به گزارش سلامت نیوز به نقل از پبام ما، «سود پرستاری به زیانش نمی‌ارزد. برای همین است که خیلی‌ها شغلی که سال‌ها برایش زحمت کشیده‌اند را ترک می‌کنند، ترجیح می‌دهند در اسنپ و مشاغل آزاد کار کنند یا حتی خانه‌نشین شوند. بهترین حالت این است که مهاجرت کنند.» این را «مسعود»، پرستاری که ۱۲ سال در یکی از بیمارستان‌های قائمشهر فعالیت می‌کند، می‌گوید. تجربه این پرستار تنها یک روایت فردی نیست، بلکه بازتابی از وضعیت بسیاری از پرستاران ایرانی است که سال‌هاست با مشکلات ساختاری دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ از حقوق ناعادلانه و اضافه‌کاری‌های ارزان و اجباری گرفته تا فشار کاری و نبود امنیت.

همین مشکلات، سال گذشته به یکی از بی‌سابقه‌ترین اعتراضات تاریخ پرستاری ایران انجامید؛ اعتراضاتی که در بیش از ۵۰ شهر کشور، با تجمع یا اعتصاب پرستاران همراه بود. از طرفی در سال‌های اخیر، آمارهای نگران‌کننده‌ای از مهاجرت پرستاران ایرانی منتشر شده که تأییدی بر وجود بحران در نظام پرستاری کشور است. در ادامه این گزارش، به مناسبت روز جهانی پرستار با گروهی از پرستاران گفت‌وگو کرده‌ایم که هر کدام در نقطه‌ای از ایران مشغول به کارند، اما روایت‌هایشان نشان می‌دهد که مشکلاتشان نه فردی، که ساختاری و مشترک است.

کار زیاد است و پرستار کم

کافی است گذرتان به یکی از بیمارستان‌های دولتی یا خصوصی کشور خورده باشد؛ پرستاران از اتاقی به اتاق دیگر می‌روند یا از فرط خستگی نمی‌توانند تمام توان خود را فقط برای رسیدگی به یک بیمار بگذارند. فشار کاری شدید، یکی از مهمترین مشکلاتی است که همه پرستاران از شهرهای تهران، رشت، قائمشهر، بوشهر و شیراز بر آن تأکید می‌کنند. به‌گفته آنها، دلیل اصلی این فشار کاری، رعایت‌ نشدن نسبت استاندارد پرستار به بیمار است.

مسعود، یکی از پرستاران باسابقه قائمشهر، دراین‌باره توضیح می‌دهد: «‌درحالی‌که در بخش‌های عادی باید هر پرستار پنج بیمار را پوشش دهد، ما گاهی با ۱۵ تا ۲۰ بیمار در یک شیفت سروکار داریم؛ این یعنی فرسودگی، احتمال خطا و در نتیجه تهدید جان بیماران.»

به‌دلیل کمبود نیرو در بخش‌های مختلف بیمارستان، مجبور می‌شویم کارهایی را که در حیطه وظایفمان نیست هم انجام دهیم. گاهی به‌جای منشی بخش، منشی پذیرش و حتی ثبت اصالت دارو کار می‌کنیم

مشکلات به همین‌جا ختم نمی‌شود. مسعود می‌گوید علاوه‌بر وظایف تخصصی، به‌دلیل کمبود نیروی سیستم درمانی، بار سنگینی بر دوش پرستاران است: «به‌خاطر کمبود نیرو در بخش‌های مختلف بیمارستان، مجبور می‌شویم کارهایی را که در حیطه وظایفمان نیست هم انجام دهیم. گاهی به‌جای منشی بخش، منشی پذیرش و حتی ثبت اصالت دارو کار می‌کنیم. وزارتخانه می‌خواهد با نیروی کمتر و حقوق کمتر، کار را پیش ببرد، اما این کارهای اضافی منجر به خستگی پرستار و در نتیجه نارضایتی بیمار می‌شود.»

او به خطرات شغلی هم اشاره می‌کند: «وقتی ۱۵ بیمار تحویل پرستار داده می‌شود، یعنی ۱۵ مسئولیت قضائی. زمانی‌که تعداد بیمار از حد استاندارد بالاتر می‌رود، احتمال خطا هم بیشتر می‌شود و مسئولیت‌های قضائی جدی به‌دنبال دارد. این خطرات و فشارها نسبت به حقوق ناچیزی که دریافت می‌کنیم، نمی‌صرفد. به همین دلیل، خیلی‌ها ترک شغل می‌کنند یا ترجیح می‌دهند در اسنپ و مشاغل آزاد کار کنند. بهترین حالت این است که مهاجرت کنند.»

فرسودگی شغلی و خروج پرستاران از چرخه درمان

«زهرا» ۲۲ سال در یکی از بیمارستان‌های بوشهر در نقش مسئول اتاق عمل، سوپروایزر بالینی و همین‌طور کارشناس کنترل عفونت کار کرد، اما به‌دلیل فشارهای جسمی و روانی زیاد و شرایط کاری ناعادلانه، تصمیم گرفت کار درمانی را کنار بگذارد و در قسمت اداری بیمارستان مشغول به کار شود. او دراین‌باره به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «اغلب ما به‌خاطر استرس زیاد دچار بیماری‌های جسمی و روحی می‌شویم و کار درمان را ترک می‌کنیم. حقوق و مزایا کم است و مسئولیت‌هایی که به ما داده می‌شود، بیشتر از توانمان است.»

«زرین»، پرستار بازنشسته‌ای که ۱۵ سال در یکی از بیمارستان‌های خصوصی تهران کار کرده،  درباره مشکلات جبران‌ناپذیری که بر اثر فشار کاری بالا تجربه کرده است، می‌گوید: «سال‌های آخر کارم، مسئول بخش اتاق عمل بودم. فشار کاری بسیار بالا بود و روزانه اضطراب شدیدی را تحمل می‌کردم. روزی ناگهان صدایم گرفت و حنجره‌ام از کار افتاد، طوری که واقعاً نمی‌توانستم حرف بزنم. بعد از مراجعه به چندین متخصص، تشخیص دادند به‌دلیل استرس زیاد، دچار فلج حنجره شده‌ام. شش ماه طول کشید تا با گفتاردرمانی و مراقبت دوباره صدایم برگردد، اما هنوز آثارش باقی مانده و در موقعیت‌های استرس‌زا صدایم می‌گیرد. به همین دلیل، از کارم استعفا دادم و درخواست بازنشستگی کردم.»

بعد از درخواست بازنشستگی، متوجه شدم بیمارستان خصوصی‌ای که در آن کار می‌کردم، عنوان شغلی‌ام را به‌جای «پرستار»، چیز دیگری رد کرده تا حق بیمه کمتری بپردازد

این پرستار در ادامه به مشکلات مربوط به بازنشستگی‌اش هم اشاره می‌کند: «بعد از درخواست بازنشستگی، متوجه شدم بیمارستان خصوصی‌ای که در آن کار می‌کردم، عنوان شغلی‌ام را به‌جای «پرستار»، چیز دیگری رد کرده تا حق بیمه کمتری بپردازد. به همین دلیل، نه‌تنها حقوق بازنشستگی‌ام کمتر شده، بلکه مزایای سختی کار هم به من تعلق نگرفته است.»

خشمی که سر پرستار خالی می‌شود

آمار مشخصی از حملات فیزیکی و کلامی همراهان بیمار به پرستاران وجود ندارد، اما اخبار و ویدئوهایی که در سال‌های اخیر منتشر شده است، وخامت اوضاع را به‌خوبی نشان می‌دهد. «سارا» که پنج سال در بخش‌های مختلف ازجمله اورژانس کار کرده، به «پیام ما» می‌گوید بارها با خشونت همراهان بیمار مواجه شده است: «پرستار در دسترس‌ترین نیروی بیمارستان است. همراه بیمار، مشکلاتی مثل کمبود نیرو، نبود پزشک و نبود دستگاه سی‌تی‌اسکن را سر پرستار خالی می‌کند، درحالی‌که ما مقصر این مشکلات نیستیم.» از طرف دیگر، به‌گفته پرستاران، نیروی انتظامی در بسیاری از بیمارستان‌ها مستقر نیست و درصورت بروز درگیری، کاری از حراست یا نگهبانی هم برنمی‌آید. حتی یکی از پرستارها در گفت‌وگو با «پیام ما» می‌گوید نگهبان‌ها از دخالت در درگیری‌ها منع شده‌اند؛ زیرا درصورت دفاع، ممکن است مقصر شناخته شوند.

رابطه‌سالاری، تبعیض در پرداخت

در اعتراضات و اعتصابات سال گذشته پرستاران، یکی از مطالبات اصلی آنها اجرای مناسب قانون تعرفه‌گذاری و اعتراض به اضافه‌کاری‌های ارزان و اجباری بود؛ مشکلاتی که همچنان به قوت خود باقی مانده و به‌گفته پرستاران، اصلاحی در آنها ایجاد نشده است. زهرا در این مورد توضیح می‌دهد: «هر کاری که به‌عنوان پرستار انجام می‌دهیم، مانند وصل‌ کردن سرم، تزریقات، بخیه‌زدن، پانسمان و غیره، تعرفه خاص خود را دارد. اما هنوز برای همه وظایف تعرفه تعریف نشده است و اگر هم تعریف شده باشد، به‌درستی و به‌موقع پرداخت نمی‌شود.»

او در ادامه درباره تبعیض در پرداختی‌ها اضافه می‌کند: «به پرستاران، حقوق اضافه‌کاری بدون حضور فیزیکی داده نمی‌شود. ما در ساعات کاری که برایمان مشخص شده است، چند برابر وظایفمان کار می‌کنیم، اما مبلغی بابت اضافه کار تشویقی نمی‌گیریم. درصورتی‌که به پرسنل امور مالی بدون حضور فیزیکی، ماهیانه ۱۲۰ ساعت اضافه‌کار تعلق می‌گیرد.» یکی دیگر از پرستاران که در یکی از بیمارستان‌های شیراز مشغول است، به اضافه‌کاری‌های اجباری اشاره می‌کند و می‌گوید: «به‌علت کمبود نیرو مجبوریم بیش از ساعت موظفی خود کار کنیم، اما بابت هر ساعت اضافه، مبلغ ناچیزی، حدود ۲۰ هزار تومان پرداختی دریافت می‌کنیم.»

پرستارانی که با «پیام ما» گفت‌وگو کرده‌اند، به مشکلات دیگری هم اشاره می‌کنند. در برخی بیمارستان‌ها مرخصی بدون جایگزین است. به این معنا که پرستار موظف است شیفت‌های اضافه‌تری بدهد و غیبتش را جبران کند. از سوی دیگر، بسیاری از آنها از اولویت روابط، به‌جای ضوابط در ساختار اداری انتقاد دارند؛ وضعیتی که موجب می‌شود افراد نه براساس شایستگی و صلاحیت، بلکه بر مبنای روابط شخصی در جایگاه‌های شغلی قرار بگیرند. این مسئله در حرفه‌ای مانند پرستاری که با جان بیماران در ارتباط است، می‌تواند پیامدهای خطرناکی به‌همراه داشته باشد.

سالانه دو هزار پرستار در مسیر مهاجرت

مجموعه‌ای از نارضایتی‌هایی که پیش‌تر گفته شد، منجر به روند افزایشی و نگران‌کننده پرستاران ایرانی به خارج از کشور شده است. هرچند که نارضایتی شغلی تنها یکی از عوامل مهاجرت افراد است، اما نقش مهمی در مهاجرت پرستاران ایفا می‌کند. پرستاری که با وجود سختی‌های فراوان در کشور خود به‌طور میانگین ۲۰۰ دلار حقوق ماهیانه دریافت می‌کند، طبیعی است که ترجیح دهد با مهاجرت به کشورهایی مثل دانمارک یا آلمان، بیش از سه هزار دلار درآمد ماهیانه داشته باشد. بعضی منابع، از مهاجرت ماهانه حدود ۲۰۰ پرستار خبر داده‌اند و برخی هم این آمار را بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ مورد مهاجرت ماهیانه اعلام کرده‌اند. رئیس سازمان نظام پرستاری به‌تازگی اعلام کرد سالانه حدود دو هزار گواهی صلاحیت حرفه‌ای برای پرستارانی که قصد مهاجرت دارند، صادر می‌شود.

طبق گزارش رسانه‌های دانمارکی، از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، هزار و ۷۰۰ پرستار به این کشور مهاجرت کرده‌اند که درصد قابل‌توجهی از آنها ایرانی هستند

دانمارک در سال‌های اخیر برای جبران کمبود نیروی کار سلامت خود، پروسه مهاجرت را برای پرستاران خارجی به‌خصوص ایرانی‌ها، بسیار راحت کرده است؛ به‌حدی که طبق اعلام رسانه‌های دانمارکی، بخش بزرگی از پرستارانی که در دو سال اخیر به این کشور مهاجرت کرده‌اند، ایرانی هستند. طبق گزارش رسانه‌های دانمارکی، از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴، هزار و ۷۰۰ پرستار به این کشور مهاجرت کرده‌اند که درصد قابل‌توجهی از آنها ایرانی هستند. آلمان هم از جمله کشورهایی است که در سال‌های اخیر پرستاران ایرانی زیادی را به خود جذب کرده و جزو مقاصد محبوب مهاجرت برای پرستاران محسوب می‌شود.

افزایش مهاجرت‌ها به تشدید کمبود نیرو در مراکز درمانی و بیمارستان‌ها منجر شده؛ کمبودی که خود عاملی برای فشار بیشتر و تسریع مهاجرت سایر پرستاران است. به‌نظر می‌رسد این چرخه باطل تا زمانی که اصلاحات اساسی در نظام سلامت و شرایط کاری پرستاران صورت نگیرد، ادامه داشته باشد.