به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما، هر بار که برق می‌رود، داستانی نگران‌کننده در شهرک‌های صنعتی رقم می‌خورد؛ پمپ‌های تصفیه‌خانه از کار می‌افتند و پساب صنعتی بی‌آنکه فرصت تصفیه داشته باشد، راه خود را به زمین‌های کشاورزی و آب‌های سطحی باز می‌کند. ایستگاه پمپاژ تنها دو ساعت ظرفیت نگهداری پساب دارد و وقتی برق قطع می‌شود، پس از چند ساعت مخازن لبریز و فاضلاب تصفیه‌نشده سرریز می‌شود. این روند، سه سال است که ادامه دارد و آلودگی رودخانه‌ها، مسیل‌ها و زمین‌های کشاورزی را افزایش داده است. حالا این آلودگی به منابع زیرزمینی نیز رسیده و مدیرکل محیط‌زیست استان تهران نسبت به این بحران هشدار داده است. کارشناسان و اساتید محیط‌زیست می‌گویند وضعیت فعلی آلودگی، به مرز بحران نزدیک شده و نیازمند توجه فوری است.
ورود پساب صنعتی به سفره‌های زیرزمینی و محیط‌زیست از زمانی شدت گرفت که قطعی برق بیش از دو ساعت طول کشید. پیش‌ازاین، با قطع برق، واحدهای تولیدی تعطیل می‌شدند و فاضلابی در تصفیه‌خانه‌های مرکزی شهرک‌های صنعتی وجود نداشت؛ اما با ادامه قطعی‌ها، بسیاری از صنایع به‌سمت استفاده از «دیزل‌ژنراتور» رفتند تا تولید را حفظ کنند. مشکل اینجاست که کمتر تصفیه‌خانه‌ای در شهرک‌های صنعتی مجهز به دیزل‌ژنراتور است و حتی آنها که دیزل‌ژنراتور دارند، در تأمین سوخت گازوئیل به مشکل خورده‌اند؛ زیرا بودجه‌ای برای آن ندارند.
در زمان قطع برق فعالیت واحدهای صنعتی با استفاده از دیزل‌ژنراتورها ادامه دارد، درحالی‌که تصفیه‌خانه‌ها بدون برق مانده‌اند و پساب صنعتی تصفیه‌نشده وارد منابع آب می‌شود
در شرایطی که کشور با بحران کم‌آبی و خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی مواجه است، ورود پساب صنعتی به منابع آبی باعث نگرانی‌های جدی شده است. مسئول HSE یکی از شرکت‌های شهرک‌های صنعتی که به‌دلیل حفظ امنیت شغلی تمایل نداشت نامش منتشر شود می‌گوید: «سال‌های قبل در زمان قطعی برق واحدهای صنعتی ما هم تعطیل می‌شدند و خط تولید از کار می‌افتاد و در تصفیه‌خانه‌های مرکزی شهرک‌های صنعتی فاضلاب نداشتیم؛ اما از دو سه سال قبل که برق شهرک‌های صنعتی به‌طورجدی قطع می‌شود، غالب واحدهای تولیدی ما دیزل‌ژنراتور گرفتند و اغلب صنایع غذایی یا تولیدات با تیراژ وسیع دیزل‌ژنراتور دارند. این امر باعث می‌شود زمان قطع برق واحدهای تولیدی فعال باشند، اما تصفیه‌خانه‌ها محروم از برق هستند و بعد از دو تا نهایتاً سه ساعت ایستگاه پمپاژ اولیه تصفیه‌خانه‌ها سرریز می‌شود و پساب صنعتی وارد مسیر خروجی اضطراری (پذیرنده‌های طبیعی یا غیرطبیعی) می‌شود.»
گازوئیل آتش‌نشانی، سوخت تصفیه‌خانه
اما چرا تصفیه‌خانه‌های شهرک‌های صنعتی مجهز به دیزل‌ژنراتور نیستند؟ این سؤالی است که این مسئول HSE پاسخش را کاهش هزینه‌ها اعلام می‌کند: «در سال ۸۰ و ۸۱ وقتی تصفیه‌خانه طراحی و اجرا می‌شد، به‌همراه دیزل‌ژنراتور بود تا ایستگاه پمپاژ فعال بماند؛ اما سال‌های ۸۵ به‌بعد افزایش هزینه‌ها و نبود اعتبارات دولتی برای تکمیل تصفیه‌خانه باعث شد یواش‌یواش دیزل‌ژنراتورها از طراحی حذف شوند.» اکنون از ۹ تصفیه‌خانه موجود در این استان تنها سه واحد به دیزل‌ژنراتور مجهزند؛ شرایطی که به‌گفته این کارشناس، در دیگر استان‌ها نیز کم‌وبیش مشابه است. او خوش‌بینانه تخمین می‌زند که ۴۰ درصد تصفیه‌خانه‌های صنعتی کشور به ژنراتور اضطراری مجهز باشند.
حتی وجود دیزل‌ژنراتور هم پایان ماجرا نیست و مشکل تأمین سوخت گازوئیل ادامه ماجراست: «برای تأمین سوخت دیزل‌ژنراتورها، ردیف اعتباری مشخصی وجود ندارد. ما ناچاریم از سهمیه گازوئیل ماشین‌های آتش‌نشانی مستقر در شهرک‌ها استفاده کنیم، چون هیچ سهمیه جداگانه‌ای برای تصفیه‌خانه‌ها در نظر گرفته نشده است.»
کارشناس متخصص محیط‌زیست: تصفیه‌خانه‌های شهرک‌های صنعتی حتی در شرایط عادی هم قادر به تصفیه کامل پساب صنعتی نیستند و پساب آلوده به مواد سرطان‌زا وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌شوند
هشدار محیط‌زیست
برنامه خاموشی صنایع که از نیمه اردیبهشت آغاز شده بود، بنابر اعلام قبلی قرار بود تنها یک روز در هفته اجرا شود و در ماه‌های خرداد و شهریور به دو روز افزایش یابد. اما بررسی‌های میدانی از برخی شهرک‌های صنعتی نشان می‌دهد این قطعی دوروزه از اردیبهشت‌ماه آغاز شده و از همان زمان، ورود پساب آلاینده صنایع به منابع آب زیرزمینی شدت گرفته است.
این وضعیت موجب نگرانی کارشناسان شده و اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران نیز نسبت به آلودگی منابع آبی پایتخت هشدار داده است. «حسن عباس‌نژاد»، مدیرکل این اداره، نهم خردادماه در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرد خاموشی‌های مکرر سبب اختلال در روند بهره‌برداری تصفیه‌خانه‌ها شده است و درصورت تداوم، احتمال آلودگی منابع سطحی و زیرزمینی وجود دارد.
عباس‌نژاد می‌گوید: «با قطعی برق کل تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری و واحدهای صنعتی دچار مشکل می‌شوند و فاضلاب «بای‌پس» می‌شود و نه‌تنها آب بلکه هوا نیز آلوده می‌شود.» اینکه کدام مناطق بیشتر درگیر شده‌اند و یا اینکه این آلودگی فاضلاب وارد سفره‌های آب زیرزمینی هم شده است یا نه؟ سؤالی است که به‌دلیل نبود هیچ‌گونه پایشی دراین‌رابطه، محیط‌زیست پاسخی برای آن ندارد؛ اما عباس‌نژاد در این گفت‌وگو متذکر می‌شود که احتمالاً سفره‌های آب زیرزمینی هم تحت‌تأثیر قرار گرفته باشند: «خوشبختانه طی سال گذشته و از اول سال جاری گزارشی از تخلیه مستقیم فاضلاب در اثر قطعی برق گزارش نشده است. لیکن گزارش‌های متعدد از اختلال در عملکرد تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و عدم انطباق پساب خروجی آنها با استانداردها در زمان قطعی برق گزارش شده است و نتایج آزمایش‌های انجام‌شده مؤید این موضوع است. باتوجه‌به جنس و نوع خاک ممکن است سفره‌های آب زیرزمینی هم دچار آلودگی شده باشند.»
فهرستی از مناطق پرخطر تهران
مناطقی که دارای تراکم بالای صنایع آلاینده مثل صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی و صنایع دارویی و شیمیایی و یا حتی کشتارگاه‌ها و صنایع غذایی بزرگ هستند، بیشتر تحت‌تأثیر این آلایندگی قرار دارند. مضاف بر اینکه طبق توضیحات عباس‌نژاد مناطق نزدیک به رودخانه‌ها و سیل‌ها نیز در معرض خطر هستند: «به‌طور خاص در استان تهران، مناطق جنوب و جنوب‌غرب استان مانند شهرک صنعتی شمس‌آباد، چهاردانگه، خاوران، عبدل‌آباد و مناطق اطراف رودخانه کن و فشافویه به‌دلیل نزدیکی به صنایع و کشاورزی و همین‌طور شهریار، ورامین و اسلام‌شهر که دارای صنایع و زهکش‌هایی هستند که به رودخانه‌های فصلی وصل‌اند، بیشتر در معرض خطر هستند.»
ورود پساب صنعتی به آب‌های سطحی در شرایطی رخ داده است که از دید متخصصانی چون «مجید رمضانی»، دکترای محیط‌زیست و دکترای طب کار، تصفیه‌های شهرک‌های صنعتی حتی در شرایط عادی نیز قادر به تصفیه کامل پساب صنعتی نیستند و در مواردی آلودگی این پساب به سفره‌های آب زیرزمینی هم راه پیدا کرده است. رمضانی می‌گوید: «فاضلاب‌های صنعتی و شهری ما به‌درستی تصفیه نمی‌شود و تمام این فاضلاب، آلوده به مواد صنعتی و سرطان‌زا است که وارد سفره‌های آب زیرزمینی هم شده است و اکنون فاضلاب صنعتی وارد سفره‌های آب زیرزمینی در اشتهارد، رباط‌کریم، ماهدشت، قم و تهران و بسیاری دیگر از شهرها شده و اکثر سفره‌های آب زیرزمینی ما آلوده به این فاضلاب‌ها است.»
موضوع محرمانه
روند انتشار مقالات علمی درباره آلودگی سفره‌های آب زیرزمینی کند شده و به‌گفته کارشناسان محیط‌زیست، این موضوع تا حدودی محرمانه شده است. بااین‌حال، پژوهش‌های دهه گذشته نشان می‌دهند پساب صنعتی نقش مهمی در افزایش فلزات سنگین، مواد نفتی و آلاینده‌های شیمیایی در آب‌های زیرزمینی داشته‌اند. مطالعات متعددی در اطراف پالایشگاه‌ها و مجتمع‌های صنعتی حاکی از آن است که پارامترهایی مانند سرب، کادمیوم، نیترات و هیدروکربن‌ها از حد مجاز فراتر رفته و سلامت منابع آب زیرزمینی را به خطر انداخته است. طبق نتایح مقاله «اثرات پساب بر کیفیت خاک و آب‌های زیرزمینی (مطالعه موردی: ذوب‌آهن اصفهان)» پارامترهایی مانند هدایت الکتریکی (EC)، نیترات، کلر، سولفات و فلزات سنگین (از جمله سرب و کادمیوم) در نمونه‌های آب اطراف مجتمع صنعتی ذوب‌آهن اصفهان فراتر از استانداردهای زیست‌محیطی بوده‌اند. این پژوهش توسط «حمیدرضا رحمانی»، استادیار پژوهشی بخش تحقیقات خاک و آب مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع‌طبیعی اصفهان، ارائه شده است. در پژوهش دیگری که در شهریور سال ۹۳ با عنوان «بررسی آلودگی آب‌های زیرزمینی در اطراف پالایشگاه‌ها» توسط «نرگس غزالی‌فر»، استاد مدعو دانشگاه آزاد اسلامی واحد آبادان، تهیه و منتشر شده، آمده است که آلودگی مواد نفتی و روغنی در آب‌های زیرزمینی پالایشگاه اراک از حداکثر مجاز آب آشامیدنی بیشتر است و برای شرب مناسب نیست. در مقاله دیگری با عنوان «بررسی اثرات فاضلاب پالایشگاه بر منابع آب سطحی (مطالعه موردی: پالایشگاه نفت پارس)» که توسط «نسرین اوتادی»، دانشجوی دکترای محیط‌زیست، و «امیر حسام حسنی»، دانشیار دانشکده محیط‌زیست و انرژی، ارائه شده، آمده است: «جریان‌های پساب وارد چاه‌های آب شده و آب‌های زیرزمینی را آلوده کرده است.» در این پژوهش پارامترهایی مانند COD ،pH BOD، نیترات، رنگ، نیتریت، رسانایی الکتریکی، سولفات، جامدات محلول، آمونیاک، فورفورال، فلزات سنگین و هیدروکربن‌های نفتی (TPH) بر روی چهار ایستگاه روی چاه‌های آب به‌صورت فصلی از دسامبر ۲۰۰۶ تا می ۲۰۰۹ پایش شده و این تحقیق نشان داده است مقادیر این پارامترها بیشتر از مقادیر استاندارد است.
در یک پژوهش دیگر «امیرحسام حسنی»، «فهیمه قنادی» و «اقدس رحیمی» از گروه مهندسی محیط‌زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران که به «بررسی میزان مواد نفتی حل‌شده در آبخوان زیر پالایشگاه نفت تهران» در سال ۸۹ پرداخته، آمده است «پساب خروجی پالایشگاه تهران و کانال هدایت‌کننده فاضلاب شهر تهران به محدوده مطالعاتی و همچنین نشت از خطوط انتقال فراورده‌های پالایشـی و مخازن متعلق به شرکت‌های نفتی مهمترین منشأهای آلـودگی آب‌های زیرزمینی منطقه هستند.» نتایج این تحقیق که در آن آبخوان‌های اصلی دشت تهران که در محدوده شهرستان ری هستند (به مساحت ۹۰۰ هکتار) پایش شده، گویای نامناسب بودن بخش عمده این منابع برای مصـارف شـرب و کشـاورزی است.
میزان آلودگی واردشده به آب‌های سطحی و مسیل‌ها در حال شدت‌گرفتن است. با قطعی دوروزه برق در هفته، واحدهای صنعتی، حجم پساب صنعتی تصفیه‌نشده واردشده به آب‌های سطحی و مسیل‌ها بیشتر شده است و متخصصان حوزه محیط‌زیست معتقدند ادامه این شرایط وضعیت خطرناکی را برای اندک منابع آبی باقیمانده ایجاد می‌کند.
نظر شما