سلامت نیوز :یک کارشناس ارشد فناوری اطلاعات سلامت طی یادداشتی برنامه کشور های مختلف در اجرای طرح سلامت الکترونیک و آسیب شناسی آن در ایران را بررسی کرد.

زهره محمدی برتیانی ،کارشناس ارشد فناوری اطلاعات سلامت با بیان اینکه یکی از کاربردهای مهم فناوری­های اطلاعات و ارتباطات (فاوا) در عرصه خدمات عمومی بهداشت و درمان است تاکید کرد: « تعریف جامع تر سلامت الکترونیک به ادغام کردن خدمات بهداشت و درمان، کسب وکار و رویکردهای فنی نیاز دارد، از این رو سلامت الکترونیک را به عنوان یک رشته درحال ظهور از اشتراک انفورماتیک پزشکی، فناوری، بهداشت عمومی و کسب وکار تعریف می کنند.»


 به گزارش سلامت نیوز زهره محمدی درادامه این یادداشت آورده است : سلامت الکترونیکی، «­e Health»، یکی از کاربردهای مهم فناوری­های اطلاعات و ارتباطات (فاوا) در عرصه خدمات عمومی بهداشت و درمان است که پروژه­های راه­اندازی آن، در قالب برنامه جامع دولت الکترونیکی و تشکیل جامعه اطلاعات اجرا می­شود.تعریف جامع تر سلامت الکترونیک به ادغام کردن خدمات بهداشت و درمان، کسب وکار و رویکردهای فنی نیاز دارد، از این رو سلامت الکترونیک را به عنوان یک رشته درحال ظهور از اشتراک انفورماتیک پزشکی، فناوری، بهداشت عمومی و کسب وکار تعریف می کنند. بدین ترتیب، سلامت الکترونیک شامل ارایه خدمات بهداشتی و اطلاعات بهداشتی از طریق اینترنت و دیگرفناوری های تجارت الکترونیکی مرتبط استسلامت الکترونیک را می توان به ابزاری تشبیه کرد که پردازش،تشریک و انتقال اطلاعات و داده ها را در کلیه گروه های کاربران شامل بیماران، متخصصان سلامت و روابط مدیریتی سلامت را تسهیل می کند. این ابزار عبارتند از وب سایت های اطلاعات سلامت، پرونده های سلامت الکترونیک،سیستم های رزرو، سیستم های گرفتن عکس دیجیتالی وتشریک آنها، گیرنده های داده های بیولوژیکی و نقش این ابزار در تسهیل تعاملات نه تنها بین گروه های متنوع، بلکه بین انواع اطلاعات است. این گزارش  به طور اجمالی وضعیت سلامت الکترونیک را در چند کشور منتخب بررسی نموده و در ادامه ضمن مروری بر وضعیت سلامت الکترونیک در ایران به آسیب های موجود در این زمینه در کشورمان بپردازیم.

سلامت الکترونیک در آلمان

سامانه مراقبت های پزشکی در آلمان بر محور قانون بیمه سلامت این کشور استوار است.پروژه فناوری اطلاعات سلامت (تله ماتیکس:ترکیبی از رایانه و فناوری ارتباطات بی سیم) که در آلمان از آن به کارت الکترونیک سلامت-تعبیر می شود تمامی برنامه های کاربردی درخصوص سلامت الکترونیک از جمله پوشش بیمه ای،نسخه های الکترونیک، اطلاعات وضعیت اورژانسی بیماران، کنترل تعاملات پزشکی و نامه های الکترونیک را تحت پوشش قرار می دهد پهنای باند دسترسی به اینترنت در آلمان بین ١ تا ٦ مگابایت در ثانیه برآورد می ش ود که برای اجرای پروژه ملی تله ماتیکس سلامت مناسب است.

 

سلامت الکترونیک درسنگاپور

در حال حاضر سنگاپور برای افزایش نتایج مطلوب در حوزه سلامت، از سامانه اطلاعات بیماران بهره می جوید.در بخش دولتی نیز خدمات به طورمستقیم با استفاده از فناوری کارت های هوشمند به بیماران ارائه می شود که با استاندارد7 HL مطابقت داده شده است . مرجع علوم سلامت سنگاپور مالکیت داده های کلینیکی بیماران را به عهده دارد.

 

سلامت الکترونیک درهلند

در سال ٢٠٠٥ یک سامانه جدید مالی تحت عنوان سامانه ترکیب تشخیص و درمان Diagnosis Treatment Combination ystem, or "DBC" برای استفاده در بیمارستان ها عرضه شد . این سامانه امکان بررسی و نظرخواهی پیرامون کیفیت، هزینه و میزان خدمات  مربوط به مراقبت های پزشکی را برای ارائه دهندگان خدمات و نیز تأمین کنندگان هزینه فراهم کرده است .در سال ٢٠٠٨ نیز سامانه مشابهی ارائه شد که حوزه هایی همچون سلامت رفتاری، پزشکی قانونی و مدیریت بیماری های مزمن را تحت پوشش قرار داده است . پزشکان عمومی مسئول اصلی سامانه مراقبت های پزشکی در هلند به شمار می روند.تقریبًا تمامی پزشکان عمومی و اغلب پزشکان بالینی متخصص در مراقبت های پزشکی ازپرونده الکترونیک سلامت استفاده می کنند و تمامی بیمارستان ها نیز به سامانه های اطلاعات الکترونیک مجهزند . کارکرد سامانه ملی پرونده الکترونیک سلامت در هلند مبتنی بر سامانه ای مرکزی موسوم به نقطه گذر ملی است. از نگاه دولت هلند، مانع اصلی در راه توسعه سامانه ملی پرونده الکترونیک سلامت به ضعف فناوری مربوط نمی شود، بلکه مانع عمده، ناکافی بودن توانمندی ارائه دهندگان خدمات مراقبت های پزشکی جهت تعامل با یکدیگر است.

سلامت الکترونیک درانگلیس

نظام خدمات سلامت ملی در انگلیس پس از جنگ جهانی دوم با هدف دسترسی تمامی شهروندان به مراقبت های پزشکی پایه ریزی شد. قابلیت دسترسی پزشکان عرصه مراقبت های پزشکی به خدمات اینترنتی پرسرعت و باند پهن و انجام فعالیت های ضابطه مند از اهمیت قابل توجهی برخوردارند. در نظام مراقبت های پزشکی انگلیس پایگاه داده ای در سطح ملی موسوم به اسپاین ٢پایه ریزی شده است که خلاصه ای از پرونده های بیماران در آنجا ذخیره شده است.

سلامت الکترونیک درکانادا

سامانه مراقبت های پزشکی در کانادا که از سوی دولت تأمین می شود ١٣ طرح بیمه سلامت ایالتی و ولایتی را در خود جای داده است.با توجه به اهمیت پرونده الکترونیک سلامت برای دولت کانادا، دولت فدرال این کشور در سال   ٢٠٠١ شرکتی تحت عنوان این فووی سلامت تأسیس کرد.براساس قانون سلامت کانادا چهار اصل بیمار محور ذیل باید در پروند ه های الکترونیک سلامت لحاظ شود، این اصول عبارتند از:

١. همگانی بودن : تمامی کانادایی ها باید تحت پوشش بیمه مراقبت های پزشکی دولت قرارگیرند.

٢. جامعیت: تمامی خدمات پزشکی و بیمارستانی ضروری باید تحت پوشش بیمه مراقبت های پزشکی دولتی قرار گیرد.

٣. قابلیت دسترسی : این موانع مالی در ارائه خدمات مراقبت های پزشکی برداشته خواهد شد.

٤. قابلیت انتقال : کلیه کانادایی ها در هنگام مسافرت در داخل کشور و از ایالاتی به ایالت دیگرنیز تحت پوشش بیمه مراقبت های پزشکی دولتی خواهند بود(4).

 

سلامت الکترونیک دراتحادیه اروپا

اروپا در استفاده از شبکه های محلی سلامت، پرونده های الکترونیک سلامت و توسعه کارت های سلامت پیشرومی باشد. پیشرفت های حاصل موجب رونق صنعت نوین سلامت الکترونیک شده است، به طوری که پس از صنعت داروسازی و صنعت تجهیزات پزشکی ، سومین صنعت بزرگ در بخش سلامت محسوب می شو د.

کمیسیون اتحادیه اروپا در سال ٢٠٠٤ ، یک طرح عملیاتی را برای سلامت الکترونیک اروپا آغاز کرد که تمرکز آن روی به کارگیری و گسترش برخی از حوزه های سلامت الکترونیک در اروپاست.

تحقیقات و فعالیتهای توسعه ای سلامت الکترونیک اتحادیه اروپا:

پژوهش ها در زمینه ایجاد و استفاده ازسیستم هایی برای شناخت بیشتر بیماری ها و پوشش بیشتر شهروندان برای ارائه خدمات سلامت صورت گرفته است. این تلاش ها، زیربنای فعالیت های آینده در برنامه ساختاری هفتم است. هدف از

این فعالیت های جدید، پشتیبانی از ساختاربندی مجدد سیستم های ارائه خدمات سلامت در اروپاست

که بر دو تغییر دیدگاه زیر استوار است:

- مراقبت مبتنی بر ظهور علائم بیماری  به سمت مراقبت پیش گیرانه

- از سیستم های سلامت  بیمارستان محور شخص محور(4).

 

سلامت الکترونیک در ژاپن

ژاپن اکنون از لحاظ تعداد سیستمهای بکار رفته توسط دولتهای محلی و تولید قطعات مربوط به پزشکی از راه دور در جهان نقش اول را ایفا می کند. سیستم Telehomecare که امروزه در ژاپن استفاده می شود را میتوان از لحاظ اهداف،ماهیت اطلاعات پزشکی، امکانات و نوع شبکه به سه دسته تقسیم کرد:1.Telehomecare مراقبت خانگی از راه دور2. سلامت از راه دور 3. نوع سلامت جمع و مدیریت رفاه(3).

در پژوهشی نتایج حاکی از آن است که 80 درصد از کشورهای مطالعه دارای برنامه ملی به کارگیری سلامت الکترونیک هستند. در واقع بسیاری از کشورها در سطح کلان شروع به برنامه ریزی های لازم در سطح گسترده نموده اند ولی پیاده سازی آن در کشورهای مختلف متفاوت است.در نهایت وجود توان اقتصادی ، پتانسیل فاوا،وضعیت بهداشتی مناسب دارای اهمیت بسزایی در توسعه سلامت الکترونیک کشورها دارد. ولی موارد استثنا وجود دارد. برخی کشورها از قبیل بحرین و قبرس با وجود توان اقتصادی و پتانسیل فاوا ی بالا پیشرفت چشمگیری در سلامت الکترونیک نداشته اند.باید توجه داشت مدیریت صحیح منابع اعم از (فاوا-اقتصادی و بهداشتی) و توجه ویژه  سیاستگزاران به مقوله سلامت الکترونیک نیز در توسعه سلامت الترونیک نقش دارد(5).

بر اساس جواب هایی از 63.1% بیمارستان های برآورد شده، در پژوهشی دیگر تنها 1.5% بیمارستان های امریکا سیستم پرونده الکترونیک جامع را دارند( یعنی، موجود در تمام واحدهای کلینیکی)، و 7.6% مازاد سیستم اساسی دارد( یعنی ، حداقل یک واحد کلینیکی موجود است). کامپیوتری کردن ثبت در دفتر سفارش دهنده برای تجویز دارو تنها در 17% بیمارستان ها اجرا شده است. بیمارستان های بزرگتردر مناطق شهری قرار گرفته اند و مخاطبان نیازمندی های دارای اهمیت و هزینه های نگهداری بالا را به عنوان موانع اولیه برای اجرا ایراد می کنند(6).


سلامت الکترونیک درایران

آزمایشگاه های تشخیص پزشکی اولین مراکزی بودند که در ایران از رایانه استفاده کردند . دهه ۱۳۶۰ با تجربه کاربری سیستم های مکانیزه در آزمایشگاه ها ی تشخیص پزشکی وبه ندرت برخی از رادیولوژی ها و مطب ها به در حوزه سلامت همراه بود.

در اوایل دهه ۱۳۷۰ با مطرح شدن روال های جاری ثبت و ضبط اطلاعات و اسناد در بیمارستان ها به عنوان یک ضرورت احساس می شد. در فعالیت های مرتبط با تولید و اجرای سیستم های مکانیزه در مراکز پزشکی کشور به ویژه سیستم های مکانیزه بیمارستانی، شرکت های زیادی در بخش خصوصی کمک کردند . همزمان با ادامه فعالیت های بخش خصوصی، مراکز دولتی نیز، به تجاربی در این حوزه گرایش یافتند مهمترین این مراکز عبارتند از:

١. مرکز کامپیوتر سازمان تأمین اجتماعی،

٢. شرکت ایز ایران با هدف تأمین نیازهای انفورماتیکی مراکز پزشکی نیروهای نظامی وانتظامی،

٣. مراکز رایانه دانشگاه های علوم پزشکی کشور،

۴. مرکز کامپیوتر وزارت نفت و مراکز مشابه که تأمین نیازهای ان فورماتیکی واحدهای تابعه ازجمله مراکز بهداشتی درمانی خودشان را به عهده داشتند.

تشکیل مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات و ایجاد مدیریت تحقیق و توسعه در سال ١٣٨٦،موجب شد مطالعات قبلی درخصوص پرونده الکترونیک سلامت با سازماندهی جدید پیگیری شود.

موضوع کارت هوشمند سلامت که شاخه ای از سلامت الکترونیکی است حدود ًا از سال ١٣٨٤ در قالب طرح انسجام با همکاری دفتر همکاری های فناوری ریاست جمهوری، مرکز تحقیقات مخابرات ،وزارت بهداشت و سازمان تأمین اجتماعی آغاز شد . پس از تغییراتی که در تیم سلامت الکترونیک مرکز تحقیقات مخابرات به وجود آمد، موضوع سلامت الکترونیک در دو شاخه کارت هوشمند سلامت و پرونده سلامت الکترونیک شرکت در کشور دنبال شد . موضوع اول درشرکت توسعه الکترونیک هدی متعلق به« هلدینگ شمص تأمین: شرکت مدیریت صنایع نوین تأمین » پیگیری شد و موضوع دوم از مجموعه«شستا : شرکت سرمایه گذاری تأمین اجتماعی » در وزارت بهداشت به کار خود ادامه داد.

شرک هدی طبق برنامه پروژه فاز اول پایلوت را به اتمام رساند، ولی به دلیل در تغییر مدیریت ارشد سازمان تأمین اجتماعی این طرح پایلوت هنوز راه اندازی کامل نشده است.

پروژه تأمین کارت سلامت(تکسا) از بخش های مهمی مانند لایه های متعدد معماری، طراحی و تولید قطعات نرم افزاری و همچنین سخت افزارهای سیستم تشکیل شده است که یک بخش از آن تولید و صدور کارت است.

پروژه کارت هوشمند بیماران خاص از سال ۱۳۸۵ شروع شد. پروژه ثبت نسخه الکترونیک بیماران خاص در کارت هوشمند به جای دفترچه بیمه از سال ۱۳۸۷ در استان سمنان به طور آزمایشی اجرا شد و جیره دارویی بیماران خاص در کارت هوشمند آنها وارد می شود. با اجرای کامل این طرح درواقع دفترچه های بیمه بیماران خاص در سراسر کشور حذف وکارت هوشمند جایگزین آن می شود.وضعیت پرونده الکترونیک سلامت در ایران
در حال حاضر در ایران فعالیت های پراکنده ای در زمینه سیستم های اطلاعات بیمارستانی و محصولات مختلف در درمانگاه ها، مطب ها و داروخانه ها صورت گرفته است. بیشتر این محصولات برای مصرف کنندگان آن ها به دید سیستم اطلاعاتی مالی مورد استفاده قرار می گیرد و به همین علت، قابلیت و نیاز به اشتراک گذاشتن اطلاعات این سیستم ها کمتر مورد توجه قرار می گیرد و این سیستم ها همگی به یک صورت ارائه می شوند. در نتیجه اطلاعات بالینی موجود در این سیستم ها که می تواند پایه غیر قابل اشتراک تولید علم در این شاخه بوده، کمک کننده در تصمیم گیری های مبتنی بر اطلاعات صحیح در بهداشت Evidence  ase Medicine  باشند، در نظر گرفته نمی شود.
از این رو ارائه طرحی برای داشتن پرونده الکترونیکی سلامت با قابلیت به اشتراک گذاری و یکپارچگی اطلاعات گوناگون در شاخه بهداشت و درمان، الزامی و سودمند است. این مسئله از یک طرف باعث بهره برداری بیشتر از اطلاعات جمع آوری شده می شود و از طرف دیگر به عنوان زیرساختی برای طراحی و اجرای سایر فعالیت های سلامت الکترونیکی در سطح ملی قرار می گیرد(5).

بررسی آسیبهای سلامت الکترونیک در ایران:

برای شناسایی آسیب ها و تهدیدهای سلامت الکترونیک کشور، موضوع را می توان از جنبه های ساختاری، فرهنگ سازی و آموزشی و زیرساخت های فیزیکی و قانونی بررسی کرد. عدم وجود وفاق مشترک بین وزارت رفاه و وزارت بهداشت نیز در استقرار پرونده سلامت الکترونیک کشور از اصلی ترین موانع موجود توسعه سلامت الکترونیک است.

از دیگر آسیب های موجود در عرصه سلامت الکترونیک کشور بحث فرهنگ سازی و آموزش است . مشکلات فرهنگ سازی و آموزش را می توان به دو دسته تقسیم کرد.

بخش اول مسائلی که در فرهنگ سازی کاربران سلامت الکترونیک وجود دارد و بخش دوم فرهنگ سازی پزشکان، کارکنان بیمارستان ها، داروخانه ها و آزمایشگاههاست.

نقایص موجود در زیرساخت ارتباطی کشور اعم از عدم پوشش مخابراتی مناسب برخی نقاط کشور و عدم دسترسی  بسیاری از نقاط کشور به اینترنت با سرعت مناسب از دیگر آسیب های توسعه سلامت الکترونیک کشور است.

فقدان قوانین الزام آور در جهت توسعه سریع تر سلامت الکترونیک کشور و قوانینی که سلامت الکترونیک را جز ء اولویت های اساسی کشور قرار دهد از خلأهای موجود است.


عدم شناخت کافی فعالان حوزه فناوری اطلاعات و حوزه سلامت نیز از مسائل و مشکلات موجود در توسعه سلامت الکترونیک است، شکاف موجود بین دو حوزه مذکور موجب می شود که راه حل های ارائه شده متخصصان فناوری اطلا عات برای حوزه سلامت الکترونیک کارایی مناسبی نداشته باشند، در این راستا لازم است که متخصصین فناوری اطلاعات فعال در حوزه سلامت الکترونیک با مسائل بهداشت و سلامت بیشتر آشنا شوند