به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند، اما با تغییر دولت، اینبار دولت سیزدهم چاره کار برای هدفمندکردن یارانه غذایی را الکترونیکی‌کردن کوپن‌ها و تعریف یارانه با رقمی متفاوت بین دهک‌های درآمدی دانست که در این گزارش ضمن گذری بر فقر در دهه ۹۰، نگاهی به روند آن در دو سال اخیر داریم، چراکه ادعا می‌شود دولت توانسته روند افزایشی فقر را مهار کند.
رشد اقتصادی سال ۱۴۰۰ (ناشی از افزایش درآمدهای ارزی به دلیل فروش نفت، گذر از چند سال پیاپی رشدهای منفی، عبور از شوک کرونا، بهبود وضعیت کسب‌وکارها و ایجاد مشاغل جدید) منجر به بهبود وضعیت معیشت متوسط ایرانیان شد. این امر توانست وضعیت معیشتی افرادی را که حول‌وحوش خط فقر بودند، بهبود بخشیده و به مقدار نسبتا اندکی از جمعیت فقرا بکاهد، این در حالی بود که از «شکاف فقر» کاسته نشد و حتی ۰.۰۱ واحد درصد نیز به آن اضافه شد، یعنی وضعیت فقرا و افراد زیر خط فقر به طور متوسط نسبت به سال قبل‌تر(۹۹) بهبود نیافت و فقرا نتوانستند فاصله خود با خط فقر را کمتر کنند.این وضعیت در حالی بود که هزینه‌های مصرفی چهار دهک اول که جزو فقرا به شمار می‌روند (بالاخص دهک اول درآمدی) تقریبا برابر با خط فقر رشد کرد و در نتیجه بهبودی در وضعیت فقرا نسبت به قبل حاصل نشد.
تورم کالاهای خوراکی و روند نزولی کالری دریافتی مردم در دهه ۹۰
کالری دریافتی مردم از سال ۹۰ به بعد، روندی نزولی یافت، به طوری که میانه کالری دریافتی از سال ۹۷ به بعد نیز پایین‌تر از مقدار مورد نیاز شد. در سال ۱۴۰۰ هرچند روند کاهشی کالری دریافتی متوقف و تقریبا ثابت ماند، اما سرانه مصرف کالاهای اساسی خانوارها اعم از «گوشت قرمز و سفید» نشان داد که هرچند مصرف گوشت قرمز کلیه دهک‌ها نسبت به سال ۹۹ افزایش یافته، اما روند مصرف گوشت سفید کمی متفاوت شده و میزان مصرف خانوارهای دهک‌های کم‌درآمد، پایین آمد و دهک اول ۱۳درصد و دهک دوم ۱۰درصد مصرف گوشت سفید خود را کاهش دادند، اما مصرف دهک‌های پردرآمد به جز دهک نهم تغییر چندانی نیافت. همچنین در سال ۱۴۰۰ سرانه مصرف «برنج»، «لبنیات» و «میوه» برای خانوارها به طور میانگین به ترتیب ٣، ٩ و یک‌درصد کاهش یافت، این در حالی بود که خانوارهای کم‌درآمد (با توجه به تورم گروه‌های خوراکی) ناچار به کاهش بیشتر مصرف کالاهای مذکور شدند.
لذا اگرچه در سال ۱۴۰۰ وضعیت رفاهی کل جامعه به طور متوسط بهبود یافت، اما با بررسی شاخص‌های کلان اقتصادی و اشتغال و همچنین داده‌های هزینه و درآمد خانوار به نظر می‌رسید بهبود محسوسی در میزان رفاه گروه‌های پایین درآمدی به وجود نیامد.با توجه به نرخ فقر ۳۱درصدی سال ۹۹ و قرار گرفتن دهک چهارم در مرز خط فقر، هرچند وضعیت معیشتی خانوارهای حول‌وحوش خط فقر به طور نسبی بهبود یافت، اما برخلاف دهک چهارم، رشد درآمد حقیقی در دهک اول و سوم کمتر از متوسط کشوری بود، به این معنا که هرچند رشد حقیقی دهک‌های پایین مثبت بود، اما بهبود وضعیت معیشتی این دهک‌ها همچنان کمتر از متوسط کشوری بوده است.
ِگره «خط فقر» در ۱۴۰۰ هم باز نشد
رفع خط فقر در سال ۱۴۰۰ نیز با توجه به مشکلات دولت که البته به سال‌های قبل برمی‌گشت و کرونا نیز به آن دامن زده بود، چنگی به دل نمی‌زد، به طوری که هزینه‌های مصرفی فقرا تقریبا برابر با خط فقر رشد کرد و وضعیت فقرا نسبت به سال گذشته آن بهبود قابل ملاحظه‌ای نیافت، هرچند با وجود کاهش میزان فقر از ۳۱درصد به حدود ۳۰ درصد، شاخص «شکاف فقر» که فاصله فقرا تا خط فقر را نشان می‌دهد، افزایش یافت. به عبارتی شکاف فقر با حدود ۰.۰۱ واحد درصد افزایش در سال ۱۴۰۰ نشان‌دهنده این است که فقرا نتوانستند فاصله خود با خط فقر را کمتر کنند.
این روال طی شد تا اینکه سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در خرداد ۱۴۰۰ آغاز شد و سیدابراهیم رئیسی بر کرسی ریاست‌جمهوری ایران نشست. رئیسی در جریان انتخابات ۱۴۰۰ وعده‌های متعددی داده بود، اما رفع وابستگی کالاهای اساسی و سفره مردم به نرخ ارز، حل فاصله طبقاتی و بی‌عدالتی با تغییر سیاست‌های نادرست اقتصادی، متناسب‌سازی حقوق مردم با تورم، حمایت از خانواده‌ها و اقشار محروم و تامین حداقل معاش با ارائه کارت خرید برای سه دهک پایین از جمله وعده‌های او در امور رفاهی و معیشتی جامعه بود.
در این زمینه، طرح «مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها» در اردیبهشت‌ماه سال گذشته جهت مقابله با فقر در دستور کار دولت قرار گرفت، به این ترتیب، یارانه خانوارهای مشمول سه دهک اول به ۴۰۰هزار تومان و دهک‌های چهارم تا نهم نیز به ۳۰۰هزار تومان افزایش یافت.با توجه به اینکه تورم کالاهای خوراکی در دهه ۹۰ از نرخ متوسط تورم بالاتر بود و به دنبال آن فشار زیادی بر سبد معیشتی خانوارها به‌ویژه بر دهک‌های پایین وارد شد، برای حفظ سفره مردم از تورم، در ابتدای افزایش یارانه‌ها قرار بود پرداخت یارانه نقدی به مدت دو ماه اجرا و سپس در قالب یک پلتفرم و بستر به «کالابرگ» تبدیل شود و مردم با مراجعه به فروشگاه‌ها بتوانند کالا خریداری کنند، اما در آن زمان به دلیل آماده‌نبودن زیرساخت‌ها، طرح توزیع کالابرگ در گام نخست در چند شهرستان به‌صورت پایلوت اجرا شد و درنهایت تقریبا یک‌سال پس از روی کار آمدن دولت جدید و از ۱۳ خردادماه سال ۱۴۰۲ مرحله جدید طرح کالابرگ الکترونیک در راستای تامین سبد غذایی خانوارها و پوشش تورم ناشی از افزایش قیمت کالاها به‌صورت سراسری به مرحله اجرا درآمد.
در گام نخست، یارانه اعتباری خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی(ره) و سازمان بهزیستی کشور (دهک‌های یک تا سه)، مشمول افزایش ۲۰درصدی اعتبار خرید کالا (اعتبار یارانه این افراد بنابر شروطی، به جای ۴۰۰هزار تومان، ۴۸۰هزار تومان شارژ می‌شد) قرار گرفتند و با گسترش تدریجی این طرح، یارانه تشویقی ۱۲۰هزار تومانی به شرط خرید ۱۱ قلم کالا (شیر، ماست کم‌چرب، پنیر سفید، گوشت سفید (مرغ)، تخم‌مرغ، روغن مایع، ماکارونی، قند، شکر و برنج، حبوبات و گوشت گوساله) وارد سفره دهک‌های چهارم، پنجم و ششم هم شد.
گام بعدی دولت در زمینه هدف‌گیری اقشار کم‌درآمد، رفع کمبود کالری دریافتی، سوق‌دادن آنها به سوی فرهنگ غذایی صحیح و کاهش فقر آنها، اجرای طرح «ارتقای امنیت غذایی کودکان» ۵ تا ۵۹ ماهه هفت دهک اول بود که روند رشد این کودکان متناسب با استانداردها نیست و دچار اختلالاتی نظیر کوتاه‌قدی، لاغری شدید و کم‌وزنی هستند.
طرح مذکور که از ۲۶ آبان‌ماه رسما آغاز شد، ۱۲۳هزار کودک شناسایی‌شده را تحت پوشش قرار داد و حال سرپرستان این کودکان در جهت بهبود تغذیه کودک خود می‌توانند سبد کالایی تعیین‌شده توسط انستیتو تغذیه وزارت بهداشت را تا سقف ریالی یک‌میلیون برای دهک‌های اول تا پنجم و ۶۰۰هزار تومان به‌ازای هر فرزند دهک ششم و هفتم تعیین‌شده «رایگان» خریداری کنند.
بر اساس این طرح، اقلام سبد کالابرگ الکترونیک خانوارها از ۱۱ به ۱۶ قلم از جمله لبنیات (دربرگیرنده شیر، ماست و پنیر)، پروتئین (شامل تخم‌مرغ، مرغ، گوشت قرمز با تاکید بر گوشت گوساله به‌دلیل بالاتربودن میزان پروتئین آن نسبت به گوشت گوسفند)، حبوبات (با تاکید بر عدس به دلیل موثرتر بودن در رشد کودکان)، نان و غلات، سبزیجات و میوه‌ها (نظیر گوجه، هویج، کدو سبز و پیاز)، خرما، مغزیجات (گردو) و بلغور گندم جهت خرید خانوارها تعریف شد. این در حالی است که در این سبد امکان خرید قند و شکر به دلیل فقدان ارزش غذایی برای کودکان وجود ندارد.
«رشد فقر» در حال کاهش
درخصوص میزان تاثیر طرح‌های رفاهی دولت در کاهش فقر و رفع کمبود کالری اقشار محروم با علی‌رضا عسگریان، معاون رفاه و امور اقتصادی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، به گفت‌وگو نشستیم که او مهم‌ترین موضوع در دستور کار دولت را «جلوگیری از افزایش شیب فقر» با اجرای دو طرح یادشده دانست و گفت: «فرض کنید با یک شیب و شتابی میزان فقرا افزایش یابد، اولین اقدام، توقف این شیب و رشد آن و اقدام بعدی، نیز این است که شیب را از حالت صعودی به نزولی تبدیل کنیم، بنابراین ما امسال افزایش (فقرا) نداشتیم. مثلا می‌گویند رشد تورم ۳۰درصد است؛ اول باید جلوی رشد آن را گرفت و پس از اینکه ثابت ماند، کاهش داد، البته جلوی رشد تورم را گرفتن هم خودش یک هیهات است.»
او ضمن تاکید بر اینکه «دولت در همین دو سال جلوی رشد فقر را گرفت که افزایش داشت»، اظهار کرد: «دولت در این دو سال جلوی رشد فقر را که در حال افزایش بود، گرفت، نه‌تنها جلویش را گرفته، بلکه در حال کاهش هم هست و این موفقیتی بزرگ است.»عسگریان در پاسخ به اینکه عنوان می‌شود رشد فقر در سه دهک اول متوقف نشده، بلکه این توقف از دهک چهارم به بعد صورت گرفته، آیا این موضوع را تایید می‌کنید؟ گفت: «در واقع دهک اول واقعا فقیر هستند، چون جابه‌جایی بین آنها (جابه‌جایی دهک‌های درآمدی آنها) نیز شکل می‌گیرد، البته نمی‌گویم سه دهک اول فقیر نیستند، فقیر هستند، اما فقر آنها به منزله این است که نیازمند حمایت هستند و لفظ حمایت، لفظی دیگر است.»
اقدام دولت برای مهار «خط فقر»
معاون وزیر کار و رفاه در ادامه صحبت‌های خود عنوان کرد: «کالا برگ که ابتدای امسال اجرا شد، نخست، فقط دهک‌های اول درآمدی را پوشش داد، چون کمیته امداد و بهزیستی در این قسمت و دهک‌ها متمرکز بودند، اما دهک دوم و سوم تفاوت جدی با این دهک(اول) دارند و دهک ۴ و ۵ هم تفاوت جدی با دهک اول دارند، به روی اینها معدل کلی می‌گیریم که خط فقر با عددی این را نشان می‌دهد و می‌گوید عدد فقر X ، رشد فقر X و شکاف فقر نیز X اندازه است و شما باید جلوی شکلاف فقر را به‌صورت معدل کلی بگیرید و جلوی خط فقر و افرادی را که فقیرتر می‌شوند، هم بگیرید، سپس کاهش بدهید که دولت این کار را کرده است.»
او افزود: «دهک‌های اول، شایسته توجه ویژه هستند و دولت اقدامات لازم را با طرح مقابله با فقر غذایی انجام داده و به این قشر بیشتر توجه کرده است. با اجرای طرح امنیت غذایی کودکان، برای کودکان شناسایی و معرفی‌شده توسط وزارت بهداشت بنابر دهک درآمدی، سرانه ماهانه یک‌میلیون تومانی و ۶۰۰هزارتومانی لحاظ کرده، اما به مابقی این یارانه غذایی را نمی‌دهد و اینگونه طرح‌های کاهش فقر می‌نشیند به روی دهک‌های مدنظرش. البته در کنار توجه به اقشار کم‌درآمد و نیازمند، سعی می‌کند کار ویژه‌ای نیز برای کل کشور داشته باشد، اینگونه چنین طرح‌هایی دهک‌ها را بالا می‌کشد.»
افزایش میزان کمک معیشت دولت به ۳۴درصد حداقل دریافتی
عسگریان با بیان اینکه «کالا برگ به علاوه کمک‌معیشت دولت را در نظر بگیرید که ابتدا دولت یک ۲۰درصد و سپس یک ٢٠درصد دیگر کمک‌معیشت پرداخت کرد که درمجموع به ۴۰درصد رسید»، اظهارکرد: «در اوایل دهه ۹۰ میزان کمک‌معیشتی دولت به مردم از طریق کالابرگ حدود ۱۵درصد حداقل دریافتی بود که این رقم در حال حاضر به ۳۴درصد رسیده، یعنی با افزایش یارانه، یارانه تشویقی کالابرگ، افزایش کمک‌معیشت مددجویان و کمک‌های دیگر از این دست، این میزان به ۳۴ تا ۳۶درصد حداقل دریافتی(حقوق) رسیده که نسبت به امکانات دولت فوق‌العاده و سه برابر است، این در حالی است که حداقل دریافتی و مزد رو به افزایش است و عددی ثابت نیست، بلکه حداقل مزد هر ساله در کارگروه مزد و اشتغال افزایش می‌یابد، یک‌سال ۵۷درصد افزایش یافت و پارسال ۲۷درصد بالا رفت که این نسبتی از آن است. در گذشته کمک‌معیشت ۱۰ تا ۱۵درصد بود که الان به ۳۴درصد رسیده است.»
امید دولت برای کاهش ۲۰ تا ۳۰درصدی رشد فقر در سال ۱۴۰۳
معاون وزیر رفاه تاکید کرد: «زمانی مراجعات به نهادهای حمایتی به‌شدت افزایش یافت، مخصوصا کمیته امداد، در حال حاضر با توجه به سیاست‌های دولت این میزان مراجعات کاهش یافته، البته بخشی از آن، از سال ۹۷ شروع شد. علت دیگر این مراجعات به دلیل شیوع کرونا بود؛ کرونا فشار زیادی به مردم وارد کرد، اما پس از رونق کسب‌وکارها، دولت برنامه مفصل حمایتی تعریف کرد که باعث شد جلوی رشد فقر گرفته شود و الان هم منفی شده و رو به پایین در حال حرکت است.
خیلی امیدواریم رشد فقر در مدت یک‌سال ۲۰ تا ۳۰درصد کاهش یابد و ما به سال ۱۴۰۳ امیدواریم.»عسگریان با تاکید بر اینکه در حال حاضر منابع لازم را داریم و البته منابع را «نقطه‌زنی» می‌کنیم، خاطرنشان کرد: «زمانی هست که شما منابع را تامین می‌کنید، اما نمی‌توانید نقطه‌زنی کنید و به دست نیازمندش برسانید، اما الان با کالابرگ، منابع به دست خانواده نیازمند می‌رسد.»
امنیت غذایی کودکان به سیستان هم می‌رسد
او در پایان این گفت‌وگو گریزی به سبدهای اعطایی دولت دوازدهم زد و گفت: «در دولت دوازدهم دو سبد دادیم، اما هم چوب را خوردیم و هم پیاز را؛ سبد را دادیم و پول مصرف شد، اما چون نقطه‌زنی نداشت، مردم برای تامین آنها دچار زحمت شدند، به یک نفر دو تا سبد رسید و به یکی اصلا نرسید، برای کارمندان دولت خوب بود، چون آمار داشتند و سیستم؛ اما الان در مورد امنیت غذایی کودکان یک‌میلیون تومان می‌دهیم به کودکی آن هم در روستاهای دورافتاده سیستان‌وبلوچستان، بنابراین، این طرح علاوه‌بر کلانشهرها حتی در نقاط دورافتاده هم موثر عمل می‌کند که آن هم به دلیل فعالیت خانه‌های بهداشت در مناطق محروم است. سیستم دولت یکپارچه‌شده، ارگان‌های ذی‌ربط داده‌ها را به یکدیگر می‌دهند و آنها را با هم به اشتراک می‌گذارند تا هر خدمت معیشتی دولت به بالای ۹۵درصد گروه هدف اصابت کند.»
نظر شما