به گزارش سلامت نیوز به نقل از پیام ما، جنگل‌های «الیت» مازندران و منطقه حفاظت‌شده «چهارباغ» بیش از سه هفته است که در آتش می‌سوزد و هنوز مهار نشده. این روزها بیش از همه چالش کمبود تجهیزات هوایی مدرن مطرح است و انتقادات گسترده‌ای را برانگیخته. «رحیم ملک‌نیا»، استاد منابع‌طبیعی، اما به «پیام ما» از معضل بزرگ‌تر و عمیق‌تری می‌گوید؛ در این‌گونه حریق‌ها مشکل اصلی نه کمبود تجهیزات، بلکه فقدان مدیریت مؤثر، برنامه عملیاتی جامع و هماهنگی دستگاه‌هاست.
آتش‌سوزی مراتع و جنگل‌ها هر ساله بخش زیادی از منابع‌طبیعی ایران را قربانی خود می‌کند. این حریق‌ها یک روز در زاگرس و نوار غربی و جنوب‌غربی ایران رخ می‌دهد و روز دیگر در پیرجنگل‌های هیرکانی شمال ایران؛ چنان‌که امروز شعله‌های آتش از «الیت» مازندران بلند شده و اطفای آن در حال تبدیل‌شدن به یک رؤیا برای تمامی ایرانیان است. از وقتی آتش الیت مازندران آغاز شد تا زمان نوشتن این گزارش، تلاش‌ها برای خاموش کردن ادامه دارد و آتش همچنان در حال پیشروی است.
نحوه مقابله با این حریق از سوی مسئولان دولتی، انتقادات زیادی را برانگیخته است. کمبود تجهیزات مدرن اطفای حریق مانند هواپیماها و بالگردها و پهپادهای آتش‌نشان که در آتش‌سوزی‌های مناطق جنگلی و کوهستانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، از جمله این انتقادات است. باوجوداین، برخی دیگر از کارشناسان منابع‌طبیعی، نحوه مدیریت حریق از سوی مسئولان را مهمتر از تجهیزات می‌دانند.
ضرورت هماهنگی برای استفاده از تجهیزات
«رحیم ملک‌نیا»، عضو هیئت‌علمی دانشکده منابع‌طبیعی دانشگاه لرستان، با بیان اینکه تجهیزات اطفای حریق برای حریق‌های جنگلی و کوهستانی در جهان معمولاً براساس نوع آتش، وسعت حریق و توپوگرافی منطقه انتخاب می‌شوند، می‌گوید: «برای برخی آتش‌سوزی‌ها، تجهیزات ساده زمینی و حضور نیروی آتش‌نشان کافی است، اما در مناطق جنگلی و کوهستانی پیچیده، مانند جنگل‌های ایران، گاهی به تجهیزات سبک و گاهی به تجهیزات سنگین‌تر نیاز است. پهپادها، بالگردها، هواپیماهای سنگین و سبک در این مناطق نقش کلیدی دارند و حتی در جنگل‌های جلگه‌ای ممکن است «ماشین‌های آتش‌نشانی» نیز مورد استفاده قرار گیرند. انتخاب تجهیزات کاملاً بستگی به مدل آتش‌سوزی و شرایط توپوگرافی منطقه دارد.»
به‌گفته ملک‌نیا، در ایران استفاده از تجهیزات عمدتاً برای انتقال نیرو و پشتیبانی عملیات زمینی است. «موفقیت عملیات وابسته به هماهنگی دقیق میان نیروهای زمینی و هوایی است تا خسارت کاهش یابد و کارایی افزایش پیدا کند. اگر منطقه‌ای خالی شود و نیروهای زمینی بعد از آن وارد شوند، نحوه استفاده از تجهیزات باید به‌گونه‌ای باشد که کمترین خسارت ایجاد شود. درواقع، تجهیزات باید با ساختار مدیریتی و بخش نرم‌افزاری عملیات هماهنگ باشند.»
وقتی دوباره آتش شعله‌ور شد
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در بسیاری از کشورها جهان بخش عمده‌ای از تجهیزات هوایی اطفای حریق در اختیار نیروهای نظامی است، توضیح می‌دهد: «این تجهیزات در مواقع آتش‌سوزی برای مدیریت و مبارزه با حریق فعال می‌شوند. این تجهیزات نظامی شامل هواپیماهای سنگین و سبک است که برحسب نیاز استفاده می‌شوند.»
او با اشاره به حریق گسترده «الیت مازندران» می‌گوید: «در برخی آتش‌سوزی‌ها مانند آتش‌سوزی الیت مازندران، انتقاداتی مطرح شد مبنی‌بر اینکه هواپیماهای ایلیوشین یا بالگردها دیر رسیدند یا به‌دلیل محدودیت‌ها نتوانستند عملیات مؤثری انجام دهند؛ برای مثال، بالگردها به‌دلیل حرارت یا دسترسی محدود، موفق نشدند.»
ملک‌نیا با تأکید بر اینکه ضعف مدیریت و سوءهماهنگی، بیش از کمبود تجهیزات در این‌گونه آتش‌سوزی‌ها خود را نشان می‌دهد، می‌گوید: «ضعف مدیریت موجب شد آتش ابتدا به‌صورت سطحی مهار شود، اما دوباره شعله‌ور و گسترده شود و خسارت‌های جدی ایجاد کند.»
او کشمکش میان سازمان محیط‌زیست و منابع‌طبیعی درباره مناطق حفاظت‌شده را نشان‌دهنده ضعف مدیریت حریق و نبود پروتکل‌های عملیاتی جامع می‌داند و معتقد است: «اگر مدیریت مناسبی باشد، تجهیزات موجود در ایران برای چنین حریق‌هایی کفایت می‌کنند و می‌توان از کمک‌های بین‌المللی نیز بهره برد.»
ملک‌نیا با اشاره به اعزام هواپیمای ایرانی برای مهار آتش‌سوزی در جنگل‌های ترکیه در سال‌های گذشته تأکید می‌کند: «اگر مدیریت صحیح اعمال شود، همین تجهیزات می‌توانند به‌طور مؤثر حریق‌ها را مهار کنند. اما نبود طرح جامع و ضعف مدیریتی در سال‌های گذشته باعث شده است هر بار حریق‌ها به‌صورت پراکنده و ناکارآمد کنترل شوند. تجربه‌ها نشان می‌دهد ترکیب مناسب تجهیزات، نیروی انسانی و مدیریت دقیق، کلید موفقیت در مهار حریق‌های جنگلی ایران است.»
او با انتقاد از سازمان منابع‌طبیعی می‌گوید: «رئیس این سازمان همراه با دو نفر دیگر که سابقه و تخصصی در زمینه حریق ندارند، به ایتالیا سفر کردند تا از تجربیات بین‌المللی در این زمینه بهره‌مند شوند. باید از ایشان پرسید چه آموخته‌هایی از این سفر به کشور منتقل خواهد شد؟ و قرار است چگونه این تجربیات در مدیریت حریق‌های جنگلی ایران به کار گرفته شود؟»
آتش‌سوزی‌های جنگلی ایران، به‌ویژه حریق گسترده «الیت مازندران»، نشان می‌دهد ضعف مدیریت و نبود هماهنگی میان نهادهای مسئول، بیش از کمبود تجهیزات مدرن مهم‌ترین عامل ناکارآمدی در مهار این‌گونه حریق‌ها است. درحالی‌که ایران از انواع پهپادها، بالگردها، هواپیماهای سنگین و سبک برخوردار است، نبود طرح عملیاتی جامع و هماهنگی میان نیروهای زمینی و هوایی باعث می‌شود حریق‌ها در مراحل ابتدایی به‌صورت درست اطفا نشوند و در ادامه خسارت‌های بیشتری وارد کنند.
ترکیب تجهیزات، نیروی انسانی آموزش‌دیده و مدیریت دقیق و هماهنگ کلید موفقیت در اطفای حریق‌های جنگلی ایران است. بااین‌حال به‌نظر می‌رسد، مشکل اصلی در بهره‌برداری درست و مدیریت بهینه منابع است.
نظر شما