به گزارش سلامت نیوز به نقل از اطلاعات، پوکی استخوان (osteoporosis)یک بیماری استخوانی پیش‌رونده است و ویژگی آن کاهش توده و تراکم استخوان است که می‌تواند احتمال شکستگی را بالا ببرد. در این بیماری، تراکم مواد معدنی استخوان کاهش می‌یابد، ریزمعماری استخوان به زوال می‌رود و مقدار و تنوع پروتئین‌های استخوانی تغییر می‌کند و به پوکی استخوان اولیه نوع یک، اولیه نوع دو یا ثانویه دسته‌بندی می‌شود.

شایع‌ترین شکل پوکی استخوان در دوران پساقاعدگی (منوپوز) زنان پوکی استخوان اولیه نوع یک بوده و ناشی از کاهش تولید استروژن به دلیل شروع یائسگی است. پوکی استخوان نوع اولیه‌ نوع دو پس از رسیدن به سن ۷۵ سالگی رخ می‌دهد که هم زنان و هم مردان با نسبت ۲:۱ به آن مبتلا می‌شوند.

پوکی استخوان ثانویه در هر سنی ممکن است آغاز شود که زنان و مردان را به یک اندازه دچار می‌کند. علت بروز آن می‌تواند اختلالات و بیماری‌های زمینه‌ای یا مصرف طولانی مدت داروهایی مثل گلوکوکورتیکوئیدها یا در اصطلاح عامیانه کورتون‌ها باشد. بنا به آمارهای جهانی قریب بر ۲۵۰میلیون نفر در دنیا دچار پوکی استخوان هستند و در زنان بعد از سن یائسگی به دلیل این که تولید هورمون‌های زنانه مختل می‌شود، احتمال ابتلا به پوکی استخوان افزایش می‌یابد.

شکستگی‌ها

شکستگی‌ها خطرناک‌ترین جنبه‌ پوکی استخوان هستند. استخوان‌ها به عنوان ساختار فیزیولوژی هستند که تعادل ما را حفظ می‌کنند. وقتی توده استخوانی ضعیف شود، استخوان استحکام نخواهد داشت و شکنندگی را به دنبال خواهد داشت.پوکی استخوان یک بیماری شایع متابولیک استخوان است که در آن کاهش عمومی و شدید در توده استخوانی (پوک شدن استخوان) به‌وجود می‌آید ولی در آن عناصر تشکیل‌دهنده استخوان از نظر کیفیت تغییر نمی‌کند و از نظر کمیت کاهش می‌یابد.

این بیماری وقتی بروز می‌کند که کاهش توده استخوان بیش از حد سریع باشد و نیز با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می‌شود.در مراحل اولیه بروز پوکی استخوان، ‌ علایم به ندرت ظاهر می‌شود که این امر تشخیص بیماری را دشوار می‌کند. اگر میزان تخریب استخوان بیش از ساخته شدن آن باشد، فضاهای بین شبکه‌های داخلی استخوان بزرگ می‌شوند و اصطلاحاً پوکی استخوان اتفاق می‌افتد. استخوان بافت زنده‌ای است که از دو لایه داخلی و خارجی تشکیل شده است. لایه داخلی ضخیم و از شبکه‌های محکمی تشکیل شده است که توده استخوانی را ایجاد می‌کند. در بدن انسان استخوان‌ها به طور مرتب ساخته شده و از بین می‌روند.

البته سرعت این روند در تمامی عمر فرد یکسان نیست، به طوری که توده استخوانی در سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی به حداکثر میزان خود می‌رسد سپس به‌تدریج کاهش می‌یابد. حداکثر توده استخوانی در افراد مختلف متفاوت است و به عوامل ارثی، تغذیه، فعالیت بدنی و شیوه زندگی در طول دوره رشد بستگی دارد. در این وضعیت، استخوان ضعیف شده و با کوچک‌ترین ضربه دچار شکستگی می‌شود. این پدیده در سنین سالمندی شایع است اما با اقدامات ساده‌ای می‌ توان آن را به تأخیر انداخت یا شدت آن را کاهش داد. دردهای حاد و مزمن در افراد سالخورده اغلب به شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان نسبت داده می‌شوند که می‌توانند منجر به ناتوانی‌های جسمی بیشتر و مرگ زودهنگام شوند.

اهمیت پوکی استخوان در آن است که اغلب تا زمان شکستگی استخوانی علامتی ندارد. ستون فقرات، استخوان ران، لگن، مچ دست و انتهای ساعد به ترتیب شایع‌ترین محل‌هایی هستند که در اثر پوکی استخوان دچار شکستگی می‌شوند. بسیاری از شکستگی‌های ستون فقرات فقط با درد شدید پشت همراه هستند و علامت دیگری ندارند. انحراف ستون مهره‌ها در اثر جوش خوردن خودبخودی آن‌ها می‌تواند از علایم این بیماری باشد.

 
عوامل تأثیرگذار

استخوان‌بندی ظریف و جثه کوچک‌تر موجب افزایش احتمال پوکی استخوان می‌شود. برخی بیماری‌ها نظیر بیماری‌های مزمن کبد و کلیه، دیابت نوع یک، افزایش هورمون تیروئید و پاراتیروئید، اختلالات هورمون‌های جنسی، اسهال مزمن و اختلالات سوء جذب، بی‌اشتهایی عصبی، پیوند اعضا و برخی سرطان‌ها باعث افزایش احتمال ابتلا به پوکی استخوان می‌شوند.

مصرف طولانی‌مدت داروهای حاوی کورتون، داروهای ضد صرع و داروهایی که برای درمان بیماری‌های تیروئید مصرف می‌شوند، موجب بروز پوکی استخوان می‌شود. این دسته داروها حتماً باید با تجویز پزشک و در صورت نیاز با مکمل‌های دارویی مانند کلسیم و ویتامین Dمصرف شوند.

ورزش سبب افزایش رشد استخوانی به‌ویژه در کودکی و دوران بلوغ می‌شود. ورزش مناسب و متناسب با سن به‌طور مستمر موجب افزایش تراکم استخوانی می‌شود. کلسیم باعث قوی شدن استخوان‌ها می‌شود. ویتامین Dمانند کلیدی است که باعث ورود کلسیم به استخوان‌ها و استحکام آن‌ها می‌شود. مصرف این دو ماده در رژیم غذایی به پیشگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند.هر چه‌ فرد کلسیم بیشتری دریافت کند، استخوان تراکم بیشتری خواهد داشت و ویتامین D۳باعث جذب بیشتر کلسیم می‌شود. از همین‌رو مصرف این ویتامین توصیه شده است.

مصرف دخانیات شامل سیگار، قلیان، پیپ و چپق موجب اختلال در جذب کلسیم و ساخت استخوان، یائسگی زودرس، کاهش وزن و تخریب هورمون‌های جنسی می‌شود که به تسریع پوکی استخوان می‌انجامد.

مصرف الکل نیز با کم کردن فعالیت سلول‌های سازنده استخوان موجب پوکی استخوان می‌شود.قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا می‌تواند خطر پوکی استخوان و شکستگی استخوان را در بزرگسالان افزایش دهد.حتی قرار گرفتن در معرض میزان اندکی افزایش حجم ذرات معلق کمتر از ۲.۵میکرون با افزایش شکستگی استخوان در بزرگسالان مسن مرتبط است.

تشخیص پوکی استخوان توسط پزشک و با اندازه‌گیری تراکم استخوان انجام می‌شود. اندازه‌گیری تراکم استخوان یک روش بدون درد است که با استفاده از دستگاه مخصوصی انجام می‌شود و حدود ۱۵ دقیقه طول می‌کشد.برای پیشگیری از پوکی استخوان توصیه می‌شود افراد در سنین مختلف تغذیه مناسبی داشته باشند و لبنیات به اندازه کافی مصرف کنند و به طور مداوم ۱۰تا ۲۰دقیقه در روز در زیر آفتاب قرار گیرند تا ویتامین مورد نیاز بدن فراهم شود و جذب کلسیم بالا رود.

در صورت تشخیص پوکی استخوان با به‌کارگیری توصیه‌های دارویی و غیردارویی می‌توان از پیشرفت پوکی استخوان و شکستگی استخوان که مهم‌ترین عارضه آن است پیشگیری کرد. رعایت رژیم غذایی، ترک مصرف دخانیات و فعالیت بدنی مناسب از پیشرفت پوکی استخوان جلوگیری می‌کند. داروهای مؤثر در افزایش توده استخوان باید با تجویز پزشک مصرف شوند.

 
پیشگیری

پوکی استخوان در شرایطی اتفاق می‌افتد که استخوان‌های افراد سالم در همان شرایط نمی‌شکند. احتمال ابتلا به پوکی استخوان را می‌توان با تغییر سبک زندگی کاهش داد. منظور از تغییر سبک زندگی ایجاد تغییر در رژیم غذایی، انجام ورزش به‌طور منظم و جلوگیری از سقوط از بلندی و زمین خوردن است. افزایش احتمال زمین خوردن در اثر پیری سبب شکستگی در ناحیه‌ مچ دست، ستون فقرات و لگن می‌شود.

بیس فوسفونات‌ها داروهایی هستند که جلوی از دست رفتن توده‌ استخوانی بدن را می‌گیرند و برای مبتلایان تجویز می‌شوند. این داروها برای افرادی که در گذشته دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان شده‌اند مفید هستند اما در افراد مبتلا به پوکی استخوان بدون شکستگی قبلی تأثیر ناچیزی دارند. برداشتن موانعی در محیط زندگی مثل صندلی و وسایل غیرضروری و قالی‌هایی که به راحتی سر می‌خورند می‌تواند به میزان قابل‌توجهی زمین خوردن‌ها را کاهش دهد.

برای پیشگیری از پوکی استخوان قرار گرفتن در معرض نور مستقیم آفتاب به دریافت ویتامین Dکمک می‌کند. از منابع کلسیم و ویتامین Dبه اندازه کافی در رژیم غذایی استفاده شود واز مصرف دخانیات به هر شکل (سیگار و قلیان) خودداری کرد. باید ورزش مستمر و متناسب را در برنامه زندگی خود گنجاند. پیاده‌روی بهترین جایگزین برای انواع ورزش‌ها برای جلوگیری از پوکی استخوان است.فعالیت منظم بدنی مستمری همچون پیاده‌روی وقتی از زمان نوجوانی و جوانی آغاز شود، موجب افزایش تراکم استخوانی در بدن می‌شود که این خود، از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند.

غلات، لبنیات، حبوبات، سبزی، ماهی و میوه در رژیم غذایی گنجانده شود. مصرف روزانه سه لیوان شیر یا ماست کم چرب یا دو قطعه پنیر به جای هر لیوان شیر می‌تواند کلسیم مورد نیاز روزانه بدن را فراهم کرده و به سلامت استخوان‌ها کمک کند. از مصرف نوشابه‌ یا قهوه خودداری شود و در عوض دوغ کم نمک را جایگزین آن کرد. همچنین روزانه ۶ تا ۸ لیوان آب نوشید.

ماهی، جگر و تخم مرغ منابع غذایی حاوی ویتامین Dهستند و باید از آن‌ها در برنامه هفتگی غذایی خود استفاده کرد. اگر شرایط انجام انواع ورزش‌ها وجود ندارد حداقل سه بار در هفته به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه پیاده‌روی کرد. بهتر است در کودکی و سن رشد به میزان لازم شیر، تخم مرغ، ماست و کشک مصرف شود. در این صورت تراکم استخوان‌ها خوب خواهد بود و از ۳۰تا ۳۵سالگی فرصت برای جذب کلسیم در استخوان‌ها باقی است و پس از آن برداشت کلسیم از استخوان شروع خواهد شد.

بعد از سنین ۳۰تا ۳۵سالگی تراکم استخوان صورت نمی‌گیرد و از کلسیم استخوانی به‌تدریج استفاده می‌شود تا در نهایت از سنین ۴۵سالگی استحکام استخوانی کاهش می‌یابد و کلسیم جذب استخوان نمی‌شود تا این استحکام دوباره ایجاد شود.در سنین ۶۰تا ۶۵سالگی فرد مستعد پوکی استخوان است؛ در این سنین به دلیل این که فرد استحکام استخوانی خود را از دست داده، خطر شکستگی استخوان بالا است. مصرف سبزیجات قرمز رنگ ممکن است به کاهش خطر ابتلا به دیابت، پوکی استخوان و کلسترول بالا کمک کند.در واقع رنگ‌های قرمز تیره موجود در برخی گیاهان حاکی از آن است که حاوی مواد مغذی گیاهی به نام آنتی‌اکسیدان‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند.سبزیجات قرمز از لیکوپن و آنتوسیانین غنی هستند.

لیکوپن، آنتی‌اکسیدانی است که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد و در محافظت از چشم‌ها، مبارزه با عفونت و آسیب‌های ناشی از دود تنباکو نقش پررنگی دارد. آنتوسیانین ها (Anthocyanins) نیز منجر به محافظت از کبد، بهبود بینایی، کاهش فشار خون و التهاب می‌شوند. مثلاً چغندر یکی از سبزیجات غنی از آنتی‌اکسیدان و منبع بزرگ پتاسیم، فیبر، فولات، ویتامین ث و نیترات‌ها است و مطالعات نشان داده که سبزیجات با ریشه خاکی از خاصیت کاهش فشار خون، بهبود جریان خون و افزایش استقامت ورزشی برخوردار هستند.

 
دیدگاه فرگشتی

زوال استخوان در گونه‌ انسان به دلیل کمتر بودن توده‌ استخوانی نسبت به گونه‌های دیگر نخستی‌ها یک تغییر فیزیکی معمول است. به دلیل این که استخوان‌های انسان‌ها متخلخل‌تر هستند، ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی‌های ناشی از آن در انسان‌ها شایع‌تر است.

این آسیب‌پذیری را قابلیت ایستادن انسان روی دو پا توجیه می‌کند. برخی از دانشمندان بر این عقیده‌اند که استخوان‌های پرمنفذ به جذب فشار بالا که ما در دو سطح (پاها) متحمل می‌شویم کمک می‌کند؛ در مقایسه با نخستی‌های دیگر که برای پخش کردن شدت نیرو چهار سطح (دست‌ها و پاها) دارند. به علاوه، تخلخل به انعطاف‌پذیری بیشتر و داشتن اسکلت سبک‌تر کمک می‌کند؛ چرا که تحمل وزن اسکلت سبک‌تر راحت‌تر است.