سلامت نیوز: پرداختن به این موضوع مهم در شرایطی كه امسال با وجود ویروس منحوس كرونا كه تاثیر مستقیم بر تنفس دارد و از طرف دیگر احتمال بروز دوباره آلودگی غیرقابل تحمل هوا در پایتخت و دیگر كلان‌شهرهای كشور ایران كه باعث تشدید بیماری‌های تنفسی می‌شود، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ، گذشته از عذاب مستمرانه میلیون‌ها مردم شهری هر ساله هزاران نفر در ایران بر اثر آلودگی هوا و ریزگردها جان خود را از دست می‌دهند. بنابراین وظیفه نهادهای دولتی و حكومتی فقط اعلام آلودگی هوا و تعطیلی بخشی از شهر و مدارس نیست.
تیتر اول برخی از روزنامه‌های كشور: چرا نه مردم نه نهادهای مسوول به فكر آلودگی هوا نیستند؟- آیا تیتر زدن‌های روزنامه‌ها كافی است؟- تعطیلی مدارس تنها راه‌حل است؟- باز هم هوای شهرهای ایران آلوده شد و... .
مسوولان متولی باید با قدرت و تدبیر چاره‌اندیشی، اجرا و اعمال كنند. چراكه بحث جان مردم در میان است.
هوای آلوده نه تنها برای انسان‌ها و حیوانات بلكه برای درختان و گیاهان هم زیان‌آور است لذا ضررهای مالی و اقتصادی آن ورای تصورات است. سال 1398 آلودگی هوا تقریبا از اوایل مهر ماه آغاز شد به طوری كه طبق اعلام شركت كنترل هوای تهران در روز‌های نخستین مهر ماه، وزش باد با سرعت بالا از سمت غرب و جنوب غربی باعث بروز گرد و غبار در تهران شد كه آن زمان 10PM (ذرات بزرگ‌تر از دوونیم میكرون) هم عامل تشدید آلودگی هوا بود [1]. (PM به اندازه ذرات معلق هوا در واحد میكرون گفته می‌شود) به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی شبكه خبر:
بر اثر آلودگی هوا از ۲۸ آذر تا چهارم دی 1398 به دلیل بروز آلودگی هوا و افزایش ذرات معلق هوا در شهرهای اصفهان، البرز، تهران، مركزی، قزوین، قم، آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، خوزستان، یزد و همدان تعداد ۱۷ هزار و ۳۰۳ نفر به اورژانس بیمارستانی سراسر كشور مراجعه كردند كه از این تعداد ۱۰ هزار و ۴۷۱ نفر بیماران قلبی و ۶ هزار و ۵۳۰ نفر بیماران تنفسی بوده‌اند [2].
رییس دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی: امروز ما در هوایی تنفس می‌كنیم كه دارای سطح فزاینده و غیرقابل باور منوكسید كربن است و ذرات معلق PM10 هوا به حد اعلا رسیده به گونه‌ای كه هر ساله ۲۰ هزار تن ذرات معلق در ریه تهرانی‌ها وارد می‌شود كه ۱۲ هزار تن مربوط به خودروهای سبك سواری و ۲۰۰۰ تن مربوط به موتورسوارهاست[3]. با مشاهده هوای آلوده شهرها و پایتخت كشور جمهوری اسلامی ایران می‌توان دریافت كه منشأ عمده آلودگی هوا و ذرات معلق درون شهرها از آغشته به خاك بودن كف معابر، خیابان‌ها، بلوارها و باغچه‌های شهری است. عواملی مانند رفت و شد ماشین‌ها و وزیدن باد باعث برخاستن خاك و آلودگی از زمین به هوا شده سپس بخشی از آن خاك كه در اندازه «نانو» است به حالت معلق درآمده و به صورت پایدار در هوا باقی می‌ماند.
این ذرات معلق و پایدار در هوا یك ابر خاكستری تشكیل داده و باعث محبوس شدن دیگر ذرات آلاینده مانند ذرات دفع شده از لوله اگزوز ماشین‌ها، كارخانجات و... در محیط‌های تنفسی شهرها می‌شود؛ به عبارت دیگر اگر این خاك و آلودگی در كف معابر، خیابان‌ها و بلوارها نباشند یعنی كف معابر و خیابان‌های شهر عاری از خاك باشند، باعث به وجود آمدن این مشكل زیست محیطی كه انسان‌كش است برای كلان‌شهرهای مملكت نخواهد شد. از این رو می‌توان به آسانی و با این راهكار متفكرانه و عاقلانه و با همت جهادی و انقلابی تمام ارگان‌های حكومتی از به وجود آمدن ذرات معلق در شهرها جلوگیری كرد و این معضل نیازمند فرمول‌ها و دستگاه‌های پیچیده و صرف هزینه‌های گزاف و تعطیلی شهرها نیست.
اساسی‌ترین، آسان‌ترین و عاقلانه‌ترین راهكار فقط عاری كردن معابر، خیابان‌ها، بلوارها و اطراف شهرها از خاك است و این امر با به كنترل درآوردن، مدیریت و پوشاندن صحیح خاك‌ها و جلوگیری از عوامل پراكندگی آنها در شهرهاست كه در نتیجه باعث تمیزی هوا، چشم‌پذیر شدن معابر، خیابان‌ها و از بین رفتن ذرات معلق در هوا خواهد شد و مهم‌تر از همه شهروندان گرامی ذرات معلق در هوا تنفس نخواهند كرد.
1- ریزگردها یا ذرات معلق
در رفت و شد روزانه هزاران خودرو در خیابان‌ها و وزش باد: گرد و غبار ساختمانی و خاك‌های سطح زمین و... به هوا برخاسته می‌شوند. به ذرات ریز آنها ریزگرد گفته می‌شود. تشكیل ابر خاكستری از همین ریزگردها پدید می‌آید. مهار این ابر خاكستری پس از به وجود آمدن آن كاری محال است. فقط باد و باران شدید حریف آن است ولی باد و باران هم كه هر روزه و هر ساعته نیست.
لذا باید از مبدا و سرمنشا به وجود آمدن این ابرهای خاكستری جلوگیری كرد. به جرات می‌توان تخمین زد كه شاید بیش از 70 درصد از آلودگی هوای شهرهای ایران را خاك‌های به هوا برخاسته از كف معابر تشكیل می‌دهند كه علت اصلی و عمده به وجود آمدن آلودگی هوا: ریزگردها، ذرات معلق و ابرهای خاكستری هستند. این درصد آلودگی را می‌توان توسط دستگاه‌های آزمایشگاهی هواسنجی به سادگی اثبات كرد ولی ساده‌تر و عقلانی‌تر آنكه كف معابر، خیابان‌ها، وسط بلوارها و باغچه‌های شهری عاری از خاك شوند.
ذرات معلق كه شامل ذرات با قطر كمتر از 5/2 میكرومتر(2) هستند در بعضی موارد تا قطر 10 میكرومتر نیز در هوا وجود دارند و به دلیل اندازه كوچكی كه دارند، می‌توانند در هوای تنفسی انسان تا عمق ریه نفوذ كرده و باعث اختلالات بسیار جدی در سلامتی انسان شوند[4]. امروزه علم و تكنولوژی «نانو» ثابت كرده كه در گردوغبار و خاك‌هایی كه به هوا برخاسته می‌شوند، ذرات‌ریزی در اندازه «نانو» وجود دارند؛ میلیاردها ذره گردوغبار خاك در اندازه «نانو». از تجمع این ذرات «نانویی» بر فراز شهر، لایه‌ای خاكستری مانند ابر روی شهر تشكیل می‌شود. این لایه ابری مانند یك سپر عمل می‌كند.
این سپر(لایه‌ابری) از بالا رفتن دود و ذرات خارج شده از وسایل نقلیه و كارخانجات جلوگیری كرده و این پدیده باعث می‌شود تا بخش عظیمی از دودها و ذرات خارج شده از لوله اگزوز خودروها، موتوسیكلت‌ها و دودكش كارخانجات و... زیر این سپر خاكی در فضای تنفسی شهر باقی بمانند و راهی برای خارج شدن از جو نداشته باشند.
در حالت و دوران وارونگی، آلودگی هوا شدید‌تر می‌شود؛ در این حالت علاوه بر اینكه ذرات خاك، لایه ابری تشكیل می‌دهند و كمك بسیاری در قوی‌تر شدن سپر وارونگی هوا می‌كنند، ذرات خاك ریزتر كه در ابعاد كوچك‌تر هستند با ذرات آلودگی‌های حاصل از ماشین‌ها و كارخانجات تركیب می‌شوند كه این امر باعث سنگین‌تر شدن و ماندن ذرات معلق آلوده در جو تنفسی انسان می‌شود.
2- چگونگی مهار ریزگردها و آلودگی هوا
كشور ما خانه ماست. «عقل» ساده ایجاب می‌كند به جهت حفظ نظافت شهری و احترام به حقوق خود و دیگران همچنین ارج نهادن به انسانیت، دست‌اندركاران ساخت و سازهای شهری در طول مدت ساخت‌وساز، خاك یا هر نوع مصالح ریزگرد مانند شن و گچ را به صورت محجوب (سر پوشیده، پشت درهای بسته) مورد استفاده قرار دهند (نه اینكه خاك‌ها یا مصالح ساختمانی را در اطراف سازه‌ها رها كنند. به عنوان نمونه مشت نمونه خروار است!عوامل اجرایی ساخت سازه‌ها هر روز حجم عظیمی از خاك را بدون كنترل آن در محوطه سازه‌ها جابه‌جا یا رها می‌كنند.
این حجم عظیم خاك توسط باد، ماشین یا عابرین پیاده به نقاط دیگر پخش شده و ذرات ریز خاك(در اندازه «نانو») در اثر این عوامل به هوا برخاسته و باعث بخش عمده‌ای از تشكیل ابر خاكستری می‌شوند. این ابر خاكستری خود یك معضل عظیم است لیكن با جلوگیری از بالا رفتن مدفوعات ارابه‌ها، معضل بسیار بزرگ‌تری را موجب می‌شود. به این منظور می‌توان خاك را در كانكس‌های مخصوص نگهداری كرد یا با كشیدن نایلون یا پوشش‌هایی مخصوص در زیر و روی خاك از برخاستن و پخش شدن ذرات خاك جلوگیری كرد.
با استفاده محجوب از این مصالح از پخش شدن و هدر رفتن آنها جلوگیری شده و در نتیجه مردمانی كه از آنجا (اطراف سازه‌ها) عبور می‌كنند به خصوصا مردم آن كوچه و محله برای تمام آن مدت دو الی سه سال ساخت‌وساز در معرض خاك‌خوری و گِل لگدمال كنی و خاك و گِل بینی نخواهند بود و خاكی به هوا بالا نخواهد رفت [5]. به عنوان نمونه می‌توان از شهر پكن در كشور چین نام برد. این شهر با اقدام و ارایه طرح‌های تشویقی/تنبیهی مانند پرداخت جریمه برای سازندگان سازه‌های شهری در قبال میزان آلودگی هوا و گردوغباری كه تولید می‌كنند، كوشش دارد تا معضل برخاستن خاك از زمین به هوا را برطرف كند. «هوانگ یوهو» معاون رییس اداره كیفیت هوای شهر پكن نیز اعلام كرده است: آلودگی هوا ناشی از گرد و غبار و ریزگردها، عامل اصلی آن طرح‌های ساختمانی و ساخت و سازهای شهری است.
او افزود: كاهش میزان ریزگردها و غبار برای كمتر شدن آلودگی هوا بسیار حائز اهمیت و حیاتی است [6]. حال سوال اساسی در این است كه چرا ما در ایران خود نیز این كار را نكنیم ؟؟! با صفت «اسلامی» كه در اسم و وجود این كشور نهفته است، ایران باید و باید كه تمیزترین و شیك‌ترین كشور دنیا باشد.باید هیچ خاكی در معابر شهر وجود نداشته باشد.
باید خاك تمام باغچه‌ها و بلوارهای شهر به صورت محجوب و پوشیده باشند تا از برخاستن ذرات خاك جلوگیری شود. بدین‌سان می‌توان برای محجوب نگاه داشتن خاك باغچه‌ها و بلوارهای شهری از سنگ‌ریزه‌های تزیینی یا پوشش گیاهی همه‌گیر در كل سطح خاك استفاده كرد؛ این موارد از برخاستن ذرات خاك به هوا جلوگیری می‌كنند همچنین باعث زیبایی شهر، كوچه و خیابان نیز می‌شوند.
نتیجه:
می‌توان با به اجرا درآوردن طرح ملی جلوگیری از برخاستن خاك از معابر شهری و پشتیبانی از آن توسط ارگان‌ها و نهادهای دولتی و حكومتی با یك عزم جهادی- انقلابی و تبلیغ و ترویج آن در جامعه، یكی از بزرگ‌ترین معضلات زیست محیطی كشور یعنی آلودگی هوا و تشكیل ابر خاكستری ریزگردها بر فراز كلان‌شهرهای ایران به خصوص پایتخت را حل كرد.
رهایی از معضل آلودگی هوا در متحمل شدن هزینه‌های گزاف، ساخت و استفاده از دستگاه‌های پیشرفته در گرفتن ریزگردها پس از پراكنده شدن آنها در هوا یا تعطیلی شهرها و مدارس نیست بلكه جلوگیری از به وجود آمدن ریزگردها از شكم مادر(سطح زمین) است. تصمیم و اجرای طرح ملی ارایه شده، ثابت خواهد كرد كه با راه‌حل‌های آسان و كوچك می‌توان كارهای بزرگ انجام داد و از خطرات و معضلات بزرگ‌تر جلوگیری كرد.
منابع در روزنامه موجود است
نویسندگان:
*سید مرتضی واعظ سید * محمد حسین سیادتی
٭ كارشناس مدیریت٭ ٭ عضو هیات علمی دانشكده مهندسی و علم مواد دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
نظر شما