سلامت نیوز:اعتیاد جرم است یا بیماری؟ فرد معتاد مجرم است یا بیمار؟ سوال‌هایی که به‌نظر می‌رسد برای آن‌ها جواب‌های مشخصی وجود داشته باشد. سال‌هاست که رویکردها به اعتیاد تغییر کرده و دیگر نگاه مجرمانه به آن وجود ندارد، اما نه برای همه معتادان. آن‌چه که سبب برخی واکنش‌ها در روزهای اخیر شده این است که آیا معتاد «متجاهر» هم بیمار است یا مجرم؟واکنش‌ها به این مسئله از یک سخنرانی شروع شد، جایی که در آن رئیس قوه قضائیه اعلام کرد رویکرد این دستگاه به معتادان متجاهر همراه با نگاه مجرمانه است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همدلی ، شهریورماه گذشته حجت‌الاسلام رئیسی در نشستی با اعضای ستاد مبارزه با مواد مخدر عنوان کرد که «باید مسئله اصلاح و مدت زمان حبس معتادان متجاهر افزایش یابد و ما هم با این مسئله موافق هستیم که معتاد متجاهر باید بداند که مجرم است و با او باید به عنوان مجرم برخورد شود.»
معتاد متجاهر کیست؟
سخنان رئیس دستگاه قضا با واکنش‌هایی همراه شد، اما قبل از پرداختن به این واکنش‌ها بهتر است بدانیم معتاد «متجاهر» کیست و اصلاً از چه زمانی این گروه از معتادان مورد توجه قرار گرفتند و چه برنامه‌هایی برای روبه‌رو شدن با این پدیده نوشته شد؟ دراین‌باره، «سعید صفاتیان»، پژوهشگر حوزه اعتیاد از روزهایی می‌گوید که موضوع این قبیل از معتادان در کشور مورد توجه قرار گرفت.
«بحث معتادان متجاهر از سال1383 در کشور مطرح است. آن زمان من مدیرکل درمان اعتیاد در ستاد مبارزه با مواد مخدر بودم. از 1384 اولین بحث درباره این شکل از اعتیاد در ستاد با حضور رئیس‌جمهور وقت انجام شد. در آن جلسه رئیس‌جمهور خواسته بودند طرحی برای درمان اعتیاد آورده شود. آن‌جا پرسش شد که برای معتادانی که در خیابان هستند چه برنامه‌ای دارید؟
آن زمان هنوز اسمی از معتادان متجاهر مطرح نشده بود. مجدد دو ماه آینده در جلسه ستاد طرحی برای معتادهای خیابانی آماده کردیم که از برنامه‌های درمانی برخوردار شوند.»وی ادامه می‌دهد: «در آن طرح مسئولیت‌هایی برای سازمان بهزیستی و وزارت بهداشت درنظر گرفته شده بود. برایش بودجه و آئین‌نامه هم نوشته شد.
تا این‌که در سال 1389 وقتی‌که بحث اصلاح قانون پیش آمد، آن‌جا اتفاقی که افتاد گفتند باید برای معتادان خیابانی اسمی بگذاریم. این اسم معتاد «متجاهر» شد. ولی از همان زمان این اختلاف پیش آمد که تعریف معتاد متجاهر کیست و تشخیص آن با چه کسی است. برخی می‌گفتند که تعریف و تشخیص باید به عهده سیستم قضایی باشد و گروهی معتقد بودند تعریف و تشخیص معتاد متجاهر باید بر عهده سیستم پزشکی و روان‌شناسی باشد. در صورتی‌که الگوهای درمانی زیادی برای درمان این معتادها وجود دارد اما سیستم قضایی و سیستم انتظامی نگاه‌شان براین بود که تشخیص معتاد متجاهر باید بر عهده سیستم قضایی باشد و تعریف هم خودشان انجام دهند. متاسفانه تا به امروز هنوز این مسئله به‌طور کامل در کشور ما حل نشده است.»
اختلاف همچنان ادامه دارد
حالا مجدد به سخنان رئیس قوه قضائیه برمی‌گردیم که از لزوم برخورد مجرمانه با این گروه از معتادان سخن گفته بود. در ادامه سردار حسین رحیمی، رئیس پلیس پایتخت ضمن تاکید چنین رویکردی برای پاک کردن سیمای شهر از وجود معتادان متجاهر، مدتی قبل در واکنشی به این مسئله گفت که «سخنان رئیس قوه قضائیه درخصوص معتادان متجاهر که مجرم هستند یک برداشت دقیق از قانون است. کسی که بار‌ها و بار‌ها به بازپروری می‌رود، اما مسیر و رفتار نادرست خود را اصلاح نمی‌کند و باز تکرار می‌کند؛ مجرم است، زیرا بر ادامه مسیر نادرست تاکید می‌کند و هزینه‌هایی را که در این رابطه صرف شده است به باد می‌دهد.»
همین مسئله سبب شد مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور درخصوص نگهداری از این معتادان توسط سازمان بهزیستی واکنش نشان دهد. چراکه معتقد است اگر این معتادان مجرم هستند پس نباید در بهزیستی نگهداری شوند، اگر مجرم نیستند و در بهزیستی نگهداری می‌شوند باید بودجه نگهداری و بازتوانی این قبیل از معتادان به بهزیستی داده شود.
«فرید براتی سده» یکشنبه گذشته، در واکنش به صحبت‌های رئیس قوه قضائیه گفت که «با توجه به فرمایشات اخیر رئیس قوه قضائیه که اعلام کرده‌اند، معتاد متجاهر مجرم است، اساساً قانون باید تغییر کند، چرا که ما مسئول نگهداری از مجرم نیستیم، بهزیستی یک دستگاه حمایتی و اجتماعی است. ما مراکز درمان داریم، اما نگهداری از مجرم سازوکار مشخص خود را دارد، بنابراین به نظر ما این قانون باید اصلاح شود و باید در قانون برنامه هفتم و یا همین الان این موضوع مورد بازنگری قرار گیرد.»
وی بیان کرد: «اما اگر معتاد متجاهر بیمار تلقی شود و سازمان بهزیستی باید از او نگهداری کند، بنابراین باید منابع آن هم در اختیار ما قرار گیرد، نمی‌شود که مدیریت این مراکز را به بهزیستی بدهند، اما پول در جای دیگری باشد و ما بخواهیم پول را بگیریم و به ما ندهند. حرف ما این است که اگر در قانون نگهداری از معتادان متجاهر به سازمان بهزیستی سپرده شده است، باید منابع آن در اختیار بهزیستی باشد.»
درمان معتاد متجاهر
درخصوص برنامه‌های نگهداری این گروه از افراد مبتلا به اعتیاد در قانون، «سعید صفاتیان» داشت، می‌گوید که «در دنیا برای درمان این شکل از اعتیاد تحت عنوان معتاد متجاهر به سراغ دهکده‌های سلامتی می‌روند.
مراکزی که افراد مبتلا به اعتیاد در آن‌جا مدتی نگهداری می‌شوند و سیستم درمان برای‌شان طراحی شده است. امروزه ما هم مراکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد به مدد سازمان بهزیستی داریم. نیروی انتظامی فقط وظیفه دارد این معتادان را دستگیر کند. در دوره‌های اول دستگیری‌ها خیلی دچار اشتباه می‌شد، چون گاهی افرادی که ظاهر مناسبی نداشتند یا گاهی درگیر بیماری‌های حاد روانی بودند نیروی انتظامی آن‌ها را دستگیر می‌کرد، و در مرحله غربالگری متوجه می‌شدیم که این شخص معتاد نیست و اشتباهی دستگیر شده است.
در نهایت با آموزش‌هایی که انجام شد وضعیت دستگیری‌ها بهتر شد. بعد از آن معتادان متجاهر در این مراکز طولانی مدت نگهداری می‌شوند. بحث اشتغال و حرفه‌آموزی این افراد آن‌جا پیگیری می‌شود و مشمول برخی حمایت‌های اجتماعی هم هستند.»
به‌نظر می‌رسد صحبت‌های «براتی»، مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی، درخصوص تخصیص بودجه لازم برای ارائه خدمات به معتادان متجاهر در اشاره به همین مراکز باشد که معتقد است اگر نگاهمان به این گروه از افراد مبتلا به اعتیاد، مجرمانه نیست، باید هزینه نگهداری و بازتوانی آن‌ها به بهزیستی پرداخت شود.حالا باید دید در آینده چه رویکردی به معتادان متجاهر ادامه‌دار خواهد بود، این‌که آن‌ها مجرم هستند و باید زندان بروند؟ یا این‌که آن‌ها بیمار هستند و باید در مراکز بازتوانی بهزیستی نگهداری شوند؟
نظر شما