علیرغم نیازهای انکارناپذیر سیستم آموزشی، پژوهشی و مشاوره ایِ آموزش و پرورش ایران به وجود مددکاران اجتماعی، هنوز بطور جدی و نظام مند شاهد حضور مددکاران اجتماعی در مدارس در سطح کشور نیستیم، بطوریکه علیرغم ازدیاد درخورتوجه و روزافزونِ آسیبهای اجتماعی دانش آموزی، وزارت آموزش و پرورش کشور در خصوص بهره گیری از توانمندیها و دانش تخصصی- حرفه ایِ مددکاران اجتماعی هیچگونه تجدیدنظر و اقدام جدی صورت نداده است.

همین اتفاقات اخیری که در مدارس و مسمویت دانش آموزان افتاد خود نشان دهنده این است که وجود مددکاران اجتماعی در مدارس چقدر میتوانند کمک کننده باشند.شاید اگر مددکاری در مدارس وجود داشت قضیه تا این اندازه بحرانی نمیشد.

مددکاران اجتماعی مدرسه از طیف گسترده ای از استراتژی های مبتنی بر شواهد استفاده می کنند تا اطمینان یابند که دانش آموزان از لحاظ جسمانی و روانی برای یادگیری آماده هستند. مددکاران اجتماعی از رویکردی مبتنی بر قدرت استفاده میکنند تا دانش آموزان و سازمانها را به عنوان بخشی از سیستمها ببینند. تمرکز بر «عملکرد» و «روابط» داخل و بین سیستمها، برای بهبود یادگیری دانش آموزان بسیار حائز اهمیت است.

مددکاران اجتماعی می دانند چگونه وارد اجتماع شوند تا خانواده و مدرسه را برای کسب نتایج بهتر (برای مثال پیشرفت تحصیلی، افزایش امنیت روانی، افزایش توجه، بهبود عملکرد عاطفی، رفتاری و اجتماعی) توسط دانش آموزان توانمند سازند. مددکاران اجتماعی مدرسه اغلب بر خدمات مدرسه، شناسایی موانع یادگیری و مشکلات محیط مدرسه تمرکز دارند.

مددکاری اجتماعی در مدرسه

بر اساس نتایج مطالعه ای، استراتژیهای حرفه ای و برنامه های مورد استفاده توسط مددکاران اجتماعی در مدرسه عبارت بودند از:

• حمایت از دانش آموزان و خانواده ها؛
• ارائه مشاوره فردی برای دانش آموزان؛
• مشاوره گروهی و برنامه های توانمندسازی دانش آموزان؛
• ارائه مشاوره برای معلمان، مدیران و سایر کارکنان مدرسه؛
• کاربرد سیستم ارجاع؛
• تیم ارائه خدمات؛
• مداخلات رفتاری و حمایتی؛
• مداخله در بحران؛
• تصمیم گیری مبتنی بر اطلاعات؛
• ایجاد تیم های مشاوره؛
• برقراری ارتباط میان مدرسه و خانه؛
• ارزیابی دانش آموزان؛
• ایجاد زمینه مشارکت مدرسه و جامعه؛

نتایج مطالعه ای دیگر نشان داد که مهمترین مسائل و حوزه های مسئولیتی مددکاران اجتماعی مدرسه عبارتند از:

• سلامت جسمی و روانی؛
• مدیریت رفتار؛
• شناسایی دانش آموزان در معرض ترک تحصیل؛
• توجه به نیازهای اساسی دانش آموزان (تغذیه، پوشاک، مسکن، مراقبتهای بهداشتی)
• حل تعارض و مدیریت خشم؛
• آسیبهای خانوادگی؛
• بحران؛
• بی خانمانی؛
• روابط والدین و فرزندان؛
• محیط مدرسه؛
• سوء آزار و غفلت.

نقشهایی که در زیر بدان پرداخته میشود، بهتر است در قالب یک مُدل خدماتی سازمان یافته و جامع ارائه شود. این فهرست اگر چه جامع نیست اما نشان دهنده طیف وسیعی از خدمات است که ممکن است توسط مددکاران اجتماعی مدرسه ارائه شود:

1. سنجش، غربالگری و ارزیابی

• تیم ارزیابی؛
• تاریخچه توسعه اجتماعی؛
• غربالگری مدرسه؛
• غربالکری افسردگی و خودکشی؛
• غربالگری احتمال خشونت؛
• غربالگری سوء آزار و غفلت؛
• غربالگری الکل و سایر داروها؛
• ارزیابی رفتاری؛

2. ارائه خدمات فردی و گروهی به دانش آموزان

• گروههای حمایتی آموزشی (مدیریت خشم، مهارتهای زندگی، طلاق و …)
• مشاوره فردی و آموزش حل مسأله؛
• ارائه خدمات به نوجوانان باردار و والدین؛
• حمایت برای دسترسی دانش آموزان به مدرسه و خدمات اجتماع محور؛
• طرحهای مداخله رفتاری؛
• مداخله در بحران؛
• حوادث تروماتیک؛
• بحران خانوادگی؛
• امنیت؛
• افکار خودکشی؛
• خود زنی؛
• گزارشهای غیر محتمل سوء آزار و غفلت.

3. همکاری خانه- مدرسه

• بازدید از منزل و ارتباط تلفنی؛
• آموزش و حمایت والدین؛
• کمک به خانواده در یافتن و استفاده از منابع اجتماعی؛

4. همکاری و مشارکت با سازمانهای اجتماعی محور

• ارائه منابع آموزشی به گروههای اجتماعی؛
• هماهنگی منابع اجتماعی با خدمات مدرسه؛
• توسعه و مدیریت روابط همکاری با سازمانهای اجتماعی؛
• ارجاع به منابع اجتماعی؛

5. آموزش در کلاس درس

• رفتارهای محافظتی؛
• پیشگیری از خودکشی، سلامت روان، خشونت، قلدری و سایر زمینه های مربوط به امنیت، پیشگیری و ارتقاء سلامت.

6. ارائه خدمات برای کارکنان مدرسه

• مشاوره و حل مسأله؛
• سلامت کارکنان؛
• توسعه کارکنان؛
• تیم تسهیلگر؛

7. توسعه برنامه و منابع

• برنامه درسی؛
• حضور و غیاب؛
• واکنش به بحران؛
• ارائه برنامه و خدمات ویژه برای پاسخگویی به نیازهای جمعیت خاص (دانش آموزان بی خانمان، دانش آموزان با نژادهای مختلف و خانواده هایشان، دانش آموزان همجنس گرا، دو جنس گرا و …)؛
• آب و هوا و محیط مدرسه؛
• آزار و اذیت، قلدری و تبعیض؛
• تنبیه، تعلیق و اخراج؛
• محرمانه بودن اطلاعات دانشآموزان.

منابع :

Wisconsin department of public instruction (2017). School social work roles: school social work practice guide

. https://dpi.wi.gov/sspw/pupilservices/school-social-work/contents