سلامت نیوز:باران نعمتی است كه این روزها در كشور به‌دلیل نبود مدیریت اصولی به نقمت تبدیل شده است. سیل در سیستان و بلوچستان، لرستان، كردستان، زنجان، آذربایجان شرقی و غربی جان ده‌ها تن از هموطنان عزیزمان را گرفته است. اما چراكشوری كه با پدیده خشكسالی و كاهش نزولات‌جوی مواجه‌است، با چنین سیل ویرانگری مواجه می‌شود؟
به گزارش سلامت نیوز، روزنامه قانون نوشت: پاسخ این پرسش در هشدارهایی است كه طی چند دهه اخیر توسط كارشناسان گفته شده اما گوش شنوایی برای آن وجود نداشته است. هشدارها درباره فرسایش خاك، كاهش نرخ نفوذپذیری خاك و رشد شتابان بیابان‌زایی بوده است. براساس آمار، میزان كل فرسایش خاك در جهان 26 میلیارد‌تن است و سهم ایران از آن در حدود دومیلیارد تن است. براساس همین آمار، ایران، رتبه نخست فرسایش خاك در جهان به‌شمار می‌رود. با نگاهی به این آمار و جایگاه ایران در فرسایش خاك، می‌توان به ارتباط سیلاب‌های چند سال اخیر كشور با این موضوع پی برد.
مهم‌ترین دلیل وقوع سیل
یك كارشناس محیط‌زیست به «قانون» درباره تاثیر فرسایش خاك بر وقوع سیل می‌گوید:«كاهش پوشش گیاهی، مهم‌ترین عامل وقوع سیل در كشور است. پوشش گیاهی مناسب موجب نفوذ 50 درصد از آب به داخل خاك می‌شود. نفوذ آب در خاك، سفره‌های زیرزمینی را تقویت می‌كند و نرخ فرسایش خاك را كاهش می‌دهد. بیش از 80درصد از قدرت تخریب خاك‌دانه‌ها، زمانی است كه قطره‌های باران با زمین برخورد میكنند. این قدرت تخریبی، با پوشش گیاهی گرفته و موجب حفظ خاك‌دانه‌ها می‌شود. هنگامی‌كه پوشش‌گیاهی‌حذف‌شود، قدرت قطره‌های باران كه با خاك برخورد میكنند، باعث پاشیدگی ساختار خاك‌دانه‌ها و حركت آن‌ها می‌شود. علاوه‌بر اینكه خاك را از دست میدهیم، تمام خلل و فرجی كه در سطح زمین وجود دارد نیز، پر می‌شود. درحقیقت اولین خسارت‌های حذف پوشش گیاهی، برخورد مستقیم باران با خاك و كاهش نرخ نفوذپذیری آب در خاك است».
كاهش نرخ نفوذپذیری آب در خاك
خاكپور در ادامه درباره نحوه‌ی وقوع سیلاب عنوان می‌كند:« بحث كاهش نفوذ آب در خاك در درازمدت موجب كاهش میزان سفره‌های‌زیرزمینی می‌شود. باتوجه به برداشت‌هایی بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی در بیشتر مناطق كشور، شاهد پدیده بیابان‌زایی هستیم. بیابان‌زایی از اینجا شروع می‌شود كه حتی اگر بارندگی نیز در كشور رخ بدهد، به‌دلیل حركت خاك‌دانه‌ها، تمامی منافذ ورودی آب پر شده است و دیگر امكان نفوذ آب در خاك وجود ندارد. كاهش نرخ نفوذپذیری آب در خاك باعث می‌شود حجم زیادی از بارش‌ها درحدود 80درصد به‌صورت « روان آب» حركت كنند. هنگامی‌كه روان آب‌ها حركت میكنند، به‌دلیل نبود مانع، با سرعت بیشتری به نقطه تمركز می‌رسند و در آنجا سیل ایجاد می‌شود».
چرای دام، مهم‌ترین دلیل تخریب پوشش گیاهی
این كارشناس محیط‌زیست با اشاره به عوامل كاهش پوشش گیاهی می‌گوید:« مهم‌ترین دلیل كاهش پوشش گیاهی به‌دلیل چرای بیش از اندازه دام است. پنج برابر ظرفیت مراتع در كشور، دام وجود دارد. بیش از سه برابر زمان مجاز، چرای دام در داخل مراتع كشور انجام می‌شود. تمامی این عوامل موجب فقر پوشش گیاهی می‌شود.
یكی دیگر از این عوامل، نابودی جنگل‌ها است. این اتفاق به‌دلیل زغال‌گیری، بحث اراضی و پروژه‌های عمرانی صورت می‌گیرد. در جنگل‌های زاگرس‌كه به‌عنوان جنگل‌های شارژ منابع آبی نیز به‌شمار می‌روند با ضعف شدیدی مواجه هستیم. علاوه‌بر اینكه منابع آبی را از دست میدهیم، خاك را نیز از دست میدهیم. از دست رفتن منابع آب و خاك پیامدهایی همچون سیلاب‌های اخیر را درپی دارد».
بلای انسانی نه بلای طبیعی
خاكپور با اشاره به سیل به‌عنوان بلایای طبیعی تصریح می‌كند:« در مدیریت كشور یك ادبیاتی استفاده می‌شود تحت عنوان بلایای طبیعی. من به شدت مخالف این ادبیات هستم. ما دركشور بلای‌طبیعی نداریم. اگر به حكمت خداوند در آفرینش طبیعت دقت كنیم، بلای طبیعی از حكمت خداوند دور است. این اتفاقاتی كه ما نامش را بلای طبیعی گذاشته‌ایم، در واقع بلای انسانی است. به هرحال نمی‌توانیم سیل را منكر شویم. حتی در بهترین شرایط ایده‌ال نیز می‌توانیم سیل داشته باشیم اما درصورتی كه شدت بارش باران بالا باشد چگونه می‌توانیم از میزان خسارت این سیل‌ها جلوگیری كنیم؟ مدیریت رودخانه‌های‌كشور راه‌حل مهار سیل است. متاسفانه اتفاقی كه درحال حاضر رخ داده است ناشی از سوء مدیریت رودخانه‌هاست. تمامی حریم رودخانه‌ها تصرف شده و دربرخی از مناطق حتی در بستر رودخانه ساخت و ساز انجام شده است.
در زمان وقوع سیل، قرار است این پدیده در مسیر طبیعی خود حركت كند و هنگامی‌كه ما در مسیر سیل، خانه ساخته‌ایم، همین مساله موجب خسارت مالی، جانی و بلا می‌شود.
سیل نه‌تنها بلا نیست بلكه یك نعمت است. جلگه خوزستان یكی از حاصلخیزترین جلگه‌ها و مناطق كشور است كه از همین وقوع نعمت سیل به‌وجود آمده است. سیل موجب ایجاد جلگه می‌شود. سیل خاك را شست‌وشو داده كه میانگین استاندارد جهانی آن درحدود 6 تن در سال است. در ایران حدود 17 تن فرسایش خاك در هر هكتار رخ می‌دهدكه به طور دقیق سه برابر میانگین جهانی فرسایش داریم».
طرح‌های آبخیزداری؛ راه‌كار مهار سیلاب
خاكپور درباره راه‌حل فعلی مهار سیلاب و افزایش نفوذپذیری خاك می‌گوید:« توسعه پوشش‌گیاهی، بهترین راه‌كار فعلی این موضوع است. البته در برخی نقاط امكان ایجاد و توسعه پوشش گیاهی وجود ندارد.
یكی از كاركردهای مهم فعالیت‌های مكانیكی در بحث آبخیزداری همین است. با ایجاد سازه‌های مكانیكی در آبراهه‌ها باعث ایجاد تاخیر در منطقه تمركز می‌شویم. نقطه تمركز، نقطه‌ای است كه آب از تمام آبراهه‌های یك حوزه در یك زمان مشخص، به آن نقطه می‌رسد و آنجا تبدیل به سیل می‌شود. نقش پوشش گیاهی ایجاد تاخیر در نقطه تمركز است. در مناطقی كه پوشش گیاهی نداریم، می‌توان با عملیات مكانیكی آبخیزداری این تاخیر را ایجاد كرد. »
آماری از فرسایش خاك نداریم
او درباره وجود آمار دقیق از فرسایش خاك می‌گوید:« متاسفانه بعید می‌دانم روی این موضوع كار یا مطالعه‌ای شده باشد. برای داشتن چنین آماری، باید از میزان پوشش جنگلی در كشور یك آمار مشخص وجود داشته باشد. چنین آماری در كشور وجود ندارد كه سازمان‌های مربوطه به آن استناد كنند. زمانی‌كه در بحث میزان پوشش‌گیاهی آماری وجود ندارد، انتظار آن نمی‌رود كه آماری از میزان نرخ نفوذناپذیری خاك وجود داشته باشد».
نظر شما