مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قزوین: کار شهرداری در قلع و قمع درختان برای احداث کمربندی غیرقانونی است.

شهرداری قزوین چگونه 200 درخت یک اثر ثبت شده ملی را به بهانه توسعه کمربندی قطع کرد؟

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه پیام ما، شهرداری قزوین در ساعت 2 بامداد 14 خرداد حدود 200 راس درخت کهنسال پسته و بادام را در مسیر فاز دوم پروژه پل روگذر امام رضا، قطع کرد. این گزارش مروری است بر اهمیت تاریخی باغستان قزوین و دلایل تخریب‌هایی که به نام طرح‌های توسعه رخ می‌دهد.

«9 محرم 438 هجری به قزوین رسیدیم باغستان بسیار داشت، بی‌دیوار و خار و هیچ مانعی از دخول در باغات نبود و قزوین را شهری نیکو دیدم (…)» این واژگان، توصیفات ناصرخسرو قبادیانی از قزوین است. شهری که ناصرالدین شاه قاجار در سفرش به لندن، بعد از آنکه پارک بزرگی در این شهر به او نشان دادند گفت ما در قزوین شهری داریم در میان باغات! باغستان­‌هایی که از شهر و محلات مردم آن جدا نبودند. در گذشته، بیشتر جمعیت این شهر، باغ دار یا به قول خودشان باغَدار بودند. باغ هرکسی کنار محله و نزدیک به خانه خودش بود. کسی که در محله دباغان یا قُملاق یا هر محله دیگری زندگی می­‌کرد، باغش هم در همان حوالی بود. یکی می‌گوید وقت طلا بوده و مردم نمی‌­خواستند در رفت و آمد از خانه تا محل کار، وقت‌شان هدر رود. مانند امروز که برخی خانه و زندگی‌شان در شهر دیگری است و محل کارشان در شهر مجاور. اما یک دلیل محکم‌تر هم وجود دارد که براساس آن مردم در گذشته از نزدیک ساختن خانه و محلات‌شان کنار باغی که محل کار و کسب روزی‌شان بود، هدف دیگری می‌­جستند و آن هم این بود که برایشان هزینه حمل و نقل بار و محصولات در زمان برداشت کمتر بود و ایمن‌تر تمام شد. چه بسا نه نیاز به باج و خراج دادن به عیاران محلات دیگر بود و نه وقت زیادی می‌­خواست تا همه بارها از سرِ زمین به انبارهای خانه برسد.

    شکوه کرمانشاهانی، عضو هیئت مدیره انجمن توسعه حیات شهر: در سال‌های گذشته هیچ یک از اقدامات شهرداری قزوین به نفع باغستان نبوده و به نوعی مداخله است

انسان در آغاز حیاتش بر روی زمین، مغلوب طبیعت بود. به تدریج آموخت که در برابر توفان، باد، سیلاب و حتی زلزله چطور از خود دفاع کند و به این ترتیب، طبیعت را به دوستی تمام عیار با خود فراخواند. برای همین آب انبارها و قنات‌ها، بادگیرها و باغستان­‌ها را ایجاد کرد. بارندگی­‌ها و سیلاب­‌های سال­‌های 97-98 نشان داد که مانند همیشه هیچ چیز، حتی خشکسالی پایدار نیست و برای در امام ماندن از خطر سیلاب‌های فصلی باید سبک زندگی پایدارتری درپیش گرفت. باغستان‌­های سنتی قزوین از دیرباز، حافظ و ضامن بقای این شهر کهن بوده و هستند. سیلابی که از بالادست رودخانه‌­ای زویار، ارنجک، دیزج و وشته در شیب قزوین جاری می‌شوند مستقیم به پای درختان باغستان می­‌رود و این شهر و مردمش را از خطر بروز سیل دور می‌­کند. و در این میان سیستم آبیاری غرقابی باغات سنتی قزوین که روشی منحصر به فرد است، گواه بر آن است. همچنین قزوین از دیرباز جولانگاه بادهای سرد و گرمی بود که به راز و مه معروفند. باد راز، گرم است و از اوایل بهار و اواسط تابستان از جنوب شرقی می‌وزد و از مسیرش خاک و ماسه برای این شهر به ارمغان می‌­آورد. هزاره­‌ها پیش، در تپه زاغه برای مقابله با غبار ناشی از این باد، خانه­‌ها را خلاف جهت باد می‌­ساختند. صادق ملک شهمیرزادی، باستان‌شناس فقید، در کاوش‌­هایی که در این تپه باستانی در منطقه بوئین زهرا انجام گرفته تنها یه یک خانه اشاره کرده است که خلاف جهت باد ساخته نشده بود و آن هم یک چینه دیوار مقابلش کشف شده که نقش سد در برابر گردوغبار را ایفا می‌کرد. اما کیلومترها دورتر از تپه زاغه بوئین زهرا و در موقعیت فعلی شهر قزوین، باغات و تاکستان های جنوب شرقی شهر، به این دلیل ایجاد شدند تا همچون یک سپر طبیعی حافظ نفس مردم شهر باشند. و هم معیشتشان را تامین کنند. هزاران باغدار و کارگر از این باغات کسب درآمد می­‌کنند.
از زمانی که تاورنیه، سیاح فرانسوی درباره قزوین نوشت «بیشتر از نصف شهر باغات است» تا امروز، هرروز از وسعت باغستان‌های این شهر کمتر و کمتر شد. بیشتر تخریب در باغستان­‌های این شهر از دوره پهلوی و با ورود مدرنیته انجام گرفت. به طور مشخص از دهه 1340 شمسی و با افزایش درآمد کشور ناشی از فروش بشکه‌­های نفتی، و اختصاص این درآمد به توسعه­ عمرانی، بسیاری از باغات شهر قزوین تبدیل به ساختمان‌­های مسکونی و خیابان شدند. این روند تا امروز پابرجاست. هنوز هم توسعه افسار گسیخته بدون توجه به ظرفیت‌­ها و هنجارها و بعضا با قانون‌شکنی‌ صورت می‌گیرد. اندیشه‌­ای که موجب شد بر مبنای آن شهرداری قزوین در ساعت 2 بامداد 14 خرداد حدود 200 راس درخت کهنسال پسته و بادام را در مسیر فاز دوم پروژه پل روگذر امام رضا، قطع کند. درختانی که بسیاری‌شان بار پسته و بادام داشتند. نقطه اوج ماجرا این است که بدانیم باغستان­‌های سنتی قزوین، در 1393 به شماره 31095 ثبت ملی شدند.
ماجرای تک درخت کهنسال پسته که قدمتی در حدود بیش از 200 سال دارد خود حکایتی‌ست. درختی که یک تنه جلوی پل سیمانی ناتمام ایستاده و نه تنها در روزهای احداث پل، که در همین شب تعطیل و تعرض پنهانی شهرداری به عرصه باغستان هم نتوانست تهدیدی برای این درخت که امروزه به نمادی برای جلوگیری از توسعه افسارگسیخته بدل گشته باشد.

   

سال‌هاست سنت و مصادیق آن از جمله میراث فرهنگی و طبیعی یک کشور در تقابل و تهاجم اندیشه توسعه‌طلبانه قرار گرفته است. اما در فرایند ورود و گذر از دروازه‌­های توسعه، آنچه در نظر گرفته نمی‌­شود، داشته­‌هایی است که در نتیجه قرن‌ها و هزاره‌­ها تجربه انسان‌های پیش از ما به دست آمده است

واکنش‌­ها به تخریب شبانه باغستان


علیرضا خزائلی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قزوین 15 خرداد ماه در گفت‌وگو با شبکه استانی قزوین، گفت: «کاری که اتفاق افتاده غیرقانونی است. عرصه باغستان، عرصه ثبت ملی است و قلع و قمع در این حد قطعا اقدامی ناپسند است و با اقدام به موقع استاندار محترم، بالاترین مقام اجرایی استان و همچنین مقامات قضایی استان، ادامه عملیات در شب گذشته متوقف شد.»
از سوی دیگر شیوه‌­ای که شهرداری در تخریب باغات و آغاز فاز دوم پروژه پل امام رضا در پیش گرفته بود انتقاد بسیار از فعالان حوزه میراث فرهنگی، فعالان باغستان و باغدارها و حتی مقامات شهر را برانگیخت. در فیلمی که در اینستاگرام «گذر نیوز» به وسیله شهروند خبرنگار ضبط شده است، حضور علایی استاندار قزوین و نیز معاون سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مشهود است. علایی بابت برگزیدن چنین شیوه­‌ای و تخریب شبانه و به صورت پنهانی آن هم در روز تعطیل، به نمایندگان شهرداری اعتراض می‌­کند. مدیرکل میراث فرهنگی قزوین در این باره می­‌گوید: «بحث کمربندی‌های دو طرف شهر قزوین در غرب، در شرق و در جنوب در سنوات گذشته در شورای عالی معماری و شهرسازی طرح شد. در شورای عالی معماری و شهرسازی در بخش‌های جنوب و غرب کلا ممنوع شد و استفاده از معابر موجود بود. در سمت شرق در اتصال بین پل ابوترابی و پل امام رضا مشخصا قید شده که وارد عرصه نشود و با استفاده از ظرفیت­‌های معابر موجود صورت بگیرد و پروفیلی که در حال حاضر دیشب مورد هجوم بلدوزرها و لودرها قرار گرفت قطعا در عرصه است و به عرصه باغستان به عنوان یک اثر ثبت ملی، آسیب می‌زند و به همین علت هم متوقف شد و تقاضای جدی این موضوع را توسط مراجع ذی صلاح داریم.» او در ادامه و در پاسخ به اینکه چه اقدام قانونی برای برخورد با این تخلف انجام گرفته است پاسخ داد: «اقدام قانونی ما صورت گرفت از همین شب گذشته که در محل حضور داشتیم با مقامات قضایی استان در این رابطه صحبت شد و امروز هم اعتراض و شکایت مکتوب اداره کل میراث فرهنگی استان تحویل مقامات قضایی استان شد.»
مهدی صباغی سال گذشته با وعده تکمیل پروژه‌های ناتمام بر کرسی شهرداری قزوین تکیه زد. پافشاری او از همان آغاز منجر به احداث و بهره برداری از اتوبان نسیم شمال در بستر باغستان­های سنتی قزوین شد و ترافیک عبوری را به باغاتی تحمیل کرد که قرن‌ها بدون حفاظ و دیوار با درختانی کهنسال سرپا بودند. همزمان زمزمه تکمیل فاز دوم پروژه پل روگذر امام رضا هم شنیده می‌شد که در سال 1398 به حکم شورای عالی معماری و شهرسازی پروسه احداث آن متوقف شده بود. این مصوبه که خطاب به استاندار وقت قزوین نوشته شده، کلیه اقداماتی که منجر به تخریب این سرمایه طبیعی و میراثی شهر قزوین شود را خلاف قانون دانسته است. از آن جمله محور کمربند شرق و پل روگذر امام رضا.

پروژه پل روگذر امام رضا


این پروژه که در طرح جامع ترافیکی شهر قزوین گنجانده شده بود، اولین پل بزرگ به طول دو هزار متر و یکی از برنامه‌های اصلی شهرداری قزوین به شمار می‌رود. در مصاحبه‌ای که از معاون عمرانی و فنی شهرداری قزوین در سال 1398 با خبرگزاری مهر انجام گرفته است آمده است: «تقاطع غیر هم‌سطح امام رضا (ع) با هدف تسهیل در عبور و مرور و روان‌سازی ترافیک غرب و شرق شهر و افزایش ظرفیت ترافیکی بلوار جمهوری اسلامی به عنوان کمربندی جنوبی شهر، برقراری ارتباط بین پل باغستان (ابوترابی) و بلوار جمهوری در راستای تکمیل رینگ شرقی و کاهش حجم ترافیک میدان تهران قدیم ساخته شده است.»
یکی از مواردی که به آن اشاره می‌­شود، ظرفیت پارکینگی است که در فضای زیر پل ایجاد شده است. با توجه همجواری پل امام امام رضا با آرامستان‌­های قزوین، خصوصا در روزهای پنجشنبه و جمعه که مردم شهر برای خواندن فاتحه بر مزار عزیزان‌شان حاضر می‌­شوند، عملا این محدوده با قفل ترافیکی مواجه می­شود و پارکینگ‌­هایی که گفته می‌­شود گنجایش 1000 خودرو دارند عملا ناکارآمد به نظر می‌­آیند. ضمن اینکه مشکلاتی برای کسبه و مکانیکی های آن محدوده نیز ایجاد کرده است. وعده­‌هایی چون استفاده از زمین 500 متری در زیر این پل به عنوان مجموعه­‌های ورزشی برای مردم این منطقه از شهر عملا رویاگونه و سطحی نگرانه به نظر می‌رسد. افزون بر این، بخش گسترده‌­ای از باغات جنوب و شرق قزوین فدای آن شده است.
دربند 2-1 از مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی، مصوب 4/9/1398 بعد از اشاره به تشکیل کمیته‌­ای از نمایندگان معاونت وزارت راه و شهرسازی استان قزوین، شهرداری و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان آن را مکلف کرده است: مسیر کمربندی را در جنوب شرقی حدفاصل پل امام رضا (ع) تا بلوار ابوترابی را با تاکید بر حفظ عرصه باغستان و به حداقل رساندن تداخل مسیر با عرصه باغستان و استفاده از ظرفیت حداکثری معابر موجود بررسی و تدقیق کند. همچنین در ادامه با استفاده از ظرفیت معابر موجود مسیر پیشنهادی از میان باغات حذف و با استفاده از ظرفیت معابر موجود محورهای شیشه چی- میرزا کوچک خان و بلوار باهنر، امتداد کمربندی پیرامونی به سمت شمال تدقیق گردد.
ورودی پل امام رضا از میدان تهران قدیم (شرق قزوین) آغاز و نرسیده میدان تره بار (غرب قزوین) خاتمه می‌­یابد. در بخش دیگر، ورودی از 2 راهی همدان تا مصلی قزوین در نظر گرفته شده و قرار است در فاز دوم تکمیل آن این مسیر با عبور از باغستان­‌های سنتی این شهر، به پل ابوترابی و بلوار آیت‌الله خامنه­‌ای (روبه­‌روی بیمارستان پاستور) برسد. مسیری که در ساعت 2 بامداد 14 خرداد ماه 1401 به صورت مخفیانه و به دستور شهردار وقت قزوین مورد هجوم بلدوزرها قرار گرفت و حدود 200 راس درخت کهنسال پسته و بادام را از ریشه کند. در مسیر نوارهای زرد رنگی که روی زمین کشیده شده­‌اند و از دو طرف حدود احداث پل را مشخص کرده‌­اند، دیده می­‌شود. روی تنه برخی از درختان با رنگ آبی علامت زده‌­اند که یعنی دیر یا زود نوبت مرگ آنان نیز فرا­می‌­رسد. اقدام شهردار قزوین در تخریب این بخش از باغات قزوین با دستور صریح دادستان استان متوقف شد. اما آیا این اقدام کافی است یا مسکن موقتی بر دردی است که تفکر مخرب بر پیکر باغستان­‌های سنتی شهر وارد می‌­سازد؟ که روزی احداث پروژه سد لاستیکی در بالادست رودخانه ارنجک که حق‌آبه باغات شرق و جنوب و جنوب شرق شهر قزوین را تامین می‌­کند، تهدیدش کند و روز دیگر، طرح محورهای گوناگون ترافیکی. آیا نباید بر مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی در سال‌های 97 و 98 صحه گذاشت؟ و از آن مهم­‌تر آیا نباید با نگرش پایدارتری به توسعه نگریست؟
اما شاید آنچه در حاشیه این موضوع قرار گرفته است و شاید چندان به آن توجه نشده، این پرسش است آیا وظیفه شهرداری احداث محورهای عبوری است؟ آیا شهرداری احداث اتوبان نسیم شمال و حال پل روگذر امام رضا در حیطه وظایف شهرداری قرار گرفته است؟
شکوه کرمانشاهانی، عضو هیئت مدیره انجمن توسعه حیات شهر، در مصاحبه‌­ای که سال گذشته و به دنبال احداث و بهره‌برداری از اتوبان نسیم شمال با نگارنده داشت، می‌­گوید: «در سال‌های گذشته هیچ یک از اقدامات شهرداری قزوین به نفع باغستان نبوده و به نوعی مداخله است. متاسفانه این مداخلات و این جاده‌سازی‌ها به این می‌انجامد که بخشی از باغستان به مرور وارد زمین‌های شهری می‌شود. این اتفاق برای شهرداری هم درآمدزایی دارد و می‌­تواند از طریق تغییر کاربری درآمدهای کلانی به دست بیاورد و اموراتش را بگذراند». این فعال اجتماعی در قزوین می‌افزاید: «متاسفانه اقتصاد زمین شهری در همه کشور زمینه فسادآمیزی را ایجاد کرده است. اما واقعا این چرایی را باید شهرداری پاسخ دهد. از دلایلی که مطرح می‌­کنند این است که می­‌گویند ما محور عبوری نداشتیم. ولی واقعا این‌ها وظایف شهرداری نیست، وظایف وزارت راه و شهرسازی است. اداره کل راه و شهرسازی از سمت شورای عالی معماری و شهرسازی مکلف شده پیگیری کند اما این مورد را پیگیری نکرده است و بر تخریب یک میراث بی‌­نظیر چشم بسته‌اند.»
سال‌هاست سنت و مصادیق آن از جمله میراث فرهنگی و طبیعی یک کشور در تقابل و تهاجم اندیشه توسعه‌طلبانه قرار گرفته است. اما در فرایند ورود و گذر از دروازه‌­های توسعه، آنچه در نظر گرفته نمی‌­شود، داشته­‌هایی است که در نتیجه قرن‌ها و هزاره‌­ها تجربه انسان‌های پیش از ما به دست آمده است. توسعه‌طلبی به هر روش و قیمتی و تخریب گسترده محیط زیست کشور، ما را به سر منزل مقصود نمی‌­رساند. آلودگی هوا، هجوم ریزگردها و سیلاب‌­هایی که در نتیجه تخریب مراتع رخ می‌­دهد، از نتایج همین نگرش به توسعه است.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha