کم خونی وضعیتی است که در آن تعداد گلبول های قرمز سالم (RBC) در خون کمتر از حد طبیعی است. گلبول های قرمز اکسیژن را در سراسر بدن حمل می کنند، بنابراین کمبود این سلول ها می تواند جدی باشد.

10 علامت شایع کم‌خونی

• خستگی و ضعف: اولین علامت شایع کم‌خونی فقر آهن خستگی است. چون بدون اکسیژن کافی در خون، بدن به اندازه کافی قادر به شکستن مواد مغذی و انرژی نیست. بدون انرژی نیز فرد احساس خستگی و ضعف می‌کند.
• تمایل به خوردن چیزهای عجیب: مبتلایان به کم خونی فقر آهن اغلب دچار سندرم پیکا می‌شوند؛ سندرمی که در اثر آن، این افراد تمایل عجیبی به مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ، چسب و کاغذ دارند. علت واقعی ابتلا به این سندرم نامشخص است اما با دریافت مکمل‌های آهن احساس تمایل به این مواد از بین می‌رود.
• سردرد و سرگیجه: سردرد و احساس سبکی سر همگی می‌تواند نشانه ابتلا به کم‌خونی باشد و آنهم به دلیل فقدان اکسیژن مغز. این عارضه حتی می‌تواند منجر به بروز غش در برخی افراد شود.
• ضربان قلب نامنظم: تپش قلب و ضربان نامنظم می‌تواند به علت عدم انرژی بروز کند. چون بدن شما در تلاش برای افزایش سطح اکسیژن، گردش خون را سریع تر می‌کند.
• تنگی نفس: زمانی که اندام شما به اندازه کافی اکسیژن دریافت نمی‌کند، فعالیت ریه‌ها برای افزایش دریافت اکسیژن بیشتر می‌شود. برای همین مبتلایان به فقر آهن با بالا رفتن از پله ها و یا در طول تمرینات ورزشی دچار تنگی نفس می‌شوند.
• درد قفسه سینه: این درد به علت عدم هموگلوبین و اکسیژن کافی شایع است و در کم‌خونی‌های بسیار شدید حتی سکته قلبی نیز می‌تواند رخ دهد.
• سوزن سوزن شدن پاها: هنوز مشخص نشده که کم خونی فقر آهن با سندرم پای بی قرار ارتباط دارد یا نه اما احساس نیاز قوی و ناخوشایند به حرکت دادن پاها در مبتلایان به فقر آهن شایع است و می‌تواند خواب شبانه را حتی دچار اختلال کند.
• رنگ پریدگی: هنگامی که اندام حیاتی شما مانند قلب و مغز به اندازه کافی اکسیژن دریافت نمی‌کنند، جریان خون به پوست کاهش می‌یابد و شما دچار رنگ پریدگی می‌شوید.
• شکنندگی ناخن‌ها: سلول‌های ناخن مانند هر سلول دیگر زنده نیاز به اکسیژن برای تنفس و رشد دارد و در غیر این صورت دچار شکنندگی و تضعیف می‌شود. ناخن‌های مبتلایان به فقر آهن از انحنای طبیعی خارج می‌شود و در روی ناخن آنها، شیارهای طولی پیدا می‌شود که گاهی صاف هستند و در موارد شدیدتر، فرو رفتگی روی ناخن ایجاد می‌شود که به نام ناخن‌های قاشقی معروف هستند.
• سرد بودن دست ها و پاها: کاهش جریان خون در اندام بدن منجر به احساس سردی در دست و پاها در مبتلایان به کم‌خونی فقر آهن می‌شود.

انواع کم خونی

کم خونی فقر آهن

به گزارش سلامت نیوز به نقل از مدبرودکست، شایع ترین نوع کم خونی است. معمولاً کودکان و زنان در هر سنی را تحت تأثیر قرار می دهد - به ویژه زنانی که عادت ماهانه هستند. تخمین زده می شود که از هر 10 زن در آمریکای شمالی حداقل 2 نفر آهن کافی در خون خود ندارند. همچنین زمانی که ناشی از پولیپ روده بزرگ، سرطان روده بزرگ یا سایر بدخیمی های دستگاه گوارش (GI) باشد، می تواند مردان را به طور جدی تحت تاثیر قرار دهد. کم خونی ناشی از فقر آهن اغلب یکی از اولین سیگنال های هشدار دهنده است که نشان می دهد ممکن است یک فرد به بدخیمی دستگاه گوارش مبتلا باشد.

کم خونی داسی شکل

یکی دیگر از انواع شناخته شده کم خونی است. این وضعیت میلیون ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. این یک بیماری ارثی است که توسط والدین با عوامل ژنتیکی تغییر یافته به کودکان منتقل می شود.

افرادی که بیشتر مبتلا می شوند عبارتند از: اصالت آفریقایی، خاورمیانه، مدیترانه ای یا هندی. هر سال از هر 12 نوزاد آفریقایی 1 نفر با پتانسیل ژنتیکی برای انتقال کم خونی داسی شکل به فرزندان خود متولد می شود. تخمین زده می شود که از هر 400 نوزاد آفریقایی تبار، 1 نفر به این بیماری مبتلا خواهد شد.

کم خونی آپلاستیک

نوعی کم خونی است که در آن مغز استخوان تولید انواع سلول های خونی را متوقف می کند. این نوع کم خونی بسیار جدی است، اما خوشبختانه نادر است. هر سال از هر 1 میلیون نفر 2 تا 12 نفر را مبتلا می کند. کم خونی آپلاستیک هم در بزرگسالان و هم در کودکان رخ می دهد.

کم خونی مزمن

دومین شکل شایع کم خونی در سراسر جهان است. این نوعی کم خونی خفیف است که در افرادی که بیماری هایی دارند که بیش از 1 تا 2 ماه طول می کشد رخ می دهد. چنین بیماری هایی عبارتند از سل، HIV، سرطان، بیماری کلیوی، اختلالات روماتولوژیک و بیماری کبد.

کم خونی پرنیشیوز

نوعی کم خونی است که بیشتر در سالمندان شایع است و به دلیل کمبود دریافت رژیم غذایی یا جذب ضعیف ویتامین B12 از رژیم غذایی آنها ایجاد می شود. همچنین این یک بیماری شایع در افراد الکلی است.

علل بروز کم خونی

کم خونی معمولا ناشی از برخی مشکلات دیگر است. حتی کم خونی خفیف نیز باید توسط پزشک مورد ارزیابی قرار گیرد تا علت اصلی آن مشخص شود. سه دلیل اساسی برای ایجاد کم خونی وجود دارد:

از دست دادن خون

شایع ترین علت کم خونی در آمریکای شمالی از دست دادن خون است. بسیاری از زنان کم خونی مرزی دارند، معمولاً به این دلیل که رژیم غذایی آنها فاقد مواد مغذی مناسب برای جایگزینی از دست دادن خون ماهانه ناشی از جریان قاعدگی است.

بیماری های گوارشی

یکی دیگر از علل شایع، خونریزی گوارشی (GI) به دلیل بیماری هایی مانند کولیت اولسراتیو، دیورتیکولیت و سرطان روده بزرگ است. استفاده از برخی داروها مانند اسید استیل سالیسیلیک (ASA) و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) نیز ممکن است باعث خونریزی دستگاه گوارش شود.

سایر شرایطی که می توانند باعث خونریزی شوند عبارتند از:

• زخم معده
• هموفیلی
• هموروئید
• کرم های قلابدار

تولید کم گلبول های قرمز سالم

بدن به آهن نیاز دارد تا از آن برای ساختن هموگلوبین ، پروتئینی روی گلبول های قرمز، که اکسیژن را از ریه ها به بقیه بدن می رساند،استفاده کند . هموگلوبین به خون رنگ قرمز می دهد. علاوه بر کمبود آهن، کمبود ویتامین B12 و اسید فولیک نیز در رژیم غذایی نیز بر کم خونی اثر می گذارند. افرادی که نیاز به آهن دارند شامل نوزادان، زنان باردار و نوجوانانی هستند که مراحل رشد را پشت سر می گذارند.

خونریزی آهسته نیز می تواند باعث کم خونی فقر آهن شود. حتی افراد سالم روزانه مقدار کمی خون در مدفوع خود از دست می دهند. مقدار کمی بیشتر می تواند به راحتی مورد توجه قرار نگیرد و در عین حال برای ایجاد کم خونی کافی باشد.

علت کم خونی بیماری مزمن به طور کامل شناخته نشده است. این به کاهش تولید گلبول های قرمز مربوط می شود.
گلبول های قرمز منفرد فقط حدود 4 ماه دوام می آورند و باید با گلبول های جدید که در مغز استخوان ساخته می شوند جایگزین شوند. کم خونی آپلاستیک زمانی ایجاد می شود که مغز استخوان از بین رفته یا به شدت آسیب دیده باشد که نتواند گلبول های قرمز کافی تولید کند.

برخی از داروها و پرتودرمانی می توانند مغز استخوان را از بین ببرند، اما شایع ترین علت، واکنش خود ایمنی است. این زمانی اتفاق می افتد که سلول هایی که به طور معمول از شما در برابر بیماری محافظت می کنند، به جای آن به بافت خود حمله می کنند. در 50 درصد موارد علت واکنش خود ایمنی ناشناخته است.

سایر شرایطی که می توانند مغز استخوان را از بین ببرند و باعث کم خونی آپلاستیک شوند عبارتند از هپاتیت ویروسی و آرتریت روماتوئید شدید.

کم خونی فانکونی یک بیماری آپلاستیک ارثی نادر است که در آن مغز استخوان دچار کمبود است. این نوع کم خونی برای افرادی که بیماری کلیوی شدید دارند رایج است. این به این دلیل است که کلیه‌های سالم هورمونی به نام اریتروپویتین می‌سازند ، هورمونی طبیعی که باعث می‌شود مغز استخوان گلبول‌های قرمز بیشتری را به میزان مورد نیاز بدن تولید کند. کلیه‌های بیمار نمی‌توانند مقدار کافی از این هورمون را برای تامین گلبول‌های قرمز بدن تولید کنند که منجر به کم خونی می‌شود.

تخریب سریع گلبول های قرمز

مغز استخوان سالم تنها می تواند تعداد زیادی گلبول قرمز در ماه تولید کند. اگر بدن سلول‌ها را سریع‌تر از ساخته شدنشان از بین ببرد، کم خونی ایجاد می‌شود. گلبول های قرمز قدیمی و «فرسوده» عمدتاً در طحال تجزیه می شوند، طحالی که اندامی است که خون را فیلتر می کند، آن را از نظر عفونت بررسی می کند و مواد نامطلوب را خارج می کند.

برخی شرایط می توانند باعث بزرگتر شدن طحال شوند. شرایط مختلفی ممکن است باعث بزرگ شدن طحال شود، از جمله بیماری کبد، مالاریا، لوپوس و سل. یک طحال بزرگ می تواند حتی گلبول های قرمز سالم را به دام انداخته و از بین ببرد و باعث کم خونی شود

کم خونی داسی شکل و تالاسمی بیماری های ارثی هستند که در آن گلبول های قرمز تغییر شکل می دهند. کم خونی داسی شکل در میان افراد آفریقایی تبار شایع است، در حالی که تالاسمی در خانواده های مدیترانه ای تبار شایع است. کم خونی داسی شکل یک بیماری ژنتیکی است که زمانی رخ می دهد که افراد یک نسخه از ژن سلول داسی شکل را از هر دو والدین دریافت می کنند و در نتیجه گلبول های قرمز بد شکل یا هلالی شکل می گیرند. طحال آنها را غیرطبیعی تشخیص می دهد و رشد می کند تا با حجم کار اضافی کشتن آنها کنار بیاید. این تخریب گلبول های قرمز باعث کم خونی می شود. جالب اینجاست که ژنی که باعث بیماری سلول داسی شکل می شود به افراد در برابر انگلی که باعث مالاریا می شود مقاومت یا محافظت می کند.

کم خونی نیز می تواند در اثر ترکیبی از عوامل ایجاد شود.

کم خونی در افراد مبتلا به سرطان بسیار شایع است. در واقع، حدود نیمی از افراد مبتلا به سرطان دچار کم خونی می شوند. این می تواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله تومور در مغز استخوان، از دست دادن خون، تغذیه نامناسب، شیمی درمانی یا پرتودرمانی که به مغز استخوان محل تولید گلبول های قرمز آسیب می رساند یا ترکیبی از این دلایل.

در افراد مبتلا به بیماری شدید کلیوی، کم خونی به دلیل ترکیبی از کاهش تولید گلبول های قرمز، کاهش طول عمر RBC و از دست دادن خون مربوط به دیالیز ایجاد می شود.

عوارض کم خونی

• علائم کم خونی بسته به میزان کاهش یا کمبود RBC متفاوت است.

خونریزی قاعدگی یا کمبود آهن باعث کم خونی مزمن خفیف با علائم خستگی، رنگ پریدگی پوست، تنگی نفس و ضعف همراه است. کسانی که کمبود آهن دارند ممکن است هوس خوردن یخ، خاک رس، خاک یا مواد دیگر را تجربه کنند. این کار به عنوان پیکا شناخته می شود. درمان کمبود آهن، پیکا را نیز برطرف می کند.

اگر کم خونی به دلیل از دست دادن خون عمده باشد، مانند موارد خونریزی شدید دستگاه گوارش ناشی از زخم، ممکن است احساس سرگیجه و ضعف شدید داشته باشید، به خصوص اگر به طور ناگهانی بایستید.
کم خونی شدید می تواند باعث شود که بافت ها و اندام ها به طور کامل از خون و اکسیژن محروم شوند. هنگامی که این اتفاق می افتد، سلول ها به سرعت در فرآیندی به نام ایسکمی می میرند .

در کم خونی داسی شکل، گلبول های قرمز که در حالت عادی دیسکی شکل هستند، داسی شکل می شوند. این شکل غیر طبیعی سلول ها باعث می شود که آنها در رگ های خونی کوچک قرار بگیرند و جریان خون طبیعی را مسدود کنند. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است به ایسکمی جدی در پاهای خود مبتلا شوند که گاهی اوقات نیاز به قطع عضو دارند و یا در سایر اندام ها باعث ایجاد درد می شود. افراد مبتلا به کم خونی داسی شکل در معرض خطر بالایی برای سکته هستند، زیرا سلول های داسی شکل می توانند به راحتی در کنار هم جمع شوند و توده هایی (لخته) تشکیل دهند که جریان خون را در رگ های خونی مغز مسدود می کند.

برای مبتلایان به سرطان، شایع ترین علائم کم خونی معمولاً خستگی و تنگی نفس است. این امر حفظ سطح انرژی و فعالیت های معمول را دشوار می کند و می تواند تأثیرات بسیار منفی بر زندگی روزمره داشته باشد.

تشخیص کم خونی

پزشک از شما نمونه خونی می خواهد که برای تعیین سطح هموگلوبین به آزمایشگاه ارسال می شود. این تعداد گرم هموگلوبین در هر لیتر خون شما را اندازه گیری می کند. خون شما همچنین برای سطوح گلبول های سفید، پلاکت ها و سایر اجزای خونی دیگر بررسی می شود. آزمایشگاه همچنین اندازه و شکل گلبول های قرمز شما را بررسی خواهد کرد.

سطوح مختلف و شکل ظاهری سلول های خونی می تواند چیزهای زیادی را به پزشک در مورد علت کم خونی بگوید. به عنوان مثال، گلبول های قرمز و سفید کم نشان دهنده وضعیتی است که مغز استخوان یا طحال را درگیر می کند. سپس پزشک بسته به نتایج آزمایش خون اولیه شما، سایر شرایط را آزمایش می کند.

درمان و پیشگیری از کم خونی

• درمان کم خونی بستگی به بیماری زمینه ای ایجاد کننده آن دارد.

خونریزی شدید معمولا با تزریق خون درمان می شود. همچنین در صورت ابتلا به یک نوع کم خونی مزمن جدی (مانند کم خونی فانکونی یا کم خونی داسی شکل) ممکن است به تزریق خون منظم نیاز داشته باشید.

بهبود زیادی در طول عمر افراد مبتلا به کم خونی سلول داسی شکل حاصل شده است. در گذشته، مبتلایان به این بیماری اغلب به بزرگسالی نمی رسیدند. طول عمر مورد انتظار اکنون از 50 سال فراتر رفته است. این بیماری با حفظ سلامت عمومی، واکسیناسیون، مکمل های فولات و داروی هیدروکسی اوره مدیریت می شود. در حال حاضر، تنها راه درمان، پیوند سلول های بنیادی خونساز است (روشی که جایگزین مغز استخوان غیرطبیعی می شود). این روش خطرات زیادی دارد و عموماً فقط برای کسانی که دارای عوارض پیشرفته بیماری هستند استفاده می شود.

مکمل های آهن برای درمان کم خونی ناشی از فقر آهن استفاده می شود. نوزادانی که این مشکل را دارند تمایل دارند با شیشه شیر تغذیه شوند. نوزاد قادر است آهن بیشتری از شیر مادر نسبت به شیر گاو جذب کند. ممکن است بخواهید در هنگام شیر دادن به فرزندتان از مکمل های آهن برای خود استفاده کنید. مکمل های آهن همچنین در موارد کم خونی خفیف که به دلیل خونریزی گوارشی یا قاعدگی است، کمک می کند. ممکن است 3 تا 6 هفته مصرف مکمل های آهن طول بکشد تا آهن مورد نیاز بدن شما تامین شود.

ویتامین B12، ویتامین C و اسید فولیک همگی برای تولید گلبول های قرمز بسیار مهم هستند و کمبود هر یک از این ویتامین ها شما را در معرض خطر کم خونی قرار می دهد.

• منابع خوب ویتامین B12 شامل گوشت گاو و ماهی است.

سبزیجات حاوی این ویتامین نیستند، بنابراین اگر گوشت، ماهی یا محصولات لبنی مصرف نمی کنید، باید مکمل های ویتامین B12 مصرف کنید.

• منابع اسید فولیک عبارتند از اسفناج، نخود سبز، پرتقال و طالبی.

هنگامی که کم خونی ناشی از کاهش تولید گلبول های قرمز باشد، مانند سرطان یا بیماری شدید کلیوی، می توان از داروهایی مانند اپوئتین آلفا و داربپوئتین آلفا استفاده کرد. این داروها عملکرد اریتروپویتین را تقلید می کنند، هورمون طبیعی که باعث می شود مغز استخوان گلبول های قرمز بیشتری تولید کند.