع این ضایعات در جامعه 5/0 در هزار است و در موارد جدید، هرساله معمولاً شیوعی بین 5 مورد در هر صدهزار نفر دارد.ضایعات نخاعی معمولاً بعد از یك دوره یكی دوساله و با درمان های مختلف بهبود پیدا می كند و در 10 تا 15درصد موارد، مزمن شده و به صورت اختلالات حسی- حركتی تظاهر می كند. به هر حال درمان ضایعات نخاعی در فاز مزمن، یكی از آرزوهای بشر است وامید زیادی را برای آنها ایجاد می كند.
ترمیم ضایعات نخاعی در حالی مطرح می شود كه
2100 نفر از جانبازان دچار ضایعات نخاعی هستند و با توجه به آمار بالای تصادفات و حوادث مختلف و اینكه ایران در میان كشورهای جهان یكی از حادثه خیزترین كشورهاست و بیش از 7هزار فرد مبتلا به ضایعه نخاعی در كشور زندگی می كند، اهمیت این شیوه درمانی بیشتر نمود پیدا می كند.پروژه سلول درمانی به این شرح در بیمارستان امام خمینی
(ره) شروع شده است: در مرحله اول، آزمون حیوانی؛ از ابتدای سال 1381 پس از انجام مطالعات اولیه مدل سازی ضایعات نخاعی در موش شروع شد. برای انجام مطالعات حیوانی 33 موش درنظر گرفته شد و در آنها ضایعات نخاعی ایجاد شد كه موش ها از كمر به پایین دچار فلج شدند.سلول های موردنظر از موش گرفته، كشت و تكثیر شدند و نهایتاً پس از انتقال سلول ها به نخاع موش های آسیب دیده، بهبود و پیشرفت روزانه در موش ها مشاهده شد و پس از
60 روز در مقایسه با گروه كنترل، بهبود چشمگیری مشاهده شد، به گونه ای كه موش ها قادر به دویدن و حركت دم بودند.پس از موفقیت در آزمون حیوانی در پایان سال
1382 بررسی زیادی در رابطه با بی خطربودن به كارگیری این روش روی انسان انجام شد و همچنین برای كسب توانایی رشد سلول های انسانی كه از خود فرد گرفته می شود تلاش های بسیاری صورت گرفت.برای این اقدام بر روی انسان، مجوز كمیته اخلاقی پزشكی دریافت گردید و از بهمن ماه
1384 این اقدام درمانی برای اولین داوطلب انجام شد. تعداد بیمارانی كه مورد درمان قرارگرفتند 9 نفر است. مشخصات یكی از بیماران داوطلبی كه این عمل روی او صورت گرفت از این قرار است: یك جانباز 36ساله 70درصد، قبل از عمل شدن، بی اختیاری مدفوع و ادرار، فلج كامل اندام های تحتانی و بدون حس و حركت. شرایط بعد از عمل این بیمار شامل كنترل كامل ادرار و مدفوع، بهبود حركت و برگشت كامل حس سطحی و عمقی تا نوك انگشتان پا. عمل پیوند سلول برای ترمیم ضایعات نخاعی روی انسان تاكنون غیر از ایران در كشورهایی مثل روسیه و چین نیز انجام گرفته است، ولی به رغم تعداد زیاد این عمل ها با استفاده از سلول های بنیادی جنینی، هنوز موفقیت چشمگیری حاصل نشده است. همچنین در كشور روسیه كه از سلول های بویایی مخاط بینی یا سلول های مغز استخوان استفاده می كنند نتایج قابل قبولی به دست آمده است، ولی زمان اولین آثار درمان، بسیار بیشتر از این روش منحصر به فرد انجام شده در ایران است. در این روش كه بسیار متفاوت از روش های درمانی در روسیه و چین است از سلول های غلاف عصبی محیطی(شوان)استفاده می شود. سلول ها از عصب پای شخص برداشته و به مدت سه الی چهار هفته كشت و تكثیر می شوند و سپس عمل پیوند انجام می شود.دكتر هوشنگ صابری
- رئیس پروژه پیوند سلول های شوان برای ترمیم ضایعات نخاعی- گفت: در این روش جراحی، سلول های شوان به محل مسدودشده نخاع تزریق می شود و بر اثر آن، راه عبور سیگنال ها باز می شود و به این ترتیب بیمار بهبود می یابد. البته میزان بهبودی در افراد مختلف متفاوت است. وی افزود: این دستاورد جدید علمی هنوز در مراحل تحقیقاتی و آزمایشی است.IMOD
ارمغانی ایرانی برای بشریتسال گذشته به نیمه های خود رسیده بود که خبری دوباره نگاه های را به ایران معطوف ساخت
.تلاش پنج ساله دانشمندان ایرانی به بار نشست، پژوهشگران پزشكی كشورمان در طرحی پنج ساله با ساخت تركیبات دارویی جدید به روش نوینی برای تقویت سیستم ایمنی بدن در بیماران دست یافتهاند كه به درمان بیماری ایدز و سایر بیماریهای ناشی از ضعف ایمنی بدن منجر میشود
.دكتر محمد فرهادی، سرپرست این پروژه گفت
: این یافته علمی كه حاصل حدود پنج سال تلاش بیش از 60 نفر از پژوهشگران و متخصصان داخلی و همكاری جمعی از محققان خارجی است، یك روش جدید همراه با تركیب دارویی جدید است كه به تقویت سیستم ایمنی بدن مبتلایان به بیماریهایی كه سیستم ایمنی بدن را تضعیف میكنند منجر میشود.در نتیجه تقویت سیستم دفاعی بدن در بیماران مبتلاء به ایدز و سایر بیماریهای ضعف ایمنی، قدرت دفاعی بدن در برابر عامل بیماری افزایش یافته و توان فعال شدن ویروس یا سایر عوامل بیماریزا به شدت كاهش یافته و در نتیجه علائم كشنده بیماری بروز نمیكند و به تدریج عامل بیماری نابود میشوند
.تولید داروی ضد ایدز ایرانی از آن رو مورد توجه قرار گرفت که روزانه یكهزار كودك در جهان طی سال
2006 به ویروس ایدز مبتلا شدند، هنگامی که مدیر دفتر صندوق جمعیت سازمان ملل متحد اعلام کرد، روزانه 6000 جوان و نوجوان با ارجحیت دختران به ویروس ایدز در دنیا آلوده می شوند، یا با اعلام رسمی دفتر برنامه مشترك ایدز سازمان ملل؛ شمارآلوده شدگان ویروس ایدز در خاورمیانه و شمال آفریقا به 460 هزار نفر برسد و وحشتناک تر آنکه سازمان ملل درآستانه روزجهانی ایدزاعلام کند ، در هر 8 ثانیه یك مورد ابتلای جدید به ایدز دردنیا به ثبت می رسد و آلودگی ٥/٣٩ میلیون نفربه ویروس ایدز درجهان زنگ خطری بر این درد بی درمان باشد.همین نزدیکی ها در ایران بر اساس آخرین آمار، شمار مبتلایان به ایدز در كشور تا تاریخ اول دی ماه
85، به 14 هزار و90 مبتلا رسید كه از این تعداد یكهزار و 760 نفر به علت ابتلا به ایدز جان خود را نیز از دست دادند.در این میان دارویی با نام
IMOD که اساس آن بر ابتكار دانشمندان ایرانی است و به صورت گیاهی بوده می تواند مقدمه هایی برای نجات از این بیماری قرن باشد.دكتر باقری لنكرانی وزیر بهداشت در مراسم معارفه ی این دارو اعلام کرد
: معمولا علت مرگ و میر در خصوص HIV ضعف سیستم ایمنی بدن است و این بیماری زمانی خود را نشان میدهد كه نوعی از سلولهای دفاعی بدن موسوم به CD4 تعدادشان به كمتر از 500 میرسد اما با كنترل تكثیر ویروس شمار سلولهای CD4 از طریق این داروی ضد ویروسی افزایش مییابد اما وقتی از حد بگذرد به داروهای ضد ویروسی نیز جواب نمیدهد. وی با اشاره به علت كاهش سلولهای CD4 در بدن بیماران اظهار كرد: علت بروز این مشكل هنوز به درستی شناخته نشده است و محققان نتوانستهاند اثر گذاری مناسبی صرف استفاده از ضد ویروسها به كار برند و به همین دلیل مطالعات زیادی در خصوص استفاده از داروهایی كه سیستم ایمنی را تقویت كنند در حال انجام است. توجه به این بخش از تحقیقات در درمان ویروس HIV منجر به تولید دارویی شد كه با شمارش سلولهای CD4 بدن را در برابر عوارض ویروس تقویت كرده و طول عمر بیشتری را برای بیمار فراهم میكند.همچنین رییس انجمن علمی بیماریهای عفونی و سرپرست مركز تحقیقات ایدز اظهار داشت
: 65 درصد از بیمارانی كه داروی ایرانی ایدز(IMOD) روی آنها آزمایش شد در عرض 21 ماه پس از قطع دارو، CD4 بالایی داشتند و هیچ عارضه دارویی در سه مرحله آزمایش مشاهده نشد.دكتر مینو محرز كه در مراسم معرفی دستاورد پژوهشگران ایرانی در زمینه درمان بیماری ایدز سخن میگفت، اظهار كرد
: تحقیقات زیادی بر روی داروی IMOD صورت گرفته و در كمیته راهبردی و علمی آن یك محقق روسی و پنج محقق ایرانی حضور داشتند كه برای تست ایمنی دارو دو مركز در ایران و یك مركز در اروپا با هم همكاری داشته و طبق آزمایشات یك دویست و پنجاهم دوز دارو به بیماران تزریق شد.وی تاكید كرد
: این دارو اساس گیاهی دارد و به تنهایی استفاده میشود و به نظر من برای بیماران زیر 350 CD4 باید مورد استفاده قرار گیرد تا وارد مرحله HAART نشوند. با وجود بالا بودن دوز ویروس بیماران حال مساعدی داشتند و CD4 آنها بالا بود و در مطالعات اخیر نیز مشخص شد كه این دارو گیرندههای سلولی CCR5 را كاهش داده و نمیگذارد ویروس وارد سلول شود.داروی ایرانی پایان امپراتوری
20ساله آمریكاییهاداروی سینووكس تولید شده در كشور نمونه یوژنریك
داروی وارداتی اونكس است و از لحاظ ضوابط معتبرترین موسسات دارویی جهان و همچنین مطالعات بالینی انجام شده در كشور، دارای ویژگیها و اثراتی كاملا مشابه داروی وارداتی است كه سالها در درمان بیماری ام.اس. استفاده میشود.این چنین شد که بیماران
MS سال گذشته خبر خوشی خواندند.محققان یك شركت داروسازی داخلی پس از پنج سال مطالعه و تحقیق در همكاری با محققان یك موسسه تحقیقاتی آلمانی موفق به تولید دارویی با ماده موثره اینترفرون بتا شدهاند كه تولید آن تا پیش از این در انحصار دو كشور آمریكا و سوییس بوده است
.این دارو که به دلیل موفقیت چشمگیر علمی، جایزه زیستفنآوری سال
85 را نیز دریافت كردند، با قیمتی حدود 20 هزار تومان ارزانتر از نمونه وارداتی از مهرماه سال گذشته با مجوز رسمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی پس از مطالعات و بررسیهای گسترده درباره كیفیت و ایمنی به بازار آمد و مراحل صادرات این دارو به از خارج كشور نیز آماده شد . اینترفرون بتا نوتركیب از طریق فن آوری DNA نوتركیب با استفاده از سلولهای مهندسی ژنتیك شده تخمدان همستر چینی (CHO) كه حاوی ژن اینترفرون بتای انسانی هستند تولید میشود كه این سلولها در انحصار آلمان و فلسطین اشغالی است.نمونه سوییسی داروی اینترفرون بتا باید به صورت یك روز در میان تزریق شود و درد شدیدی دارد و نمونه آمریكایی كه با نام اونكس
عرضه میشود، هر هفته یك بار استفاده شده و نمونه دارویی مقبول جامعه پزشكی و بیماران مبتلا به MS است؛ لذا این نگرانی همواره وجود دارد كه با توجه به انحصاری بودن این داروی مهم بیولوژیك به آمریكا، دولت آن كشور كه بارها نشان داده ارزشی برای جان انسانها قائل نیست و هرجا منافع سیاسی و اقتصادی آن اقتضا كند از قطع دسترسی مردم ایران به حیاتی ترین ملزوماتشان نیز ابایی ندارد، از صدور این دارو به ایران جلوگیری كرده و سلامت بیماران نیازمند به اینترفرون بتا را در كشور با تهدید جدیدی مواجه كند. این مساله یكی از مهمترین دلایلی بود كه سینووكس را به عنوان اولویتی اساسی در تولید داروهای بیوتكنولوژیك در داخل مطرح كرد.
دستاوردهای پژوهشکده رویان پایانی نداشت
سالی هشتاد و پنج را می توان سال خبرهای حیرت آور یک موسسه تحقیقاتی دانست
. پژوهشكده رویان وابسته به جهاد دانشگاهی در سال گذشته همواره در صد اخبار قرار داشت.نگاهی به دستاوردهای محققان برومند رویان یاداور تلاشهای شبانه روزی آنهاست
.با تلاش محققان پژوهشكده رویان جهاد دانشگاهی، ایران به جمع كشورهای دارای فنآوری تولید حیوانات شبیهسازی شده پیوست
. اولین حیوان شبیهسازی شده جهت دستیابی به دانش شبیه سازی (كلونینگ)برهای از نژاد افشاری بود كه شامگاه یازدهم مرداد در مركز اصفهان پژوهشكده رویان متولد شد. این گوسفند ماده متاسفانه بیشتر از چند دقیقه زنده نماند؛ اما به فاصلهای كوتاه، دومین گوسفند شبیهسازی ایران در هشتم مهر ماه سال جاری از طریق عمل سزارین در پژوهشكده "رویان" اصفهان متولد شد. این بره كه "رویانا" نامگذاری شده، با گذشت حدود شش ماه در سلامت كامل به سر میبرد و پژوهشگران به دنبال یافتن زوجی مناسب برای این گوسفند هستند تا در ادامه تحقیقات خود، برههای حاصل از این گوسفند حاصل از شبیهسازی را مشاهده و بررسی كنند. این موفقیت علمی كه از آرزوهای دانشمند جهادگر زندهیاد دكتر سعید كاظمی آشتیانی رییس فقید پژوهشكده رویان بود، بازتاب وسیعی در خبرگزاریها و رسانههای بینالمللی داشت كه ضمن اذعان به اهمیت موفقیت پژوهشگران كشورمان در این حوزه راهبردی از علوم و فنآوری زیستی از آن به عنوان یك رویداد مهم علمی و بخشی از تلاشهای ایران برای تبدیل شدن به مركز تحقیقات پزشكی، هوافضا و هستهیی در منطقه یاد كردند.سلول های بنیادی خون بند ناف همانند سلول های خون ساز مغز استخوان، منبع مناسبی برای درمان سرطان ها و بیماری های خونی هستند
. خون بند ناف خونی است كه به انتقال مواد تغذیهیی و اكسیژن از مادر به جنین كمک می كند و این خون كه پس از تولد دور ریخته می شود غنی از سلول های بنیادی است.ذخیره سازی سلول های بنیادی خون بند ناف، آینده نگری مناسبی برای درمان بیماری های غیرقابل درمان بود که با راه اندازی بانک خون بند ناف رویان در کشور در حال تحقق است
.خبرهای موفقیت های رویان در سال گذشته پایانی نداشت، همگام با پیشرفتهترین مراكز تحقیقاتی جهان تلاش محققان پژوهشكده رویان
برای دستیابی به تكنیك درمان قطع نخاع با پیوند سلولهای بنیادی در حال به ثمر نشستن است.دكتر محمد حسین نصر اصفهانی، رییس پژوهشكده رویان اصفهان با بیان این كه این روش یكی از موثرترین روشهای درمان ضایعات قطع نخاع است كه محققان كشورهای مختلف درصدد دستیابی به آن هستند گفت
: این روش در پژوهشكده رویان جهاد دانشگاهی در تهران با موفقیت بر روی موشهای صحرایی آزمایش شده به طوری كه پس از قطع نخاع موشها، سلولهای بنیادی جنینی انسان به آنها پیوند زده شده و پس از مدتی این موشها درمان شدند كه در حال حاضر مقدمات كار برای انجام آزمایش بر روی انسان را فراهم میكنیم.این پروژه در زمینه تبدیل سلولهای بنیادی مغز استخوان، سلولهای بنیادی بندناف و سلولهای بنیادی جنینی به سلولهای عصبی كار میشود
. وی درباره نحوه درمان ضایعات نخاعی با این روش گفت: بدین منظور چهار پروژه شامل تولید جنینهای شبیهسازی شده با برداشت سلولهای پوستی از پشت گوش بیمار نخاعی، تولید سلولهای بنیادی جنینی انسان، تولید سلولهای بنیادی جنینی شبیهسازی شده و در نهایت پیوند آن در مدلهای قطع نخاعی برای درمان ضایعات نخاعی به كمك سلولهای بنیادی صورت میگیرد كه در دنیا تنها دو قسمت ابتدایی این پروژه انجام شده و تولید سلولهای بنیادی شبیهسازی شده در مرحله تحقیق قرار دارد و هنوز آزمایش این پروژه روی انسان صورت نگرفته است.موفقیتها ادامه می یابد
با این دستاوردهای شگرف و منحصر به فرد به نظر می رسد قطار علم و پیشرفت كشور در حوزه سلامت و بهداشت سال 85 سرعت بیشتری گرفته است و تلاشهای چند ساله به بار نشسته است، اما این پیشرفتهای قابل تقدیر نباید موجب آن شود كه از یاد ببریم هنوز راهی طولانی در پیش داریم تا به جایگاهی كه شایسته ایران و ایرانیان است برسیم.
به نظر می رسد این دستاوردها و بازتابهای گسترده بین المللی آن می تواند بهترین محرك و مشوق هم برای محققان و هم برای حوانانی كه احساس می كنند در كشور خودشان جائی برای كار و پیشرفت نیست باشد كه این احساس می تواند موجب شود تا قطار علمی كشور سرعت بیشتری بگیرد.
نظر شما