سلامت نیوز:«بیماری‌های قلبی و عروقی در کشور به‌عنوان اولین عامل مرگ بعد از تصادفات شناخته شده‌ و سالانه بیش از ٣٠٠‌هزار نفر را به کام مرگ می‌کشاند. با توجه به آمار مرگ‌ومیر کشور ٣٣ تا ٣٨‌درصد مرگ‌ها در کشور به علت بیماری‌های قلبی و عروقی رخ می‌دهد، این درحالی است که سن ابتلا به این بیماری‌ها کاهش داشته و تعداد زیادی از مردم در سنین ٤٠ تا ٥٠سالگی به این بیماری‌ها مبتلا می‌شوند»

اینها بخشی از صحبت‌های رامین بقایی تهرانی دبیر انجمن جراحان قلب ایران به مناسبت هفتم مهرماه روز جهانی قلب در گفت‌وگو با  روزنامه شهروند است. او که کاهش سن ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی و نیز افزایش بیماری‌های مادرزادی قلبی و عروقی کشور را از مهم‌ترین نگرانی‌ها و چالش‌های پیش روی سلامت قلب و عروق جامعه می‌داند، درعین‌حال معتقد است که افزایش آگاهی عمومی و ارتقای سواد سلامت جامعه بهترین و موثرترین راهکار برای مقابله و کاهش ابتلا به این گروه از بیماری‌هاست.

در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:

 وضعیت شیوع بیماری‌های قلبی و عروقی در کشور چگونه است؟
متاسفانه آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد. ولی اطلاعات وزارت بهداشت و آماری که از دانشگاه‌های علوم پزشکی براساس میزان مراجعات و بستری‌ها در بیمارستان‌های دولتی اعلام می‌شود، نشان‌دهنده این است که بیماری‌های قلبی و عروقی در کشور به‌عنوان اولین عامل مرگ بعد از تصادفات شناخته شده‌ و سالانه بیش از ٣٠٠‌هزار نفر را به کام مرگ می‌کشاند. با این حساب و با توجه به آمار مرگ‌ومیر کشور که هر ساله توسط ثبت احوال منتشر می‌شود می‌توان گفت حدودا ٣٣ تا ٣٨‌درصد مرگ‌ها در کشور به علت بیماری‌های قلبی و عروقی رخ می‌دهد.

اما موضوعی که اخیرا باعث نگرانی بیشتر جامعه پزشکی شده است، کاهش محدوده سنی ابتلا به این گروه از بیماری‌هاست. به‌طوری که تا ١٠‌سال پیش بیماری‌های قلبی و عروقی در محدوده سنی ٦٠ تا ٧٠‌سال بروز می‌کرد. ولی درحال حاضر این بیماری به سنین ٤٠ تا ٥٠سالگی رسیده است. این کاهش سن ابتلا، مسأله بسیار مهم و نگران کننده‌ای است که سلامت عمومی جامعه را تهدید می‌کند. البته تمام این آمار و ارقام ناظر بر بیماری‌های اکتسابی قلبی و عروقی است و بخش دیگری از این بیماری‌ها به صورت مادرزادی است که آن هم آمار قابل توجهی دارد.

 وضعیت ما در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه و الگوهای جهانی شیوع این گروه از بیماری‌ها چگونه است؟
بیماری‌های قلبی وعروقی یکی از بیماری‌های شایع در تمام دنیاست و سالانه ١٧‌میلیون نفر در جهان جان خود را به دلیل این بیماری‌ها از دست می‌دهند. ٧‌میلیون نفر به علت بیماری ایسمیک قلبی و ٥/٥‌میلیون نفر به علت حوادث عروق مغزی و ٣/٣‌میلیون نفر به دلیل فشارخون بالا فوت می‌کنند. این بیماری اولین علت مرگ‌ومیر در کشور‌های پیشرفته و کشورهای درحال توسعه است. در ‌سال ١٩١٠، ١٠‌درصد مرگ‌ومیرها در دنیا به علت بیماری‌های قلبی وعروقی بوده است، اما این وضع در ‌سال ٢٠٠٠ به ٥٠‌درصد رسید و پیش‌بینی می‌شود این آمار در ‌سال ٢٠٢٠ به ٧٥‌درصد مرگ‌ومیرهای شایع در جهان برسد.

همچنین این پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که بیشتر از ٤٦‌درصد مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی در کشورهای درحال توسعه اتفاق می‌افتد و بیش از نیمی از مرگ‌ها در این کشورها در سن کمتر از ٧٠سالگی رخ می‌دهد. در مجموع این آمار نشان می‌دهد که این گروه از بیماری‌ها به سرعت رو به گسترش است.

 یکی از نکاتی که درخصوص کاهش سن ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی مطرح می‌شود میزان بیشتر مرگ‌ومیر افراد مبتلا به این بیماری‌ها در سنین پایین است. آیا این مسأله از لحاظ علمی اثبات شده است؟
این مسأله تا حدودی درست بود ولی اکنون با تغییر شرایط تشخیص و درمان، وضع بیماران قلبی و عروقی جوان و میانسال هم قابل کنترل است. در گذشته به دلیل این‌که شرایط تشخیص و درمان بیماری‌های قلبی و عروقی مانند حالا نبود و از طرف دیگر نارسایی‌های قلبی طی سالیان متمادی بی‌هیچ نشانه‌ای در فرد مبتلا وجود داشت باعث می‌شد تا قلب با ایجاد و ساخت رگ‌های خون‌رسان دیگر تا حدودی این نقص را جبران کند به همین دلیل هم آمار مرگ‌ومیر ناشی از سکته‌های قلبی در افراد مسن به مراتب کمتر از جوان‌ها و میانسال‌ها بود. ولی اکنون به دلیل پیشرفت‌های صورت‌گرفته در زمینه تشخیص این گروه از بیماری‌ها و روش‌های جدید و درمانی این مسأله به شدت گذشته نیست و می‌توان گفت که این گزاره دیگر اعتبار علمی خودش را از دست داده است.

 جنسیت تا چه میزان در ابتلا به این گروه از بیماری‌ها تعیین‌کننده است؟
٤٠سالگی برای مردان و ٥٠سالگی برای زنان را سن آگاهی از بیماری‌های قلبی و عروقی اعلام می‌کنند. وقفه‌ منطقی ١٠ساله بین زنان و مردان به علت پروسه دوران عادت ماهانه در زنان است که معمولا تا ٥٠سالگی ادامه دارد و بعد از آن دوران یائسگی آغاز می‌شود. با توجه به این مسأله میزان ابتلا مردان به بیماری‌های قلبی
و عروقی بیشتر از زنان است. ولی این الگو هم در چند ‌سال گذشته تغییراتی داشته به‌طوری که آمارها نشان می‌دهد که میزان ابتلای زنان به بیماری‌های قلبی و عروقی افزایش داشته است.

 علل اصلی بروز بیماری‌های قلبی و عروقی چیست؟
بیماری‌های قلبی و عروقی عوامل خاموشی دارد که متاسفانه اولین علامت‌های آن نارسایی‌های وسیع و حتی سکته قلبی است. یعنی این بیماری وقتی خودش را نشان می‌دهد که بخشی از کارکرد عروق و قلب را مختل می‌کند و این مسأله با توجه به شرایط بدنی بیمار و حتی ساعت و زمان بروز آن می‌تواند خودش را به صورت نارسایی و در بسیاری از موارد به صورت سکته قلبی نشان دهد که هردو اینها عوارض بدی را برای بیمار به همراه دارد. به همین دلیل هم به آنها عوامل خاموش بیماری می‌گویند.

به‌طورکلی در کشور ما مصرف دخانیات، قندخون، چربی و فشار خون عوامل اصلی این بیماری‌ها هستند. روغن‌هایی که مصرف می‌شود و غذاهای آماده نقش مهمی در گسترش بیماری‌های قلب و عروق دارند و باید در نظر داشت که خوشمزگی غذا را سه عامل نمک، روغن و شیرینی ایجاد می‌کند که هر سه آنها برای سلامت قلب مضر هستند.

از طرف دیگر چاقی و اضافه وزن هم تاثیر مستقیمی بر شکل‌گیری این گروه از بیماری‌ها داردکه این مورد یعنی چاقی با توجه به تغییر سبک زندگی در کشور ما رو به افزایش است. در مجموع به اینها عوامل سنتی بیماری‌های قلبی و عروقی می‌گویند. از طرف دیگر برخی عوامل ناشناخته جدید نیز در بروز بیماری‌های قلبی و عروقی دخیل هستند که تحقیقات انجام گرفته نشان می‌دهد آلودگی محیطی، استرس و فشار روانی می‌تواند منشأ این عوامل ناشناخته باشد. به‌طورکلی همه عوامل یاد شده در الگوهای جهانی هم وجود دارد، به‌عنوان مثال در آمریکا هم بیشترین عامل بیماری‌های قلبی و عروقی مصرف غذاهای چرب و چاقی است یا در اروپا هم این مشکلات وجود دارد.

ولی کاری که چند سالی است در این کشورها آغاز شده توجه و تمرکز روی آگاهی‌بخشی جامعه برای کنترل عوامل سنتی این گروه از بیماری‌هاست. این کار هم فقط با آگاهی‌بخشی و ارتقای سواد سلامت جامعه امکان‌پذیر است. ما هم با الگوبرداری از این کشورها باید به این سمت حرکت کنیم. به‌عنوان مثال در سال‌های اخیر مضرات اسیدهای چرب ترانس به اثبات رسیده است و نتایج تحقیقات نشان داده است که مصرف مقادیر زیاد از انواع نامناسب چربی می‌تواند باعث افزایش خطر بیماری‌های قلبی و عروقی و برخی از انواع سرطان‌ها شود، به نحوی که انواع اسیدهای چرب اشباع، ٩ تا ٢٤‌درصد خطر بیماری‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد. ولی با این همه بسیاری از افراد جامعه شناخت درستی از مضرات روغن ندارند و در پخت انواع غذاها از روغن‌های خطرناک استفاده می‌کنند.

 چه تعداد از افراد مبتلا به بیمار قلبی و عروقی در کشور نیاز به جراحی دارند؟
بیماری عروق کرونر قلب، بیماری پیش رونده است که در موارد زیادی بیماری با سکته قلبی یا نارسایی شدید خودش را نشان می‌دهد. به‌طورکلی ٢٠‌درصد از افراد مبتلا نیاز به مداخلات پزشکی دارند که این مداخلات یا به صورت پیوند عروق و جراحی قلب باز است یا در برخی موارد با استفاده از فنر گرفتگی برطرف می‌شود. به‌طورکلی هرگونه مداخله تهاجمی در بیماری‌های قلبی نیاز به آنژیوگرافی دارد که آن هم یک اقدام تشخیصی تهاجمی است..

 طرح تحول نظام سلامت چه تاثیری در روند درمان این گروه از بیماری‌ها داشته است؟
وضعیت درمانی و حتی تشخیص بیماری‌های قلبی و عروقی بعد از طرح تحول نظام سلامت تغییرات بسیار چشمگیری داشته است. به دلیل کاهش هزینه‌های درمانی میزان مراجعات به مراکز درمانی افزایش قابل توجهی داشته است. با آغاز این طرح مردم بیش از گذشته به سلامت و درمان بیماری‌های خود اهمیت می‌دهند. این را گزارش‌های همکاران ما از بیمارستان‌های مختلف تایید می‌کند. در بیماری‌های قلبی و عروقی کاهش چشمگیر هزینه‌های درمانی باعث شده تا بسیاری از بیماران با مراجعه به بیمارستان‌ها ضمن انجام چکاپ و تست‌های مختلف از سلامت خود مطلع شوند یا درصورت ابتلا به بیماری‌های قلبی اقدامات درمانی را شروع کنند.

این کار نقش بسیار مهمی در جلوگیری از بروز مشکلات حاد قلبی و عروقی دارد و از طرف دیگر هزینه‌های سنگین جراحی و درمان‌های تهاجمی این گروه از بیماران را کاهش می‌دهد و از آن مهم‌تر باعث حفظ سلامت و کاهش عوارض ناشی از پیشرفت بیماری می‌شود. طرح تحول نظام سلامت کیفیت درمان بیماری‌های قلبی وعروقی را افزایش داده است. خوشبختانه با اقدامات مناسب وزارت بهداشت درحال حاضر هیچ کمبودی از نظر دارو و تجهیزات درمان و جراحی بیماران قلبی و عروقی در کشور وجود ندارد و حتی هزینه‌های جراحی‌های قلب در کشور ما به نسبت سایر کشورهای منطقه بسیار ارزان‌تر و با کیفیت بهتری انجام می‌شود.

 یکی از موضوعات مهم در بیماری‌های قلبی و عروقی پیشگیری و افزایش آگاهی جامعه نسبت به عوامل بروز این گروه از بیماری‌هاست. انجمن جراحان قلب و عروق ایران در این زمینه چه اقداماتی را انجام داده است؟
انجمن جراحان قلب و عروق ایران هرساله با برگزاری جلسات و همایش‌های مختلف آخرین دستاوردها و یافته‌های پژوهشگران در این زمینه را در اختیار پزشکان و متخصصان این رشته قرار می‌دهد. در زمینه آگاهی‌بخشی عمومی هم کارهایی توسط اعضای انجمن انجام می‌شود که البته منسجم و با برنامه‌ریزی قبلی نیست. این یک نقطه ضعف است که خودمان هم آن را قبول داریم. اما با همکاری انجمن قلب یک سری بسته‌های آموزشی شامل لوح فشرده، بروشور و کتابچه‌های آموزشی تهیه شده که در تمامی مراکز درمانی تخصصی قلب به صورت رایگان در اختیار مردم قرار می‌گیرد. از طرف دیگر یک کتاب آموزشی در این زمینه تهیه شده که به‌زودی وارد بازار می‌شود.

اما با این همه اقدامات ما در این زمینه کافی نیست. همان‌طور که گفتم آگاهی‌بخشی و ارتقای سواد سلامت جامعه موثرترین راهکار برای کاهش میزان ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی است. یکی دیگر از مشکلات ما برای انجام این کار نبود همکاری‌های مناسب سازمان‌ها و ارگان‌های تاثیرگذار در حوزه سلامت است. برای نمونه ما بارها از صداوسیما درخواست کردیم وقتی را در اختیار ما قرار دهد تا بتوانیم با استفاده از این ظرفیت پیام‌های مراقبتی خود را درخصوص بیماری‌های قلبی و عروقی به جامعه منتقل کنیم. ولی تا این لحظه این همکاری شکل نگرفته است.

نکته دیگری که باید درخصوص آگاهی‌بخشی جامعه مدنظر قرار داد، کیفیت و علمی بودن آموزش‌ها و پیام‌های پزشکی است. در برخی از برنامه‌های صداوسیما صحبت‌هایی مطرح می‌شود که نه‌تنها هیچ مبنای علمی ندارد بلکه می‌تواند سلامت افراد را هم به مخاطره بیندازد، البته ما و سایر همکاران در انجمن‌های علمی تخصصی پزشکی این نکات را به صورت مکتوب به آنها گوشزد می‌کنیم ولی نتیجه‌ای حاصل نشده است.

 شما در ابتدای صحبت‌هایتان به بیماری‌های مادرزادی قلبی و عروقی اشاره کردید. به نظر می‌رسد تاکنون چندان به این بخش از بیماری‌های قلبی و عروقی توجه نشده است.
بله متاسفانه این بخش از بیماران تاکنون زیر سایه آمار بالای بیماران اکتسابی قلبی و عروقی قرار گرفته‌اند. به‌طورکلی از هر‌هزار تولد یک مورد به بیماری مادرزادی قلبی و عروقی مبتلا است. بیماری‌هایی که در صورت تشخیص به موقع و سریع در بیشتر موارد قابل درمان است و حتی می‌تواند درمان قطعی داشته باشد. ولی متاسفانه به دلیل تشخیص دیرهنگام، درمان این گروه از بیماران با مشکل مواجه می‌شود.

به دلیل برخی تغییرات در سبک زندگی و افزایش آمار موالید تعداد این گروه از بیماران در کشور رو به افزایش است که این موضوع در کنار روند طولانی درمان این بیماران، مشکلات زیادی را برای آنها و نظام درمانی کشور به وجود می‌آورد. با توجه به اهمیت این موضوع چند وقتی است که انجمن جراحان قلب ایران با همکاری وزارت بهداشت یک‌سری کلاس‌های آموزشی ویژه درخصوص درمان این گروه از بیماران برای متخصصان و جراحان این رشته برگزار می‌کند.

البته تشخیص این بیماری‌های مادرزادی به نسبت بیماری‌های اکتسابی قلبی و عروقی بسیار پیچیده و مشکل است که در این زمینه هم انجمن با همکاری وزارت بهداشت اقدامات خوبی را آغاز کرده است.

حتی درحال حاضر در کشور روش‌های تشخیصی قبل از تولد هم انجام می‌شود که متخصصان قلب و عروق و متخصصان زنان و زایمان هر یک به نحوی در تشخیص بیماری‌های قلبی و عروقی مادرزادی نقش موثری دارند. به‌هرحال پیش‌بینی ما این است که تا چند‌سال آینده میزان مبتلایان به بیماری‌های قلبی و عروقی مادرزادی افزایش چشمگیری می‌یابد و به همین دلیل سیاستگذاران کلان سلامت کشور باید آمادگی لازم را در این زمینه داشته باشند.