به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم، داروهای ضدمیکروبی و آنتیبیوتیکها همواره بهعنوان ستونهای اصلی مبارزه با عفونتها بهشمار میرود اما مدتهاست که این سلاح حیاتی، با چالشی جدی مواجه شده؛ چالشی به نام مقاومت میکروبی. پدیده مقاومت میکروبی که در آن، میکروبها توانایی غلبه بر داروهای طراحیشده برای نابودیشان را پیدا میکنند، به آرامی در حال تبدیلشدن به بزرگترین بحران سلامت در جهان است.
براساس هشدارهای کارشناسان و بر پایه تازهترین گزارشها، ایران یکی از کشورهایی است که بالاترین میزان مصرف داروهای ضدمیکروبی دارد.در ادامه،این مسائل رابا دکتر کیانوش کمالی، کارشناسمسئول برنامه مهار مقاومت میکروبی را ومراقبت عفونت بیمارستانی مرکز مدیریت بیماریهای واگیروزارتبهداشت درمیان گذاشتهایم.اوازپیامدهای ناخوشایندی میگوید که این روند میتواند نهفقط بر سلامت بلکه بر اقتصاد، دامپروری و آینده سلامت فرزندان ما بگذارد.
کارشناسان بارها نسبت به پدیده مقاومت میکروبی هشدار دادهاند اما این مفهوم دقیقا به چه معناست؟
وقتی سخن از مقاومت میکروبی به میان میآید، منظور بررسی تعامل بین یک میکروب و داروی ضدمیکروب است؛ این فرآیند نشان میدهدکه کدام میکروب نسبت به کدام آنتیبیوتیک مقاوم است.باتوجه به اینکه تعدادمیکروبها و آنتیبیوتیکها بسیار زیاد است، ترکیبهای زیادی از میکروبدارو خواهیم داشت.
مقاومت میکروبی در کشور ما چه شرایطی دارد؛ یعنی در مقایسه با دیگر کشورها با چه وضعیتی روبهرو هستیم؟
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت سال ۲۰۲۵، در سطح جهان از هر شش میکروبی که در آزمایشگاههای تشخیص پزشکی به دست آمده، یک میکروب دستکم به یک آنتیبیوتیک مقاومت داشت؛ ولی این رقم در همه مناطق جهان یکسان نیست. در اروپا از هر ۱۰ میکروب یکی و در منطقه ما که مدیترانه شرقی و شمال آفریقاست، از هر سه میکروب یکی مقاوم است. بهعنوان یک قاعده کلی میتوان گفت که وضعیت مقاومت میکروبی در کشورهای با درآمد بالا و پوشش بالاتر خدمات بهداشتی و درمانی بهتر است.نمیتوان بهراحتی کشورها را با هم مقایسه کرد ولی میتوان برخی از مقاومتهای دارای اولویت را در نظر گرفت. برای مثال آسینتوباکتر، یک میکروب مولد عفونت بیمارستانی بسیار کشنده است. مقاومت این میکروب به گروه آنتیبیوتیکی کارباپنم،ازنظر اولویت،یک مقاومتبحرانی محسوب میشود.درکل جهان،میزان مقاومت آسینتوباکتر به کارباپنم ۵۴درصد است در حالی که در ایران بیش از ۹۰درصد موارد عفونت با آسینتوباکتر نهتنها به کارباپنم، بلکه به اکثر آنتیبیوتیکها مقاوم است. یا اشرشیاکلی که شایعترین عامل عفونت ادراری است، در کل جهان بین ۴۰ تا ۴۵درصد به گروه دارویی تحت عنوان نسل سوم سفالوسپورینها مقاومت دارد، در حالی که در کشور ما این میزان به ۶۸درصد میرسد.
به این ترتیب میتوان گفت در کشورمان با خطر بیشتری در خصوص مقاومت میکروبی مواجه هستیم؟
مصرف بیرویه آنتیبیوتیک، عامل شناختهشده گسترش میکروبهای مقاوم است و کشور ما در دو سال اخیر، بالاترین میزان مصرف داروهای ضدمیکروبی را در بین کشورهای گزارشدهنده داشته است؛ بنابراین قطعا بیشتر از سایر کشورها در خطر خواهیم بود.
عفونتهای بیمارستانی در کشورمان چقدر نگرانکننده است؟ آمارها در این خصوص چه میگوید؟
در کشور ما آمار بالایی از عفونت بیمارستانی گزارش نشده و نسبت بروز عفونت به موارد بستری به حدود ۵/۱درصد میرسد ولی این میزان درواقع به علت گزارشدهی کم است؛ چراکه طبق برآوردهای جهانی، حتی در کشورهای پیشرفته از هر ۱۰۰بیمار بستری، هفت مورد دچار عفونت بیمارستانی میشوند.
به نظر شما، آیا بین ابتلای افراد به آنفلوآنزا و مقاومتهای میکروبی رابطهای وجود دارد؟
طبیعتا هر جا که احتمال بالا رفتن مصرف آنتیبیوتیک وجود داشته باشد، خطر افزایش موارد مقاومت میکروبی هم وجود دارد. عفونتهای دستگاه تنفسی فوقانی نظیر آنفلوآنزا، گرچه در اغلب موارد بهعلت ویروس ایجاد میشود، ولی تمایل بسیارزیادی بین بیماران وبرخی پزشکان وجودداردکه آنتیبیوتیک مصرف یا تجویزکنند.این درحالی است که آنتیبیوتیکها نمیتوانند درمان مؤثری برای بیماریهای ویروسی مانند آنفلوآنزا باشند.
چرا این تصور اشتباه که برای درمان بیماریهای ویروسی از آنتیبیوتیک استفاده میشود، هنوز برای بسیاری از افراد جامعه رفع نشده است؟ آنقدر که به گفته خودتان، حتی پزشکان هم برای محکمکاری درمان بیماریهای ویروسی، آنتیبیوتیک تجویز میکنند؟
درجامعه، باورهای نادرستی وجود دارد که سبب میشود افراد برای درمان، از پزشک یا حتی مستقیما از داروخانه درخواست آنتیبیوتیک کنند. بهعنوان مثال، برخی تجربه یک بیماری قدیمی یا بیماری اطرافیان را به وضعیت فعلی خود نسبت میدهند و براساس همان پیشینه، اقدام به مصرف آنتیبیوتیک میکنند. برخی باور دارند که بهبود بیماریشان منوط به مصرف داروی مشخص یا دریافت تزریق و سرم است. یک باورغلط بسیار رایج دیگرهم این است که اگر ترشحات بینی و حلق، رنگ کدر پیدا کرد، حتما به این دلیل است که یک عفونت باکتریایی در آن نقطه وجود دارد، در حالیکه این تغییر رنگ، ناشی از لاشههای گلبولهای سفید است که برای دفاع در مقابل ویروس حضور پیداکرده و در ترشحات ظاهر میشوند. به همین دلیل، برخی افراد تصور میکنند اگر گلودرد دارند، حتما باید آنتیبیوتیک مصرف کنند؛ البته تجربه نشان داده، در بیشتر موارد، گلودرد در بزرگسالان و اغلب در کودکان، ناشی از عفونت ویروسی است که با آنتیبیوتیک درمان نمیشود و به نظر میرسد تغییر این تصورات و باورهای نادرست، نیازمند اصلاحات جدی فرهنگی در جامعه است.
و درباره پزشکان چطور؟
در مورد پزشکان موضوع متفاوت است. آنتیبیوتیکها اغلب داروهای ارزان و کم عارضهای هستند. بسیاری از اوقات پزشکان احتمال میدهند که در آینده باکتری به عفونت ویروسی اضافه شود. از این رو تجویز آنتیبیوتیک را راهی برای پیشگیری در نظر میگیرند؛ در حالی که چنین احتمالی بسیار ناچیز است. این تجربه در جریان پاندمی کووید - ۱۹ در تمام جهان دیده شد. از سوی دیگر متأسفانه در چند سال اخیر در کشور، نگرشهای منفی نسبت به پزشکان رواج یافته که باعث شده پزشک برای درمان بیمار بیش از حد احتیاط کند و خطر گسترش مقاومت در آینده را در نظر نگیرد. علاوه بر آن موارد، اصرار بیمار برای دریافت دارو را هم باید در نظر گرفت. بیمارانی که قبول کنند درمانشان به آنتیبیوتیک نیاز ندارد زیاد نیستند، به عبارت دیگر بسیاری از آنها باور ندارند که درمانشان فقط در گرو مصرف قرص سرما خوردگی، استراحت و مایعات است. برای همین است که پزشکان مجبور به تجویز آنتیبیوتیک میشوند.
فکر میکنید مصرف بیرویه آنتیبیوتیک چه تأثیری برشهروندان جامعه ودر نهایت نظام بهداشت ودرمان خواهد گذاشت؟
مصرف غیرضروری، با دوز نادرست یا مدت ناکافی آنتیبیوتیک، باعث میشود باکتریهایی که مقاوم هستند، فرصت رشد پیدا کنند و جانشین باکتریهایی شوند که نسبت به دارو حساس هستند. بانک جهانی برآورد کرده که اگر روند مقاوم شدن میکروبها به همین صورت ادامه پیدا کند، سال ۲۰۵۰، مقاومت میکروبی به بزرگترین عامل مرگومیر تبدیل میشود و از سرطان، بیماریهای قلبی عروقی، حوادث جادهای و دیگر علل مرگومیر، پیشی میگیرد. علاوه بر آن میکروبهای مقاوم در میان انسان، گیاهان و حیوانات در حال گردش هستند.بنابراین گسترش مقاومت میکروبی نهتنها به انسان، بلکه به صنایع دامپروری و کشاورزی نیز صدمه خواهد زد؛ با ادامه روند کنونی تا سال۲۰۵۰ میلادی، تولیدات دامی ۷.۵درصد کاهش خواهد یافت که این پدیده هم بردرآمدوهم بر دسترسی به منابع پروتئینی تأثیرمیگذارد.به همین دلیل است که امروزه مقاومت میکروبی نهفقط بهعنوان یک مساله بهداشتی،بلکه چالشی برای توسعه نیز در نظر گرفته میشود.
برای کاهش مصرف آنتیبیوتیکها باید چه راهکارهایی در پیش گرفت؟
در کشور ما، آنتیبیوتیکها جزو داروهایی که امکان فروش بدون نسخه دارند، نیستند. با اینحال، شاهد میزان بالای توزیع آن هستیم. این موضوع نشان میدهد که سیاست کشور درزمینه کنترل مصرف، نمیتواند به قانونگذاری محدود شود و به فعالیتهای گستردهای نیاز دارد.بدیهی است که برنامههای متنوعی باید در زمینه افزایش آگاهی جامعه درمورد خطرات مصرف نابجای آنتیبیوتیک، افزایش آگاهی و نظارت بر تجویز پزشکان، دامپزشکان ودیگر گروههای مرتبط اجرای شود، ضمن اینکه تقویت برنامههای پیشگیری و کنترل عفونت هم مورد نیاز است؛ برنامههایی که البته محدودبه وزارت بهداشت نیست و لازم است که بخشهای مرتبط با کشاورزی، دامپروری و سلامت محیط هم در این جریان، مشارکت داشته باشند.
نظر شما