شرایط جنگی همواره از پیچیده‌ترین و مخرب‌ترین بحران‌هایی است که جوامع بشری با آن مواجه می‌شوند. در چنین شرایطی، نه‌تنها زیرساخت‌های اقتصادی و فیزیکی آسیب می‌بیند، بلکه روان و انسجام اجتماعی جامعه نیز با تهدیدهای جدی روبه‌رو می‌شود. در این میان، تاب‌آوری اجتماعی نقش کلیدی در تداوم حیات جمعی و حفظ امنیت روانی و ملی ایفا می‌کند.
برای جامعه‌ای مانند ایران که تجربه جنگ تحمیلی، تحریم‌های گسترده، ناپایداری‌های منطقه‌ای و تهدیدهای مستمر را در تاریخ معاصر خود دارد، پرداختن به مفهوم «تاب‌آوری جامعه در شرایط جنگی» نه‌تنها ضروری بلکه حیاتی است.
شناخت مفهوم تاب‌آوری جنگی در بوم ایرانی
تاب‌آوری در شرایط جنگی به معنای توانایی جامعه برای بقاء، سازگاری و بازیابی پس از تهدیدات نظامی و بحران‌های امنیتی است. در ایران، این تاب‌آوری ریشه در عواملی چون فرهنگ ایثار، انسجام ملی، دینداری، خانواده‌محوری و روحیه مقاومت تاریخی دارد که از دوره‌های دفاع مقدس تا بحران‌های کنونی قابل مشاهده است.
مؤلفه‌های تاب‌آوری جامعه ایران در شرایط جنگی
الف. همبستگی اجتماعی و روحیه جمع‌گرایی
در فرهنگ ایرانی، انسجام خانوادگی و همیاری محلی یکی از منابع قدرت در مواقع بحران است. محله‌محوری، سنت‌های وقف و کمک به همسایه، تقویت سرمایه اجتماعی را ممکن می‌سازد.
ب. اعتماد به نهادهای حامی
اعتماد به نهادهای رسمی همچون هلال احمر، سپاه، بسیج، نیروهای امدادی، بهزیستی و NGOها در دوران بحران، موجب می‌شود شهروندان احساس بی‌پناهی نکنند و بهتر از فشار روانی عبور کنند.
پ. آموزش و آمادگی روانی-اجتماعی
تقویت سواد رسانه‌ای، آموزش مهارت‌های روانی مقابله با اضطراب جنگ، مهارت‌های پناه‌گیری، کمک‌های اولیه و آگاهی نسبت به تهدیدات، زیرساختی برای افزایش تاب‌آوری است.
ت. حضور موثر رسانه‌ها و مقابله با جنگ روانی
در شرایط جنگی، رسانه‌ها می‌توانند نقش حیاتی در مدیریت افکار عمومی، مقابله با شایعات، ترویج امید و وحدت ایفا کنند. رسانه‌هایی همچون «رسانه تاب‌آوری ایران» باید با محتوای هدفمند، سواد روانی جامعه را ارتقاء دهند.
نقش خانواده و آموزش‌وپرورش در تاب‌آوری جنگی
در شرایط جنگ، خانواده‌ها اولین پناهگاه روانی فرزندان هستند. مدیریت استرس، حفظ آرامش، تقویت روحیه مثبت‌اندیشی، آموزش اصول ایمنی و همراهی عاطفی، وظایف حیاتی والدین است.
از سوی دیگر، نظام آموزشی باید با بهره‌گیری از مشاوران، مددکاران اجتماعی و محتوای آموزشی مناسب، مهارت‌های زندگی در بحران و آموزش‌های اضطراری را برای دانش‌آموزان و معلمان در نظر بگیرد.
تاب‌آوری زیست‌محیطی و زیرساختی
ایران با تنوع اقلیمی، خطرپذیری بالایی از حیث بلایای طبیعی دارد. در شرایط جنگی، حفاظت از منابع حیاتی مانند آب، غذا، انرژی و مسیرهای امدادرسانی، نیازمند تاب‌آوری زیرساختی و آمادگی زیست‌محیطی است. توسعه پدافند غیرعامل، ذخیره‌سازی منابع، و کاهش وابستگی به زیرساخت‌های آسیب‌پذیر از راهبردهای ضروری هستند.
نقش فرهنگ، هنر و معنویت در تاب‌آوری جنگی
فرهنگ مقاومت، ادبیات دفاع مقدس، نقالی، شعر، موسیقی‌های انگیزشی و آیین‌های مذهبی از عوامل مهمی هستند که روحیه اجتماعی را در بحران تقویت می‌کنند. نقش مساجد، حسینیه‌ها، انجمن‌های فرهنگی و رسانه‌ها در زنده نگه داشتن امید و ارزش‌های مشترک بی‌بدیل است.
نتیجه‌گیری: تاب‌آوری، رمز پایداری ایران در برابر تهدیدها
ایران به عنوان کشوری با سابقه تاریخی غنی در عبور از بحران‌های بزرگ، از ظرفیت‌های فرهنگی، دینی، اجتماعی و جغرافیایی مناسبی برای تاب‌آوری در شرایط جنگی برخوردار است. آنچه امروز لازم است، ساماندهی علمی، آموزش‌محور و هماهنگ این ظرفیت‌ها در قالب سیاست‌گذاری، آموزش عمومی، اطلاع‌رسانی هدفمند و تقویت نهادهای اجتماعی است.
نظر شما