به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه شهروند،آلودگی هوا در ایران بهویژه در کلانشهرها نیز هماکنون به یکی از مهمترین چالشهای پیش روی مسئولان کشور بدل شده است و سالانه خسارتهای جانی و اقتصادی زیادی را به کشور تحمیل میکند. در این میان، وجود یا عدموجود مازوتسوزی در حاشیه کلانشهرها بهعنوان یکی از عوامل مهم ایجاد آلودگی نیز یکی از موضوعاتی است که همواره مورد بحث بوده و در برهههای مختلف، مسئولان امر را به واکنش واداشته است. هماکنون اما حذف آن در نیروگاهها بهویژه در کلانشهرها در دستور کار دولت قرار گرفته و با جدیت دنبال میشود.
آلودگی هوا، عامل مرگ ١٢,٦درصد از فوتیهای کشور
داستان ادامهدار آلودگی هوا و مازوتسوزی در ایران، تأیید و تکذیبهایی که به نتیجه نمیرسند و هوای آلودهای که ساکنان کلانشهرها و شهرهای صنعتی در کشاکش سلب مسئولیتها، نفس میکشند. هوای ناسالمی که بهگفته عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، سالانه نفس ١٢,٦درصد از فوتیهای کشور را میگیرد و سبب شده هر سال حدود ٤٥هزار نفر جان خود را از دست بدهند که از این تعداد ٩هزار نفر آنها، تهرانی هستند. همچنین، بهگفته محمدصادق حسنوند، رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران، از ۴۵ تا ۵۰ هزار مرگ سالانه منتسب به آلودگی هوا در کل کشور، ۷۰۰ تا یکهزار مورد مربوط به کودکان زیر ۵ سال است، بهطوری که از هر ١٠مرگ کودکان، یک مورد به آلودگی هوا مربوط است.
آنطور که محسن پیرهادی، رئیس فراکسیون مدیریت شهری مجلس، نیز میگوید: «نیمی از جمعیت کشور یعنی بیش از ۴۰ میلیون ایرانی، در معرض آلودگی هوا قرار دارند و آلودگی هوا مستقیم و غیرمستقیم جان شهروندان را تهدید میکند.» او با تأکید بر اینکه استمرار آلودگی هوا به معضلی فرسایشی و منزجرکننده برای شهروندان بدل شده که اثرات آن بر زندگی روزمره مردم قابل لمس، معتقد است: «اجرای قانون هوای پاک از سوی هیچ دولتی جدی تلقی نشده است؛ چون هم بودجه زیادی میطلبد و هم اثرات اجرای آن در زمان استقرار دولتها، قابل بهرهبرداری و عینی نیست، بنابراین، قربانی دیگر اولویتهای دولتها شده است.»
هزینهای که آلودگی هوا بر کشور تحمیل میکند، نیز قابل توجه است. بهطوری که مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیطزیست و خدمات شهری شورای شهر تهران، با اشاره به هزینه محدودیتها و تعطیلیها میگوید: «آلودگی هوا تا امروز، هزینهای ۱۱.۳ میلیارد دلاری برای درمان و خسارتهای دیگر بخشها به کشور تحمیل کرده است» و اضافه میکند: «اگر این هزینهها را در بخش پیشگیری صرف میکردیم، شاهد وضعیت امروز نبودیم.»
پیرهادی، وسایل نقلیه و مقداری از سوختهای مصرفی در کشور را که از استاندارد کافی برخوردار نیستند، منبع عمده آلایندگی هوا میداند و میگوید: «در این رابطه شهرداری در برخی دورهها به وظایف خود عمل کرده و در برخی دورهها خیر.» او با تأکید بر اهمیت در اولویت قرار گرفتن مقابله با آلودگی هوا و اقدامات پیرامون آن تأکید میکند: «چند نفر باید جان خود را از دست بدهند و این خسارتها چقدر باید افزایش پیدا کند که مقابله با آلودگی هوا مورد توجه قرار بگیرد؟ نسلهای آتی این هزینهها را بیشتر پرداخت و مسئولان را سرزنش خواهند کرد.»
داستان ناتمام تأیید و رد مازوتسوزی در کشور
تیرماه امسال بود که کمیسیون اصل ۹۰ مجلس در صحن علنی از سه برابر شدن روزهای ناسالم هوا گزارش داد و به گسترش استفاده از سوخت بسیار آلاینده مازوت اشاره کرد. در فراز دیگری از این گزارش آمده، وزارت نفت، استانداردهای لازم را در استفاده از سوخت مازوت بهکار نگرفته و بنزین، نفت سفید و گازوییلهای مصرفی، استاندارد کافی را ندارند.
همچنین بر اثر شرایط تحریمی، مصرف مازوت در کشور رو به افزایش است و از ۱۶ نیروگاه، ۱۴ نیروگاه، مازوت مصرف میکنند. انتشار این گزارش، واکنش نهادهای متولی را در پی داشت، بهطوری که شرکت مادرتخصصی تولید برق در آذرماه اعلام کرد که سال گذشته در دوره محدودی بهدلیل تراز منفی سوخت گاز در کشور، پس از ابلاغ مراجع بالادستی، مصرف مازوت به ناچار در دستور کار برخی نیروگاههای بخاری کشور (خارج از شهرها) قرار گرفته است و سازمان محیطزیست و وزارت نفت نیز مدعی شدند که اطراف هیچ کلانشهری، مازوت سوزانده نمیشود.
شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی ایران هم درخصوص توزیع و مصرف مازوت در نیروگاهها موضعگیری و اعلام کرد: «استدلالی مبنی بر غیراستاندارد بودن سوختهای تولیدی در کشور وجود ندارد. این شرکت در این زمینه تنها تأمینکننده سوخت جایگزین است تا در شرایط قطعی گاز، تأمین پایدار برق به مخاطره نیفتد.
این سوخت جایگزین براساس قانون شامل نفتگاز و نفتکوره میشود و همواره تلاش شده تا نفتگاز (گازوییل) سوخت اصلی باشد و نفتکوره (مازوت) تنها در شرایط اضطرار مورد استفاده قرار گیرد.» در نهایت، جعفر سالارینسب، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی، نیز اعلام کرد که به هیچ عنوان در تهران مصرف مازوت وجود ندارد و خواستار ارائه مستندات از سوی افرادی شد که چنین ادعاهایی را مطرح میکنند.
بعد از این تکذیبها، اما مهدی پیرهادی، رئیس کمیسیون سلامت، محیطزیست و خدمات شهری شورای شهر تهران، همچنان با تأکید چندباره بر اینکه استفاده از سوخت مازوت در نیروگاههای کشور منجر به تشدید آلودگی هوا شده است، میگوید که اسامی و تناژ مصرف مازوت ۱۴ نیروگاه یادشده در گزارش اصل ٩٠موجود است و یادآور میشود که نیروگاههای ایرانشهر، منتظر قائم، شهید رجایی، رامین، شهید سلیمی، منتظری، سهند، تبریز، زرند، بندرعباس، طوس، بیستون، شهید مفتح و شازند ازجمله نیروگاههایی هستند که مازوتسوزی داشتهاند.
سهم مازوت در سوخت مصرفی ٨نیروگاه بزرگ
نفت کوره یا مازوت یکی از هیدروکربنهای نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید بهدست میآید و چون سیاهرنگ است، نفت سیاه نیز خوانده میشود. این ماده ارزانترین ماده سوختنی برای کورهها، حمامها، تنور نانواییها، موتورهای دیزلی دریایی و برخی نیروگاههاست. مازوت را میتوان ازجمله ترکیبهای نفت خام به شمار آورد که حاصل تقطیر جزءبهجزء آن هنگام پالایش نفت خام است و بعد از تبخیر بنزین و سایر فرآوردههای سبکتر، از نفت خام بهدست میآید.
درواقع مازوت نوعی نفت کوره با کیفیت بسیار پایین به شمار میآید که استنشاق طولانیمدت آلایندههای ناشی از احتراق آن، میتواند بر سلامت عمومی جامعه تأثیر بگذارد. به همین دلیل نیز دو سال است که استفاده از مازوت در جهان متوقف شده است، اما گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس یازدهم نشان میدهد که نهتنها مصرف این سوخت در کشور متوقف نشده، بلکه ناترازی انرژی سبب استفاده بیشتر از مازوت شده است.
براساس گزارش شرکت تولید نیروی برق حرارتی که «ایرنا» آن را منتشر کرده، سهم نیروگاههای حرارتی در تأمین برق موردنیاز کشور ۹۲ درصد اعلام شده است. در این گزارش، توضیح داده میشود که تولید برق کشور از چند روش نیروگاههای حرارتی شامل نیروگاههای بخاری، گازی و سیکل ترکیبی و نیروگاههای غیرحرارتی شامل نیروگاههای برقآبی، انرژیهای تجدیدپذیر، دیزلی، مقیاس کوچک و اتمی انجام میشود. در همین رابطه نیز بررسی صورت مالی سال ١٤٠١هشت نیروگاه بزرگ بخار کشور نشان میدهد سهم مازوت از کل سوخت مصرفی آنها رقم بزرگ و درخور توجهی است و گاهی به بیش از ٦٥درصد میرسد:
١.نیروگاه شهید رجایی، واقع در کیلومتر ٢٥جاده قزوین_کرج: میزان تولید برق این نیروگاه در سال ١٤٠١معادل ١١هزار و ٨٦٩میلیون کیلووات ساعت برق بوده و مصرف سوخت آن، شامل هزار و ٦١١میلیون مترمکعب گاز، ٢٦٧میلیون لیتر گازوییل و هزار و ١٥٠میلیون لیتر مازوت است. پس از همسانسازی مصرف سوخت براساس معیار ارزش حرارتی، مشخص میشود که ٤٠درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه از طریق مازوت تأمین شده است.
٢.نیروگاه شهید سلیمی، واقع در ساحل دریای خزر و ٢٥کیلومتری شمال شهرستان نکا: مقدار تولید برق این نیروگاه در سال قبل هشتهزار و ٩٠٤میلیون کیلووات ساعت برق بوده است. ترکیب سوخت مصرفی این نیروگاه جهت تولید برق، شامل ٨٦٢میلیون مترمکعب گاز، هزار و ٥٦٩میلیون لیتر نفت کوره (مازوت) و ٦٥میلیون لیتر گازوییل بوده که با همسانسازی مقدار انرژی حرارتی ایجادشده، مشخص میشود بیش از ٦٥درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه مازوت بوده است.
٣.نیروگاه حرارتی بندرعباس، واقع در ١٢کیلومتری غرب بندرعباس: مقدار تولید برق این نیروگاه در سال قبل، معادل پنجهزار و ٣٤٥میلیون کیلووات ساعت بوده است. میزان مصرف سوخت و انرژی این نیروگاه براساس همین صورتهای مالی، شامل ٩٢٣میلیون مترمکعب گاز طبیعی، یکمیلیون لیتر گازوییل و ٩١٣میلیون لیتر مازوت بوده است که با همسانسازی مقدار انرژی حرارتی مشاهده میشود بیش از ٥٣درصد از سوخت این نیروگاه از مازوت بوده است.
٤.نیروگاه حرارتی شازند اراک، واقع در کیلومتر ٢٥اراک-همدان: تولید برق این نیروگاه که قرار است در آینده با اضافهشدن دو واحد گازی به نیروگاه سیکل ترکیبی تبدیل شود، معادل هشتهزار و ٤٤١میلیون کیلووات ساعت برق بوده است. مصرف سوخت این نیروگاه، براساس اطلاعات مندرج در صورتهای مالی شرکت مدیریت تولید نیروی برق شازند، شامل هزار و ٥٤٧میلیون مترمکعب گاز طبیعی و ٦٧٩میلیون لیتر مازوت بوده است. به این ترتیب، سهم مازوت از کل سوخت مصرفی این نیروگاه بیش از ٣٣درصد بوده است.
٥.نیروگاه شهید مفتح در دشت کبودرآهنگ، واقع در کیلومتر ٤٥جاده همدان-تهران: مقدار تولید برق این نیروگاه در سال گذشته معادل ٦هزار و ٤٨٦میلیون کیلووات ساعت بوده است. مقدار مصرف سوخت این نیروگاه در سال گذشته، شامل یکهزار و ٢١٤میلیون مترمکعب گاز طبیعی و ٧٥٤میلیون لیتر مازوت بوده است. به این ترتیب سهم مازوت با تبدیل انرژی حرارتی هر یک از حاملهای انرژی ذکرشده، بیش از ٤١درصد است.
٦.نیروگاه حرارتی بیستون کرمانشاه با ظرفیت اسمی ٦٤٠مگاوات برق شامل دو واحد بخاری ٣٢٠مگاواتی، واقع در کیلومتر ٢٥جاده کرمانشاه به بیستون: میزان تولید برق این نیروگاه در سال گذشته، سههزار و ٩٩میلیون کیلووات ساعت برق بوده است.
سوخت مصرفی این نیروگاه، شامل ٣٢١میلیون مترمکعب گاز طبیعی و رقم عجیب ٥٦٨میلیون لیتری مازوت است که معادل بیش از ٦٥درصد از کل سوخت مصرفی نیروگاه به شمار میآید. لازم به ذکر است که شرکت مدیریت تولید برق بیستون، مدیریت دو نیروگاه بخاری بیستون کرمانشاه و گازی اسلامآباد را برعهده دارد و اطلاعات درجشده شامل بخش اهداف کمی و ستون عملکردی نیروگاه بخار زیرمجموعه این شرکت (یعنی نیروگاه بخار بیستون کرمانشاه) است.
٧.نیروگاه بخار سهند با ظرفیت اسمی ٦٥٠مگاوات برق در ساعت شامل دو واحد بخار ٣٢٥مگاواتی، واقع در کیلومتر هفت جاده بناب به تبریز: فرآیندهای تبدیل این نیروگاه به نیروگاه سیکل ترکیبی در حال انجام است. مقدار تولید برق این نیروگاه، سال گذشته و براساس صورتهای مالی شرکت مدیریت تولید برق آذربایجان شرقی، معادل سههزار و ٢١٢میلیون کیلووات ساعت برق بوده است. مصرف سوخت این نیروگاه شامل ٨٤٨میلیون مترمکعب گاز طبیعی و ٢١٦میلیون لیتر مازوت بوده است که با تبدیل انرژی به واحدهای همسان، مشاهده میکنیم بیش از ٢٢درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه از محل مصرف مازوت بوده است.
٨.نیروگاه تبریز، واقع در کیلومتر ١٦تبریز به آذرشهر: در سال گذشته موفق به تولید چهارهزار و ٤٨٠میلیون کیلووات ساعت برق شده است. مقدار مصرف سوخت این نیروگاه سال گذشته، شامل ٩٠٨میلیون مترمکعب گاز طبیعی و ٣٨٨میلیون لیتر مازوت بوده است و بر این اساس مشاهده میکنیم بیش از ٣٠درصد از سوخت مصرفی این نیروگاه از محل مازوت بوده است.
رتبه ایران از نظر کیفیت و آلودگی هوا در جهان
آلودگی هوا البته مسئلهای مختص کشور ما نیست و کشورهای زیادی در دنیا نیز با این معضل دستوپنجه نرم میکنند. در این رابطه، مصطفی محقق، هماهنگکننده ارشد مرکز سازمان ملل متحد، برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (اپدیم)، ضمن اشاره به ابعاد جهانی موضوع آلودگی میگوید: «مجمع جهانی اقتصاد هر سال، اوایل ژانویه، گزارش جهانی ریسک را منتشر میکند که حاصل مطالعات و پژوهشهای صدها متخصص در مناطق مختلف جهان است.
در آخرین بهروزرسانی این گزارش که دو هفته پیش منتشر شد ١٠ریسک اول جهانی را که جامعه بشری با آن روبهرو هستند در ٢ فهرست ٢ سال و ١٠ سال آینده آورده است و در هر دو فهرست، بحث آلودگی هوا جزو ١٠خطر و ریسک اول دنیا ذکر شده است و سالانه متوسط هفت میلیون نفر در دنیا به سبب آلودگی هوا جان خود را از دست میدهند.»
اما در ارتباط با جایگاه ایران از نظر کیفیت و آلودگی هوا در جهان، سیدمحمد میرزایی قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، طی روزهای اخیر، در گفتوگو با «ایسنا» گفته است: «در جدیدترین گزارش شرکت IQAir (سال ۲۰۲۲)، اطلاعات بیش از ۳۰ هزار ایستگاه سنجش آلودگی هوا در سراسر جهان جمعآوری و جمعیت در معرض میانگین سالانه غلظت آلاینده ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون در ۱۳۱ کشور براساس ٧هزار و ۳۲۳ مکان رتبهبندی شده است.
براساس این گزارش، تنها ۱۳ کشور موجود در این گزارش موفق به دستیابی به غلظت کوچکتر از ۲.۵ میکرون کمتر از دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (معادل غلظت سالانه، ۵ میکروگرم بر مترمکعب) شدهاند و تنها شهروندان ۱۰ درصد از کشورها و مناطق جهان، هوایی تنفس میکنند که خطری برای سلامتی آنها ندارد.» او با اشاره به وضعیت کشور ایران و شهر تهران در این رتبهبندی گفته است: «کشور ایران با میانگین غلظت سالانه ۳۲، ۵ میکروگرم بر مترمکعب در جایگاه بیستویکم در بین کشورهای جهان قرار دارد.»
مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، همچنین اضافه کرده: «کشورهای چاد، عراق، پاکستان، بحرین، بنگلادش و بورکینافاسو بهترتیب آلودهترین کشورها در این طبقهبندی هستند. در بخش دیگری از این گزارش نیز رتبهبندی ۱۱۶ پایتخت جهان که مجهز به سیستم اندازهگیری و پایش آلاینده ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون بودهاند، براساس میانگین غلظت سالانه و در مقایسه با دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (۵ میکروگرم بر مترمکعب) ارائه شده است. شهرهای انجامنا در چاد، دهلی در هند و بغداد در عراق با میانگین غلظت سالانه فراتر از غلظت ۸۵ میکروگرم بر مترمکعب با اختلاف از سایر پایتختهای جهان آلودهتر بودهاند.»
او گفته که «با توجه به سختگیرانه شدن سطح رهنمود کیفیت هوای سازمان بهداشت جهانی، غلظت سالانه آلاینده ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون به ۵ میکروگرم بر مترمکعب در سال ۲۰۲۱، تنها هشت پایتخت جهان در این رتبهبندی در محدوده مجاز قرار داشتهاند.» میرزایی قمی، ابراز امیدواری کرده که آلودگی هوا با همافزایی دستگاهها در اجرای قانون هوای پاک و اقدامات شهرداری تهران در توسعه حملونقل عمومی، عرضه خودروها و موتورسیکلتهای برقی کاهش یابد و ایران بهویژه تهران جایگاه بهتری از لحاظ جمعیت در معرض آلاینده ذرات معلق کوچکتر از ۲.۵ میکرون پیدا کند.
اراده دولت برای کاهش آلودگی هوا
سوزاندن مازوت بهویژه در کلانشهرها نهتنها برای سلامت انسان خطرناک است بلکه به محیطزیست و هر آنچه در آن است هم آسیب وارد میکند. به همین دلیل نیز حذف آن در نیروگاهها بهویژه در کلانشهرها در دستور کار قرار گرفته و دولت سیزدهم با جدیت هرچه تمامتر این مسئله را دنبال میکند. در همین رابطه، داریوش گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیطزیست میگوید: «ما تلاش میکنیم تا سهم انتشار آلاینده را کاهش دهیم و منابع کشور را هدفمند عرضه کنیم. ازجمله اقداماتی که در جهت کاهش آلودگی هوا در حال انجام است، میتوان به توسعه و نوسازی ناوگان حملونقل عمومی با همکاری وزارت کشور و شهرداریها اشاره کرد. برنامههای خوبی در این زمینه تدوین شده است.
مورد دیگر نیز از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است. خوشبختانه برای نخستین بار طرح عملیاتی بسیار مثبتی در قالب آییننامه اجرایی ماده ۱۰ قانون ساماندهی خودرو تهیه شده است.» او، ادامه میدهد: «حدود ۷ میلیون دستگاه خودروی فرسوده از ۲۵ میلیون دستگاه خودرویی که در کشور شمارهگذاری شده و از ۱۲.۵ تا ۱۳.۵ میلیون دستگاه موتورسیکلت شمارهگذاری شده در کشور حدود ۱۰ میلیون آنها فرسوده هستند که بخشی از آنها در سطح شهر تردد میکنند. این مسئله موجب افزایش انتشار آلایندهها، افزایش میزان مصرف سوخت و همچنین کاهش ایمنی میشود.»
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیطزیست اضافه میکند: «سال گذشته یکمیلیون و ۴۷۰ هزار خودروی نوشماره وارد حوزه حملونقل شد و در همان سال فقط ۲۰ هزار و ٨٠٠ خودرو و در نیمه اول امسال نیز فقط ۳۵ هزار اسقاط شد، همچنین نیمه اول سال مصرف بنزین روزانه ۱۱۶ میلیون لیتر و نیمه دوم ۱۱۵ میلیون لیتر بوده، این در حالی است که هفت میلیون خودروی فرسوده داریم و مصرف سوخت آنها بسیار بالاست. عملکردها نشان میدهد که در تمام این سالها تنها یکدرصد ظرفیت انرژی کل ایران یعنی حدود ۸۴۰ مگاوات از انرژیهای تجدیدپذیر تامین شده است. با توجه به تکالیف مشخص شده در قوانین، پیگیری کردیم و مقرر شده است که وزارت نیرو طی برنامهریزیهای انجام شده تا پایان سال ۱۴۰۴ حدود ۱۰ هزار مگاوات انرژی تجدیدپذیر تولید کند.»
گلعلیزاده با بیان اینکه ما سالانه ۳۰۰ روز ظرفیت استفاده از انرژی خورشیدی داریم و جزو کشورهای رتبه یک از منظر ظرفیتهای خورشیدی هستیم، ادامه میدهد: «ولی متأسفانه کمترین استفاده را از این ظرفیت میکنیم چراکه تولید انرژی از سوختهای فسیلی ارزان است و کسی که در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر و خورشیدی سرمایهگذاری میکند بهدلیل بالا بودن هزینههای اولیه این زیرساختها نمیتواند رقابت کند، بنابراین یک مدل مالی باید تعریف شود تا بخش خصوصی برای سرمایهگذاری اشتیاق داشته باشد و برخی مشکلات و کمبودها را در این زمینه حل کند.»
او، با تأکید بر اینکه ما با انباشت تکالیف در زمینه اجرای قانون هوای پاک مواجه هستیم، میگوید: «درخصوص اجرای قانون هوای پاک تاکنون ندیدم که هیچ دستگاه و شخصی بهطور مشخص پاسخگو باشد. ما باید در جهت ارضای روحی و وجدانمان قدم برداریم و در راستای منافع سازمانی خود به اصول نیز پایبند باشیم و صرفا در جهت تحقق منافع یک سازمان عمل نکنیم، بلکه باید در راستای سلامت زمینی که در آن زندگی میکنیم نیز تلاش کنیم. امیدواریم در آینده مدافع عملکردهای خود باشیم نه وعدهها و همه مسئولان در جهت وظایفشان قدم بردارند و پاسخگو باشند.»
نظر شما