به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، روز پنجشنبه غلظت ذرات معلق با قطر کمتر از 2،5 میکرون در پایتخت 158 بود و دیروز به عدد 162 افزایش یافت که کیفیت هوای پایتخت را به شرایط «قرمز» رساند. کاهش شدید کیفیت هوای پایتخت درحالی رخ داد که روز چهارشنبه تمام مهدهای کودک و پیش‌دبستانی در پایتخت تعطیل شد و تمام کلاس‌های درس هم به صورت غیرحضوری برگزار شد.

درحالی که سازمان هواشناسی هم هشدار داده که آلودگی هوای پایتخت طی روزهای آینده در هفته جاری هم ادامه خواهد داشت، افزایش آلودگی هوا با ذرات معلق این فرض را باز هم پررنگ می‌کند که تردد خودروها علت تامه آلودگی هوای پایتخت نیست و دلایل دیگری هم در آلوده شدن هوای تهران نقش دارد.

ابتدای پاییز امسال گزارشی از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس با موضوع راهکارهای کوتاه‌مدت برای رفع آلودگی هوا در کشور منتشر شد. این گزارش، در بخش‌های مختلف به بررسی نوع و سهم عوامل آلاینده هوای کلان‌شهرها پرداخته و راهکارهای هزینه بر اما با تاثیر درازمدت و همچنین روش‌های کم‌هزینه اما با تاثیر آنی و کوتاه‌مدت را معرفی کرده است.

در این گزارش در یک مرور سریع درباره خسارات آلودگی هوا بر سلامت شهروندان اعلام شده: «در بسیاری ازشهرهای بزرگ و متوسط، غلظت بعضی از آلاینده‌های هوا از استانداردهای ملی به مراتب بالاتر است و برآورد می‌شود با احتساب تاثیر پدیده ریزگردها، بیش از نیمی از جمعیت کل کشور در معرض آلودگی قرار دارند.

این مشکل نه تنها سلامت مردم را به مخاطره می‌اندازد، بلکه هزینه‌های زیادی را به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر حوزه سلامت، به علت افزایش نیاز به خدمات مراقبتی و بهداشتی و فوریت‌های پزشکی که برای جمعیت تحت تاثیر انجام می‌شود و همچنین سایر حوزه‌های اقتصادی تحمیل می‌کند. همچنین بار مالی زیادی به علت مرگ‌های زودرس بر سیستم بهداشتی تحمیل می‌شود به صورتی که بر اثر مرگ‌های زودرس، سال‌های زیادی از عمر افراد و نیروی کار یک کشور از دست می‌رود.

براساس گزارشات وزارت بهداشت در سال 1399، آلودگی هوا سالانه حدود 3751 نفر در شهر تهران قربانی می‌گیرد. همچنین میزان مرگ ناشی از آلودگی هوا در کل کشور به سالانه 11159 نفر می‌رسد که تقریبا هم رده با آمار تلفات جاده‌ای در کشور است. براساس همین گزارش خسارت آلودگی هوا بر سلامتی شهروندان تهران حدود 3،‌2 میلیارد دلارتخمین زده شده که این میزان برای کل کشور به 7میلیارد دلارمی رسد.»

در بخش دیگری از این گزارش و در ادامه برآورد خسارات ناشی از آلودگی هوا بر شهروندان ایران و تهران آمده است: «در سال 1400 شهر تهران، ۱۲۳روز هوای آلوده داشت که برابر حدود ۳۴درصد از کل سال است. یعنی شهروندان تهران یک‌سوم سال هوای آلوده تنفس می‌کنند. براساس گزارش بانک جهانی، آلودگی هوا سالانه 2،‌6 میلیارد دلار خسارت به شهروندان تهرانی وارد می‌کند چنانکه سرانه خسارت وارده ناشی از آلودگی هوا برای هر شهروند تهران حدود ۳00 دلار در سال است و به طور متوسط یک خانواده ۴ نفره در شهر تهران سالانه حدود 1200 دلار معادل ۳۵ میلیون تومان خسارت به دلیل معضل آلودگی هوا پرداخت می‌کنند که این خسارت ناشی از تاثیرات مختلف آلودگی هوا بر سلامتی و زندگی شهروندان تهرانی است. بنابر برآوردها هر روز که شهر تهران به دلیل آلودگی هوا تعطیل می‌شود حدود 100 میلیارد تومان خسارت ایجاد می‌شود.»

در بخش دیگری از این گزارش و به استناد بررسی‌های آماری شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، نوع و سهم آلاینده‌های گازی در پایتخت به ترتیب میزان آلایندگی شامل منابع متحرک با سهم 82،‌9درصدی، نیروگاه با سهم 5،‌3درصدی، پالایشگاه با سهم 4،‌1درصدی، بخش خانگی-تجاری-اداری با سهم 3،‌2درصدی، جایگاه سوخت و صنایع هر کدام با سهم 1،‌9درصدی و درنهایت پایانه‌های اتوبوسرانی و فرودگاه و راه‌آهن هر کدام با سهم کمتر از یک‌درصد است اما نکته مهم این است که در بررسی سهم این آلاینده‌ها در ایجاد ذرات معلق، این ترتیب تغییر کرده و با وجود آنکه باز هم منابع متحرک با سهم 60،‌8درصدی در صدر جدول تولید ذرات معلق است اما رتبه‌های بعد به ترتیب مربوط به صنایع با سهم 17،‌8درصدی، نیروگاه با سهم 12،‌1درصدی، پالایشگاه با سهم 4،‌4درصدی، پایانه اتوبوس و بخش خانگی-تجاری-اداری هر یک با سهم 2،‌3درصدی و درنهایت، راه‌آهن و جایگاه سوخت و فرودگاه هر کدام با سهم کمتر از یک درصد است.

در ادامه این گزارش، نوسازی، برقی‌سازی، توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی، اسقاط خودروها و موتوسیکلت‌های فرسوده، معاینه فنی دقیق، تعیین محدودیت‌های ترافیکی، اصلاح کیفیت سوخت ورودی صنایع، وضع عوارض آلایندگی و مالیات سبز و اصلاح ساختار صنایع، اصلاح کیفیت سوخت نیروگاه‌ها و استفاده از منابع تجدیدپذیر، جانمایی نیروگاه‌ها در نقاط دور از شهر، واقعی‌سازی قیمت حامل‌های انرژی پالایشگاه، ممنوعیت کارکرد در جای اتوبوس‌ها، افزایش بهره‌وری موتورخانه‌ها و واحدهای گرمایشی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، فرهنگسازی و آموزش برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی، نوسازی وسایط سفر و الزام به معاینه فنی هواپیماها و موتور قطارها، توسعه شبکه ریلی برقی و استفاده از نازل‌ها و پمپ‌های پیشرفته به عنوان راهکارهای هزینه‌بر و با تاثیر بلندمدت بر کاهش آلودگی هوا معرفی شده و نویسندگان گزارش تاکید می‌کنند: «اغلب راهکارهای مذکور در قوانین و مصوبات مربوط به آلودگی هوا ذکر شده‌اند ولی تاکنون بخش عمده‌ای از این راهکارها اجرا نشده است.

دلیل اصلی اجرا نشدن این راهکارها نبود بودجه کافی و تخصیص منابع اعتباری لازم است علاوه بر اینکه راهکارهای دایمی کاهش آلودگی هوا پرهزینه و بلندمدت است، راهکارهایی ازجمله نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، توسعه وسایل نقلیه برقی، بهبود راندمان نیروگاه‌ها، اصلاح کیفیت سوخت و... نیاز به صرف بودجه و زمان زیاد دارد.

در شرایط اقتصادی فعلی حاکم بر کشور، اجرای این راهکارها با مشکل و کندی مواجه است. برای مثال نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی به عنوان یکی از راهکارهای اصلی کاهش آلودگی هوا نیاز به بودجه فراوان دارد. هزینه نوسازی حدود 50 هزار دستگاه اتوبوس در کل کشور با فرض قیمت 50 میلیارد ریالی هر اتوبوس نو، حدود ۲ میلیون و 500 هزار میلیارد ریال بودجه نیاز دارد که این عدد برابر با حدود 20درصد از کل بودجه عمومی کشور در سال 1401 است. در عین حال وضعیت کیفی هوا در اغلب کلان‌شهرها وخیم بوده وآلودگی هوا روز به روز درحال گسترش است.»

این گزارش، بودجه مورد نیاز حل مساله آلودگی هوا در کل کشور را حداقل 206 هزار میلیارد تومان به عنوان سهم دولت برآورد کرده و مثال می‌زند که در شهر تهران، حدود 107 هزار میلیارد ریال اعتبار مورد نیاز است که بخشی از آن توسط دولت، بخشی توسط شهرداری‌ها، بخشی آورده متقاضیان و باقی از سایر منابع قابل تامین است اما در عوض این میزان سرمایه‌گذاری، علاوه بر آنکه حداقل 176 هزار میلیارد ریال عایدی اقتصادی ناشی از کاهش آلودگی هوا به دست می‌آید، حداقل 27،‌8درصد از آلاینده‌های گازی و 19،‌6درصد از آلاینده ذرات معلق کاهش پیدا خواهد کرد.

این گزارش با ذکر همین مثال می‌افزاید که با فرض تامین بودجه سایر منابع و نهادهای آلاینده، دولت باید سالانه 41 هزار میلیارد تومان و معادل 5‌2درصد از بودجه عمومی کشور برای کاهش آلودگی هوا صرفا در 9 کلان‌شهر (تهران، اصفهان، شیراز، تبریز، اهواز، قم، اراک، کرج و کرمانشاه) درنظر بگیرد درحالی که در قانون بودجه سال 1401 کل اعتبار تخصیص یافته برای اجرای قانون هوای پاک فقط 288 میلیارد تومان است با وجود آنکه تمام استان‌های کشور درگیر مساله آلودگی هوا هستند و وسعت آلودگی هوا و عوامل آلاینده هم روز به روز درحال گسترش است.

برآورد گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس این است که سرمایه‌گذاری فوری و آنی برای کاهش آلودگی هوا، اگرچه در نگاه اول بسیار کلان و کمرشکن است اما با توجه به دوره بازگشت این سرمایه‌گذاری در مدت کمتر از یک سال، به نظر می‌رسد که این میزان هزینه‌کرد، در مقایسه با اجرای راهکارهای اصلی کاهش آلودگی هوا، مقرون به‌صرفه‌تر و موثرتر است، به گونه‌ای که با صرف کمتر از یک‌سوم هزینه، بین ۲ تا ۳ برابر کاهش آلودگی هوا محقق خواهد شد.