در سه هفته اخیر شیوع ویروس آبله میمون در برخی نقاط جهان، نگرانی هایی را در میان افکار عمومی و متخصصان بهداشتی دنیا پدید آورده است. البته آبله میمون ویروس جدیدی نیست و در 50 سال گذشته نمونه های زیادی از ابتلا به این ویروس در قاره آفریقا گزارش شده بود، اما آنچه اخیرا منجر به تشدید نگرانی ها شده، شیوع نسبتا گسترده این بیماری در خارج از قاره آفریقا است؛ زیرا با وجود این که در پنج دهه گذشته مجموعا کمتر از 120 مورد ابتلا به آبله میمون در خارج از آفریقا شناسایی شده بود، اکنون بیش از 220 مورد ابتلای قطعی به این ویروس در حداقل 20 کشور غیرآفریقایی گزارش شده است.

آبله میمون یکی از اعضای خانواده ویروس آبله است. مهمترین عضو این خانواده یعنی همان ویروس آبله بین 40 تا 50 سال است که در کشورهای مختلف جهان ریشه کن شده، اما شایع ترین عضو آن یعنی آبله مرغان که بیماری خفیفی را به همراه دارد، هنوز در برخی کشورهای جهان شایع است. البته آبله میمون تفاوت بسیاری با آبله مرغان دارد و سابقه ابتلا به آبله مرغان، هیچ گونه مصونیتی را در برابر آبله میمون ایجاد نمی کند. اما با توجه به این که بیش از 45 سال قبل هنوز ویروس آبله در جهان ریشه کن نشده بود و واکسیناسیون عمومی علیه این بیماری انجام می شد، افرادی که بیش از 45 سال دارند و در کودکی واکسن آبله دریافت کرده اند، تا حدودی در برابر آبله میمون مصون هستند.

ویروس آبله میمون برای اولین بار حدود 70 سال قبل در میمون هایی دیده شد که در یک مرکز پژوهشی بهداشتی در سوئد تحت انجام آزمایشات تحقیقاتی درباره ویروس آبله قرار داشتند. این ویروس از جمله بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوان است و با وجود این که عنوان آبله میمون را به خود اختصاص داده، اما بیشتر از طریق جوندگانی مثل سنجاب ها به انسان منتقل می شود. نخستین شیوع گسترده ویروس آبله میمون نیز حدود 50 سال قبل در کشورهای مرکزی و غربی قاره آفریقا مشاهده شد و اساسا در کشورهایی مثل کنگو و نیجریه، سال هاست آبله میمون یک بیماری اندمیک (بیماری شایع محلی) محسوب می شود.

ابتلا به آبله میمون، ارتباطی به هم جنس گرایی ندارد

علاوه بر قدرت سرایت کمتر، توان جهش پذیری آبله میمون نیز بسیار پایین تر از کووید19 است. در 70 سال گذشته، صرفا دو سویه شایع از آبله میمون مشاهده شده که یکی از آنها مربوط به آفریقای مرکزی و دیگری مربوط به غرب آفریقا است. البته شدت بیماری زایی و مرگ و میر سویه آفریقای مرکزی بیشتر از سویه آفریقای غربی است. در سال های ابتدایی شیوع آبله میمون در مناطق مختلف آفریقا، آمار مرگ و میر این بیماری حدود ده درصد برآورد می شد، اما با پیشرفت علم پزشکی در سال های اخیر، هم اکنون شدت مرگ ناشی از ابتلا به آبله میمون در مناطق بومی شیوع این ویروس بین 3 تا 6 درصد برآورد می شود.

این ها نکاتی است که دکتر حسن رودگری، معاون پژوهشی سازمان نظام پزشکی کشور در گفت و گو با رکنا روی آن دست گذاشت و اظهار داشت: تعداد موارد گزارش شده ابتلا به آبله میمون در خارج از قاره آفریقا در سه هفته اخیر، بیشتر از تمام 50 سال گذشته است و این مساله به بروز نگرانی هایی از احتمال شیوع گسترده این ویروس در سطح جهان دامن زده است. البته عمده ویروس شناسان جهان معتقدند که آبله میمون در دور جدید شیوع آن دچار دستکاری ژنتیکی نشده است و عمدتا به دلیل ارتباط نزدیک بین مسافران اخیر برخی کشورهای آفریقایی با بعضی مبتلایان به این ویروس و عدم رعایت ضوابط بهداشتی توسط مسافران، آبله میمون در سه هفته گذشته در برخی نقاط جهان شایع شده است.

وی افزود: در پنج دهه گذشته، ده ها هزار مورد از ابتلا به ویروس آبله میمون در کشورهای آفریقایی گزارش شده است و در طول این مدت افراد از تمام سنین و جنسیت ها به این ویروس مبتلا شده اند. اما در دور جدید شیوع آبله میمون در کشورهای غیرآفریقایی، بخش زیادی از مبتلایان به این بیماری مردان بین 20 تا 50 ساله بوده اند که برخی از آنها هم جنس باز هستند. البته آبله میمون مقاربتی و آمیزشی نیست و ارتباطی به هم جنس بازی ندارد، اما ظاهرا یکی از موارد اخیر مبتلا به این ویروس، یک فرد هم جنس باز بوده که اخیرا به نیجریه سفر کرده است و سپس با مراجعه به یکی از کلوپ های هم جنس بازی در انگلستان، تعدادی از اعضای این کلوپ را به آبله میمون مبتلا کرده است.

این متخصص ژنیتک با تاکید بر سرایت پذیری بسیار کمتر آبله میمون نسبت به کرونا گفت: فعلا متخصصان بهداشتی جهان مانند هفته های اول شیوع کرونا، نگرانی شدیدی از تبدیل شدن آبله میمون به یک بیماری همه گیر جهانی ندارند و به احتمال زیاد ویروسی که اخیرا شایع شده، همان ویروس آبله میمون است که حدود 70 سال پیش شناسایی شد، یعنی این ویروس دچار دستکاری ژنتیکی نشده است. تنها اتفاقی هم که شیوع اخیر آبله میمون را نسبت به قبل متفاوت کرده، این است که پیش از این شاهد ابتلای همزمان تعداد زیادی از افراد در خارج از قاره آفریقا به این بیماری نبودیم.

برای جلوگیری از ورود آبله میمون به ایران چه باید کرد؟

رودگری در پاسخ به این سوال که محدودیت های مرزی برای جلوگیری از ورود احتمالی آبله میمون به ایران چگونه باید انجام شود، توضیح داد: با توجه به این که سرایت پذیری آبله میمون به شدت از کرونا کمتر است، هنوز نگرانی هایی که در هفته های اول شیوع کووید19 در سطح جهان ایجاد شده بود، درباره این بیماری ایجاد نشده است. البته بازهم مسئولان برخی کشورهای جهان دچار نگرانی هایی از احتمال شیوع آبله میمون در سرزمین خود شده اند و مشغول اعمال محدودیت های مرزی و اجرای پروتکل هایی برای غربالگری نمونه های مشکوک این بیماری هستند. البته قطعا نه ایران نه هیچ کشور دیگری نمی تواند به طور کامل جلوی ورود آبله میمون به مرزهای خود را بگیرد، اما بازهم می توان تمهیداتی را برای کاهش احتمال شیوع گسترده این بیماری در نظر گرفت.

معاون پژوهشی سازمان نظام پزشکی ادامه داد: بیشتر نشانه های ابتلا به کرونا، در ظاهر افراد مشخص نمی شد و بنابراین تشخیص ابتلای یک نفر به کووید19 پیش از انجام تست PCR ممکن نبود، اما در صورت ابتلای افراد به آبله میمون، یک تا سه روز بعد از تب اولیه، نشانه های پوستی این بیماری ظاهر می شود و با توجه به این که بخشی از این تاول ها روی صورت و دست افراد بروز پیدا می کند، شناسایی افراد مبتلا به آبله میمون از مبتلایان به کرونا راحت تر است. قبل از بروز بثورات پوستی ناشی از ابتلا به آبله میمون نیز مبتلایان به این بیماری با علایمی نظیر تب، سردرد، درد عضلانی، درد پشت و کوفتگی مواجه می شوند. البته مهمترین نشانه متفاوت آبله میمون نسبت به آبله مرغان، سرخک و دیگر بیماری های تاول زا، بزرگ شدن غدد لنفاوی در حین ابتلا به این بیماری است.

وی در ادامه تاکید کرد: مهمترین اقدامی که می توان برای شناسایی موارد مشکوک ابتلا به آبله میمون در مرزها انجام داد، بررسی علایم اولیه ابتلا به این بیماری بخصوص بثورات پوستی در مسافرانی است که وارد کشورمان می شوند. در این میان با توجه به این که تعداد گردشگران و سایر مسافران ورودی به ایران، نسبت به بسیاری از کشورهای اروپایی کمتر است، ماموران بهداشتی مستقر در مرزهای ما کار راحت تری را نسبت به اروپایی ها برای غربالگری نمونه های مشکوک آبله میمون دارند. همچنین مسئولان بهداشتی ما باید دائما گزارشات بین المللی درباره شیوع آبله میمون در نقاط مختلف جهان را رصد کنند و به ماموران بهداشتی مستقر در مرزها دستور دهند که دقت عمل بیشتری در غربالگری افرادی داشته باشند که از کشورهای درگیر با این بیماری به ایران می آیند.

تاخیر وزارت بهداشت در ابلاغ دستورالعمل‌های جلوگیری از ورود آبله میمون

رودگری با انتقاد از تاخیر وزارت بهداشت در ابلاغ پروتکل های لازم برای جلوگیری از ورود احتمالی آبله میمون به ایران اظهار داشت: وزارت بهداشت هنوز یک دستورالعمل جدی برای غربالگری نمونه های مشکوک ابتلا به آبله میمون صادر نکرده و هیچ محدودیتی برای تردد اتباع کشورهای درگیر با این بیماری به ایران اعمال نکرده است. تا جایی هم که من بررسی کرده ام، وزارت بهداشت تا کنون فقط دو جزوه ویژه مطالعه کادر درمان درباره آبله میمون منتشر کرده است که یکی از آنها حاوی اطلاعات نادرستی درباره اپیدمیولوژی این بیماری است و در جزوه دیگر نیز تاکید شده که این ویروس متعلق به افراد هم جنس باز است که این جمله کاملا اشتباه است.

 معاون پژوهشی سازمان نظام پزشکی، اقداماتی را که تا کنون وزارت بهداشت برای مقابله با شیوع آبله میمون در ایران انجام داده است، ناامیدکننده توصیف کرد و گفت: ما در ایران هم از نظر دانش تخصصی و هم به لحاظ تجهیزات، توان مقابله با شیوع احتمالی آبله میمون را داریم، به شرط آن که وزارت بهداشت در این زمینه با سرعت بیشتری عمل کند و جزوات بهتری را برای آشنایی دقیق تر پزشکان با آبله میمون و نشانه های آن منتشر کند تا احتمال شناسایی زودتر موارد مشکوک آبله میمون که به بخش های بهداشتی و درمانی کشور مراجعه می کند، افزایش یابد. البته با وجود تاخیر وزارت بهداشت در زمینه آگاه کردن پزشکان پیرامون آبله میمون، سازمان نظام پزشکی کشور تلاش هایی را در این زمینه انجام داده است.

وی در ادامه تاکید کرد: با توجه به این که احتمال دارد موارد مشکوک آبله میمون که دچار نشانه های اولیه ابتلا به این بیماری شده اند، در روزهای آینده به مراکز بهداشتی و درمانی مختلف کشور مراجعه کنند، وزارت بهداشت باید هرچه زودتر راهنماهای مخصوصی را درباره نحوه شناسایی علایم ابتلا به آبله میمون و چگونگی ارجاع افراد مشکوک به آزمایشگاه های تخصصی برای نمونه برداری از تاول ها و انجام تست PCR، در اختیار پزشکان و سایر کارکنان مراکز بهداشتی و درمانی قرار دهد. البته قطعا سرعت انتقال آبله میمون از کرونا کمتر است و بعید است این بیماری مثل کووید19 وضعیت نگران کننده ای را در کشور ما یا سایر کشورهای جهان ایجاد کند.

وزارت بهداشت باید اطلاعات صحیحی را درباره آبله میمون در اختیار مردم بگذارد

رودگری در بخش دیگری از اظهاراتش با تاکید بر لزوم آگاهی رسانی به مردم درباره بیماری آبله میمون گفت: وزارت بهداشت باید نکته های مربوط به نشانه های آبله میمون را هرچه زودتر به اطلاع همه مردم برساند، زیرا اهمیت بسیاری دارد که یک فرد مبتلا به آبله میمون، قبل از این که در تماس با افراد زیادی قرار گیرد، به پزشک مراجعه کند. بنابراین وزارت بهداشت و رسانه های عمومی وظیفه دارند که اطلاعات صحیحی را درباره بیماری آبله میمون، راه های انتقال و نحوه جلوگیری از ابتلا به آن در اختیار همه مردم بگذارند.

معاون پژوهشی سازمان نظام پزشکی ادامه داد: آبله میمون به هیچ وجه یک بیماری آمیزشی یا مقاربتی نیست و وقتی ما این طور در ذهن افکار عمومی جا بیندازیم که عمدتا هم جنس بازها به این ویروس مبتلا می شوند، در این صورت افرادی که دارای نشانه های این بیماری هستند، از ترس این که انگ بخورند، هیچ گاه به مراکز درمانی مراجعه نخواهند کرد و این مساله می تواند شیوع گسترده تر آبله میمون را به همراه داشته باشد.

وی در ادامه تاکید کرد: با وجود این که هنوز تعداد مبتلایان به آبله میمون در سطح جهان چندان زیاد نشده است، اما کشورهایی مثل آمریکا، انگلیس، اسپانیا و پرتغال که اخیرا به شکل محدودی درگیر این بیماری شده اند، در حال آماده سازی داروها و واکسن های موجود برای مقابله با این بیماری هستند تا بتوانند سطح آمادگی نظام بهداشت و درمان خود را برای پیشگیری از شیوع گسترده و درمان مبتلایان احتمالی به آبله میمون بالا ببرند.

تلاش انگلیس و اسپانیا برای خرید واکسن آبله از آمریکا

رودگری با اشاره به تاثیر مناسب استفاده از واکسن آبله برای پیشگیری از ابتلا به آبله میمون گفت: از زمانی که ویروس آبله در سطح جهان ریشه کن شده است، دو مرکز بهداشتی دنیا برای انجام امور تحقیقاتی به شکل کاملا محافظت شده از این ویروس نگهداری می کنند. یکی از این مراکز در آمریکا و مرکز دیگر در روسیه قرار دارد و اکنون این دو مرکز واکسن آبله را در اختیار دارند. برآوردها نشان می دهد که حداقل صد میلیون دُز از این واکسن در آمریکا موجود است، اما قطعا تعداد واکسن هایی که روسیه در اختیار دارد، بسیار کمتر از آمریکا است.

معاون پژوهشی سازمان نظام پزشکی ادامه داد: با توجه به این که ویروس آبله میمون از خانواده بیماری آبله است، در سال های گذشته که این ویروس در برخی کشورهای آفریقایی به شکل بومی گسترش یافت، از واکسن آبله علیه آبله میمون استفاده شد و متخصصان جهانی مشاهده کردند که این واکسن می تواند تا حد زیادی، جلوی ابتلا به این ویروس را بگیرد. بنابراین برخلاف کووید19 که دو سال پیش یک ویروس جدید به حساب می آمد و مردم دنیا نیاز داشتند که یک واکسن علیه آن تولید شود، آبله میمون ویروسی است که از سال ها پیش واکسن موثر برای پیشگیری از ابتلا به آن، ساخته شده است.

وی در ادامه تاکید کرد: به جز آمریکا و روسیه، بعید است که کشورهای دیگر واکسن آبله را به صورت گسترده در اختیار داشته باشند، اما اخیرا کشورهایی مثل انگلیس و اسپانیا که با آبله میمون درگیر شده اند، تعداد زیادی از این واکسن را به آمریکا سفارش داده اند. البته انگلیس از گذشته تعداد محدودی واکسن آبله در اختیار داشت که اکنون هزار دُز از آن را وارد چرخه بهداشتی خود کرده است تا بتواند اطرافیان افرادی را که ابتلای آنها به آبله میمون تایید می شود، به سرعت واکسینه کند؛ زیرا متخصصان اپیدمیولوژی تاکید دارند که برای پیشگیری از شیوع گسترده آبله میمون، باید به 15 تا 20 نفر از اطرافیان هر بیمار مشکوک به این ویروس، واکسن زد.

ایران به سرعت به تعداد محدودی واکسن آبله احتیاج دارد

رودگری با تاکید بر این که ایران هم به تعداد محدودی واکسن آبله احتیاج دارد، عنوان کرد: با توجه به این که شیوع دیر یا زود آبله میمون در ایران دور از انتظار نیست، ما از وزارت بهداشت می خواهیم در شرایط کنونی که هنوز موردی از ابتلا به این بیماری در کشورمان تایید نشده است، هر چه سریع تر به تهیه واکسن و داروهای موجود علیه آبله میمون بپردازد؛ زیرا به هر حال، وقتی این ویروس وارد کشورمان شود، ما هم باید مانند کشورهای پیشرفته به واکسیناسیون اطرافیان افراد مبتلا به آن بپردازیم تا جلوی شیوع گسترده آبله میمون را بگیریم.

معاون پژوهشی سازمان نظام پزشکی ادامه داد: خوشبختانه نه تنها واکسن موثر علیه آبله میمون در جهان موجود است، بلکه برخی داروها نیز می توانند برای درمان بیماران مبتلا به این ویروس موثر باشند. بعضی از این داروها که برای درمان ایدز نیز از آنها استفاده می شود، دارای تاییدیه بین المللی از سازمان غذا و دارو آمریکا و نهاد بهداشتی اتحادیه اروپا هستند که ایران باید ضمن رایزنی با کشورهای مختلف به واردات آنها بپردازد؛ زیرا این داروها در کنترل حالات شدید و عوارض ناشی از آبله میمون موثر هستند.

وی در ادامه تاکید کرد: آبله میمون یک بیماری خودمحدوه‌شونده است که معمولا علایم ابتلا به آن بعد از دو تا چهار هفته از بین می رود. اما بازهم احتمال تشدید نشانه های این بیماری در افراد دچار نقص ایمنی، دارای بیماری های زمینه ای یا کودکان وجود دارد. آن طور که برآوردهای سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد، آمار مرگ و میر آبله میمون در قاره آفریقا حدود 3 تا 6 درصد است و خوشبختانه تا کنون موردی از فوت ناشی از ابتلا به آبله میمون در خارج از قاره آفریقا گزارش نشده است.

واکسن آبله تا 85 درصد در برابر آبله میمون موثر است

رودگری با تاکید بر لزوم تهیه سریع تر واکسن و داروهای موثر برای مقابله با آبله میمون گفت: ما باید برای مقابله با آبله میمون به تهیه واکسن و داروهای موثر علیه این بیماری بپردازیم. البته داروی آبله میمون در سطح جهان در دسترس تر است، اما قطعا تهیه واکسن آبله که تا حد زیادی می تواند باعث پیشگیری از ابتلا به آبله میمون شود برای ما دشوار خواهد بود. اما در هر صورت ما باید از کشورهای اصلی تولیدکننده این واکسن یعنی آمریکا و روسیه یا کشورهای واسط به تهیه واکسن آبله میمون بپردازیم.

این متخصص ژنتیک ادامه داد: ما صرفا به تعداد محدودی واکسن آبله برای کنترل آبله میمون احتیاج داریم، زیرا اگر وزارت بهداشت بتواند اقدامات جدی برای کنترل شیوع آبله میمون در ایران را انجام دهد، این بیماری آن قدر در کشورمان گسترش پیدا نخواهد کرد که به واکسیناسیون عمومی نیاز داشته باشیم. البته برای انجام این کار همان تعداد محدود واکسن آبله باید هرچه زودتر تهیه شود.

وی در ادامه تاکید کرد: واکسن آبله دو دُزه است و مطالعات سازمان بهداشت جهانی در کشورهای آفریقایی نشان داده که ایمنی زایی این واکسن برای پیشگیری از ابتلا به آبله میمون حدود 85 درصد است که کارآیی نسبتا مناسبی برای یک واکسن محسوب می شود. مهمترین تفاوت آبله میمون با کرونا هم این است که ما از همین حالا واکسن و داروی موثر برای مقابله با این بیماری را داریم و بنابراین مردم نباید نسبت به احتمال شیوع گسترده آبله میمون وحشت داشته باشند، زیرا ما اگر آمادگی های لازم برای مقابله با آبله میمون را کسب کنیم، به راحتی می توانیم این بیماری را کنترل کنیم.

لزوم اعمال قرنطینه 21 روزه برای مبتلایان و موارد مشکوک آبله میمون

رودگری با بیان این که دوره نهان ویروس آبله میمون 21 روز است، اظهار داشت: کشورهای پیشرفته دوره قرنطینه مربوط به بیماری آبله میمون را حدود 21 روز در نظر می گیرند؛ یعنی افرادی را که به این بیماری مبتلا شده اند، به مدت 21 روز در شرایط ایزوله نگهداری می کنند. همچنین در کشورهای پیشرفته، اعضای خانواده و اشخاص نزدیک به کسانی که دچار آبله میمون شده اند نیز به مدت 21 روز تحت قرنطینه قرار می گیرند. همچنین در کشورهای پیشرفته، برای مسافرانی که علایم مشکوک آبله میمون را دارند و ابتلای آنها به این ویروس تایید می شود، قرنطینه 21 روزه در نظر می گیرند.

معاون پژوهشی سازمان نظام پزشکی ادامه داد: وزارت بهداشت باید جزوات مصوری را در اختیار کارکنان بهداشتی مرزها قرار دهد تا با علایم اولیه و بثورات پوستی مربوط به آبله میمون آشنا شوند و بدانند که باید درباره مسافران کدام کشورها دقت بیشتری در جهت غربالگری موارد مشکوک آبله میمون داشته باشند. در شرایط کنونی، شناسایی سریع موارد احتمالی ابتلا به آبله میمون در کشورمان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اگر ما بتوانیم با سرعت بالایی این کار را انجام دهیم و البته به تهیه واکسن و داروهای موثر علیه این بیماری بپردازیم، بسیار سریع تر از کرونا خواهیم توانست که آبله میمون را در کشورمان کنترل کنیم.

وی در پایان تصریح کرد: ما زمانی می توانیم اعلام کنیم که آمادگی لازم برای مقابله با آبله میمون را داریم که اولا اطلاع رسانی های لازم به عموم مردم، به‌ویژه کارکنان بخش بهداشت و درمان و ناظران بهداشتی حاضر در مرزها را برای مقابله با آبله میمون ارائه کرده باشیم و ثانیا واکسن ها و داروهای موثر علیه این بیماری را به تعداد کافی تهیه کرده باشیم. در غیر این صورت، وزارت بهداشت نمی تواند اعلام کند که ما برای مقابله با آبله میمون آماده هستیم و به سرعت می توانیم شیوع احتمالی این بیماری در کشورمان را کنترل کنیم.