به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه خراسان، سرطان زمین چند سالی است که در ایران از حالت خاموش خارج و علایمش هویدا شده، اما نه تنها تلاشی جدی برای درمان آن آغاز نشده است بلکه هنوز حتی یک ساختار قانونی و رسمی هم برای مدیریت آن وجود ندارد.بسیاری از کارشناسان علوم زمین، روی فرونشست، نام «سرطان زمین» را گذاشته‎اند؛ چراکه این بحران می‎تواند سال‎ها بی‎صدا و بی‎نشانه باشد اما ناگهان به فروپاشی و نشست منجر شود؛ گزارش‎های رسمی حاکی است، 18 استان از 31 استان کشور و جمعیتی معادل 20 میلیون نفر در معرض خطرات فرونشست زمین هستند و نمونه‎هایی از آن هم در نقاط مختلف کشور مشاهده شده است؛ اما این تجربه‎های تلخ، تحرکی اساسی برای تدوین و اجرای یک برنامه ملی پیشگیرانه ایجاد نکرده است. بی‎ سر و سامانی این حوزه تا حدی است که در بهمن 98، نماینده وزارت نیرو در یک نشست تخصصی، از شورای عالی امنیت ملی درخواست کرد برای مدیریت بحران فرونشست و پیگیری اجرای برنامه‌های پیشگیرانه وارد عمل شود اما نه در این سطح، که در سطوح پایین‎تر هم چنین اتفاقی نیفتاد.

فرونشست 500 دشت کشور

تازه‎ترین آمار درباره فرونشست را چند روز قبل، سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس در گفت‎وگو با ایرنا اعلام و اظهار کرد که «از 609 دشت کشور، 500 دشت دچار فرونشست شده است» و البته اندک دشت‎های باقی مانده هم اوضاع چندان روبراهی ندارند. این آمار اعلامی توسط «ذبیح‎ا... اعظمی»، دوباره نگرانی‎ها را درباره عوارض و عواقب این بحران تشدید کرد و البته بهانه‎ای شد تا این موضوع بار دیگر سوژه مصاحبه‎ها و اظهارنظرهای مسئولان و متولیان شود.

بحرانِ بدون متولی!

اما در میان این اظهارنظرها، صحبت‎های «محمد آقامیری»، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران، در گفت‎وگو با ایسنا قابل توجه بود که از تدوین لایحه‎ای در شورای عالی استان‎ها برای ارائه به مجلس خبر داده تا تکلیف متولی حوزه فرونشست در کشور مشخص شود؛ و این یعنی سرطان زمین در ایران متولی مشخصی ندارد!
شورای عالی آب، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صمت، سازمان محیط زیست، سازمان نقشه‎برداری کشور، سازمان زمین‎شناسی، سازمان مدیریت بحران کشور و...؛ هر یک از این‎ها به نوعی با پدیده فرونشست در ارتباط هستند اما به نظر می‎رسد هیچ کدامشان مسئول مستقیم مدیریت برنامه‎های پیشگیری از تشدید آن نیست و طبیعتا پاسخگوی تبعات آن هم نخواهد بود.

کارگروهی که هست اما نیست

البته مرور خبرها و گزارش‎های رسمی نشان می‎دهد که کارگروهی به نام «کارگروه ملی مخاطرات طبیعی» در کشور ما وجود دارد که
نه تنها بسیاری از مردم که حتی برخی مسئولان هم اطلاعی از اقدامات و تصمیمات آن ندارند و برای اولین بار است که نام آن را می‎شنوند. بررسی دقیق‎تر هم حاوی اطلاعات دیگری است: دی‎ماه سال 1400، معاون اول رئیس جمهور مصوبه اصلاحی دولت درخصوص شرح وظایف و برنامه‎های کارگروه ملی سازگاری با کم‎آبی را ابلاغ کرد که طبق آن، پدیده فرونشست زمین به عنوان یکی از پیچیده‎ترین چالش‎ها در حوزه مدیریت مخاطرات طبیعی تعیین و این وظیفه جدید برای کارگروه ملی سازگاری با کم‎آبی تصویب شد: «بررسی علل و راهکارهای مواجهه با پدیده فرونشست زمین و پیگیری و هماهنگی اقدامات مرتبط»؛ مصوبه و ابلاغیه‎ای که بلاتکلیفی متولی ابربحران کشور را تایید می‎کند.

داده های ترسناک

برای این‎که کمی بیشتر با چرایی بروز سرطان زمین و وضعیت آن در دیگر کشورها آشنا شویم، خوب است بخش‎هایی از گفت‎وگوی تفصیلی تسنیم با رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی را مرور کنیم تا یقین حاصل کنیم که این بحران، نیازمند یک متولی جدی و مقتدر است:
* در سال 1369 که برداشت بی‌رویه از آبخوان‌ها مطرح شد، کسی به خطر فرونشست توجه نکرد و از زمانی هم که سیاست‌های کشور به سمت خودکفایی در محصولات کشاورزی رفت، فشار روی آبخوان‌ها بیشتر شد.
* هنوز در کشور شاهدیم که در 15 استان برنج‌کاری انجام می‌شود، در حالی که هیچ توجیهی برای کاشت برنج در استان‌هایی از جمله فارس و اصفهان با نرخ فرونشست بسیار بالا وجود ندارد.

6 سانتی متر ما و 4 میلی متر اروپایی ها

* در اتحادیه اروپا میزان فرونشست 4 میلی‌متر در سال به عنوان نُرم بحرانی فرونشست شناخته می‌شود و این در حالی است که میانگین فرونشست در کشور ما 6 سانتی‏متر در سال است.
* بر اساس استانداردهای جهانی کشورها مجاز هستند 10 درصد از آبخوان‌های خود برداشت کنند؛ اما در کشور ما 70 درصد از آبخوان‌ها برداشت می‌شود، در حالی که حالت بحرانی در برداشت از آبخوان‌ها، برداشت 40 درصدی است و این یعنی ما حدود 2 برابر بیشتر از حالت بحران از آبخوان‌هایمان برداشت می‌کنیم.

مقابله با فرونشست زمین، یک کارگروه ملی می خواهد

اگرچه تجربه ما از تشکیل شوراها و کارگروه‎ها، تجربیات چندان خوشایندی نیست، اما باید قبول کرد که در برخی موضوعات که نیازمند هماهنگی چندین وزارتخانه و سازمان است، ایجاد چنین ساختاری یک ضرورت است. دکتر «راضیه لک» رئیس پژوهشکده زمین که سابقه ریاست سازمان زمین‎شناسی و اکتشافات معدنی کشور را هم در کارنامه دارد، در این باره به خراسان می‎گوید: «وقتی یک مشکل بزرگ و بحران جدی مثل فرونشست در کشور وجود دارد، حتما باید یک کارگروه ملی با حضور همه دستگاه‎های متولی مرتبط تشکیل شود و معاون اول رئیس جمهور هم ریاست آن را برعهده داشته باشد». دکتر لک می‎افزاید: شاید بگوییم تجربه‎ای مثل تشکیل کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، تجربه موفقی نبود، اما ساختاری که ایجاد شد، کاملا منطقی و درست بود و مشکل در عملکرد کارگروه بود نه ساختار.