به گزارش سلامت نیوز به نقل از همشهری،از ميان هزاران نمونه مي‌توان به پلک زدن، تنگ و گشاد شدن مردمک، تنفس، بروز احساس دفع و... اشاره کرد. وقتي يکي از اين مکانيسمها مختل شود تازه آن موقع فرد متوجه نقش مهم آنها در سلامت و عملکرد طبيعي بدن مي‌شود.
حتماً پيش آمده که وقتي دچار گلودرد شده و قورت دادن عادي آب دهان برايتان به عذابي اليم تبديل مي‌شود تازه آن وقت متوجه مي‌شويد که همين کار ساده و طبيعي که هيچ وقت هم به آن توجه نمي‌کنيم، چقدر مي‌تواند مهم باشد.
يکي از اين موارد نقش بزاق در گوارش و تکلم و سلامت بافتهاي دهان و دندان است که فقدان يا کمبود آن عوارض جدي به دنبال دارد که از آنها با عنوان کلي خشکي دهان يا زروستومي(Xerostomia) ياد مي‌شود.
قبل از بحث درباره خشکي دهان بد نيست قدري درباره عملکرد بزاق صحبت کنيم. بزاق در حفره دهان از سه جفت غده بزاقي اصلي بناگوشي، زيرزباني و تحت فکي و هزاران غده بزاقي فرعي ترشح مي‌شود.
در افراد بالغ1- 5/1 ليتر بزاق در شبانه روز توليد مي‌شود که مقدار بسيار اندکي از آن مربوط به زمان خواب است. بزاق جدا از نرم کردن غذا براي بلع و هضم آسان وظايف حفاظتي مهمي را برعهده دارد.
بزاق باکتري‌ها را از حفره دهان شسته و پاک مي‌کند و در عين حال با توجه به آنزيمها و پادتن‌هاي موجود در ترکيب خود مستقيماً باکتري‌ها را از بين مي‌برد. ترکيبات موجود در بزاق پوسيدگي‌هاي مراحل اوليه را مجدداً معدني مي‌کنند و باعث سهولت تکلم مي‌شوند. بنابراين بزاق نقشي حياتي در سلامت دندانها، پيشگيري از پوسيدگي دندانها و بيماريهاي لثه برعهده دارد.
بنا بر دلايل متعددي ممکن است شخص دچار کاهش مقدار بزاق و خشکي دهان شود. يک دليل ناشايع مشکلات تکاملي و مادرزادي غدد بزاقي است. اما به عنوان علل شايع اين مشکل بايد از انواع بيماريهاي سيستميک نظيرآنمي، ديابت، ايدز، سندرم شوگرن، آرتريت روماتوييد، لوپوس و... نام برد.
در عين حال هر وضعيتي که باعث افزايش دفع آب بدن شود مثل اسهال و استفراغ مي‌تواند به ايجاد خشکي دهان منتهي شود. در عين حال اضطراب و استرس بر طبق عملکرد فيزيولوژيک بدن باعث خشکي دهان مي‌شوند. دليل شايع بعدي داروهاي متعددي است که مي‌توانند به چنين شرايطي منجر شوند.
طبعاً داروها براي درمان مصرف مي‌شوند و شايد تفکيک اين قضيه که خشکي دهان در اثر بيماري ايجاد شده يا حاصل عوارض جانبي داروها است دشوار باشد. نتايج يک تحقيق نشان مي‌دهد که بيش از 1500 نوع داروي مختلف مي‌توانند باعث خشکي دهان شوند.
مشهورترين اين داروها عبارتند از: آنتي هيستامين‌ها مثل ديفن هيدرامين و کلرفنيرامين، ضد احتقانها مثل سودوافدرين، داروهاي ضد افسردگي نظير آمي تريپتيلين و ايمي پرامين، مشتقات فنوتيازين که در درمان بيماريهاي رواني به کار مي‌روند، انواع و اقسام داروهاي ضد فشار خون و ادرار آور، داروهاي ضد پارکينسون، مهارکننده‌هاي پاراسمپاتيک مثل آتروپين و داروهاي ضد سرطان.
يکي ديگر از علل بروز خشکي دهان راديوتراپي سروگردن براي معالجه سرطانهاي بدخيم و کشنده اين نواحي است.
جدا از تمامي موارد فوق سيگار کشيدن نيز از عوامل شايع کاهش ميزان بزاق و خشکي دهان است. بسياري افزايش سن را دليلي براي بروز خشکي دهان مي‌دانند اما تحقيقات نشان مي‌دهد که اين دو مقوله ارتباط مستقيمي با هم ندارند.
ولي در عين حال بايد گفت بسياري از بيماريها و مشکلاتي که در بالا شرحشان رفت در سنين بالا شيوع بيشتري دارند. به همين دليل در افراد مسن خشکي دهان بيشتر ديده مي‌شوند اما فرايند پيري به خودي خود باعث خشکي دهان نمي‌شود.
وقتي بزاق نباشد...
متأسفانه خشکي دهان بيماري شايعي است و اين بيماران که اغلب مشکلات جسمي متعددي دارند بايد با مشکل مضاعفي مثل خشکي دهان هم دست وپنجه نرم کنند. در اين بيماران بزاق به وضوح کم است و بزاق باقيمانده هم کف آلود و غليظ به نظر مي‌رسد. در اين بيماران زبان صاف و قرمز و فاقد پرز است.
مخاط دهان به‌شدت خشک بوده به حدي که ممکن است دستکش دندانپزشک به سطوح مخاطي چسبيده و موقع کنده شدن باعث بروز زخم شود. گاهي به دليل خشکي مخاط جويدن و بلعيدن و صحبت کردن به سختي صورت مي‌گيرد و بيمار از چسبيدن غذا به دهانش و يا چسبيدن لبها به دندانهايش شکايت دارد.
در بيماران با مشکل خشکي دهان به دليل کاهش فعاليت ضد ميکروبي و پاک کنندگي بزاق کانديدياز دهاني(برفک) شايع است. اين بيماران دچار مشکلاتي در درک طعم و و مزه غذاها هستند و اغلب از دهانشان بوي بدي استشمام مي‌شود.
در عين حال بروز پوسيدگي‌هاي گسترده و به سرعت پيشرونده در بيماران مبتلا به خشکي دهان بسيار شايع است و اگر درمانهاي دندانپزشکي پيشگيري و رعايت فوق العاده دقيق بهداشت دهان به درستي صورت نگيرد پوسيدگي‌هاي مذکور به سرعت دندانهاي بيمار را از بين مي‌برد و مي‌تواند باعث بروز عفونتهاي خطرناکي در ناحيه سر و گردن شود و مشکلي جدي را بر مشکلات بيمار بيفزايد.
اميدواريهايي نه چندان بزرگ
درمان خشکي دهان متأسفانه کار دشوار و بعضاً ناموفقي است اما به هر حال چندين و چند روش درماني دست کم براي کاهش مشکل بيماران وجود دارد. نخستين روش مصرف مداوم آب است. آب بهترين جايگزين براي بزاق محسوب مي‌شود. بيمار هر زمان که احساس خشکي دهان کند مي‌تواند آب بنوشد. اما مشکل اينجاست که فرد بايد هميشه يک بطري پر آب همراه داشته باشد.
يكي ديگر از راهها مصرف خوراکي‌هاي محرک بزاق قبل از صرف غذاست. اما شايعترين راه مصرف داروهاي محرک بزاق(سيالوگوگ) است. رايج‌ترين اين داروها پيلوکارپين و سويملين است.
اين داروها بر طبق تجويز پزشک يا دندانپزشک توسط بيمار در فواصل زماني مشخص مصرف شده و باعث افزايش ترشح بزاق مي‌شوند. در عين حال بايد اقدامات بهداشتي و درماني قاطعي براي حل مشکل پوسيدگي در بيماران صورت گيرد.
اگر بيمار به دليل ابتلا به سرطان سر و گردن قرار است تحت راديوتراپي قرار گيرد يا بزودي بايد مصرف داروهايي با عارضه خشکي دهان را آغاز کند بايد هرچه سريعتر نسبت به ترميم دندانهاي پوسيده اقدام کند. استفاده از ژل فلورايد نيز توصيه شده است.در عين حال بيمار بايد بهداشت دهان خود را در حد عالي رعايت کند تا از بروز پوسيدگي‌هاي جديد جلوگيري شود.
