به گزارش سلامت نیوز به نقل از جام جم، صنعت دارویی کشور زیر فشار کمبود ماده اولیه‌ای است که از شقایق الیفرا یا نوع خاصی از خشخاش برای تولید داروهای حیاتی و مسکن به دست می‌آید. به همین دلیل برخی کارشناسان هشدار می‌دهند که کشور هر سال با خسارتی حدود ۵۰میلیون دلار روبه‌رو شده است؛ هزینه‌ای که به گفته رئیس هیأت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی از واردات پرریسک و توقف تولید داخلی ناشی می‌شود. در این میان، پیشنهاد صدور مجوز کشت کنترل‌شده گیاه خشخاش (شقایق الیفرا) بار دیگر بر سر زبان‌ها افتاده است.
ایران پیش از انقلاب اسلامی، یکی از تولیدکنندگان اصلی تریاک قانونی برای مصارف دارویی بود و حتی به دیگر کشورها صادرات داشت. براساس پروتکل ۱۹۵۳ سازمان ملل، کشور ما مجوز کشت خشخاش را دریافت کرده بود اما پس از سال ۱۳۵۷ طی یک تصمیم داخلی، کشت آن ممنوع شد. این تصمیم، در حالی گرفته شد که خشخاش منبع اصلی تولید داروهایی مانند مورفین، کدئین، نوسکاپین و دیگر مسکن‌های قوی است که برای درمان دردهای شدید، جراحی‌ها، درمان اعتیاد مانند بوپرنورفین و حتی بحران‌های جنگی ضروری هستند.
دردهه‌های پیش، ایران باکشت شقایق الیفرا(نوعی خشخاش کم‌مورفین) نیازهای دارویی خود را تأمین می‌کرد وحتی درسال۱۳۸۲ با تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام، کاشت گونه‌ای خاص از خشخاش که پیش‌تر فقط برای بذر کشت می‌شد و قابلیت تولید تریاک نداشت، قانونی شد اما به دلیل حجم بالای قاچاق تریاک از افغانستان، موضوع به‌طور جدی پیگیری نشد.
۵۰ میلیون دلار هزینه
اما حالا چندسالی است که شرایط تغییر کرده است! با حاکمیت طالبان در افغانستان، کشت خشخاش در آن کشور به‌شدت کاهش یافت. گزارش سازمان ملل نشان می‌دهد کشت خشخاش در افغانستان در سال۲۰۲۳ بیش از۹۵درصد افت کرد؛ هرچند در ۲۰۲۴ حدود ۱۹درصد افزایش داشته است. این نوسانات، کارخانه‌های دارویی کشور را در بحران قرار داده به‌طوری که سازمان غذا و دارو در نامه‌ای هشدارآمیز به ستاد مبارزه با مواد مخدر، از خطر توقف تولید داروهای مخدر در سال آینده خبر داده است.
یک منبع آگاه در وزارت بهداشت اعلام کرده که برای تولید داروهای مخدر در کشور سالانه به ۵۰۰ تا ۶۰۰ تن تریاک خالص نیاز داریم اما واردات فعلی ناکافی و پرریسک است. این بحران نه‌تنها سلامت بیماران را تهدید می‌کند، بلکه خسارت مالی سنگینی به‌بار آورده. آن‌طور که فرامرز اختراعی، رئیس هیأت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی به جام‌جم می‌گوید، کاهش کشفیات مخدرها (تریاک، مورفین و هروئین) در کشور از بالای هزار تن در سال ۱۳۹۹ به کمتر از ۳۷۵تن در سال ۱۴۰۳ و عدم کشت شقایق الیفرا، سالانه حدود ۵۰ میلیون دلار هزینه اضافی برای واردات و توقف تولید داروهای داخلی به همراه دارد؛ هزینه‌ای که می‌توانست با کشت داخلی صرفه‌جویی شود.
وقتی صحبت از کشت خشخاش به میان می‌آید، بسیاری آن را تنها از دریچه آسیب‌های اجتماعی و خطر قاچاق می‌بینند اما در کنار این تصویر ذهنی، واقعیتی اقتصادی وجود دارد که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. سودآوری این گیاه نسبت به غلاتی چون گندم به‌مراتب بیشتر است. مقایسه‌ها نشان می‌دهد در شرایط برابر، خشخاش تقریبا دو برابر گندم برای کشاورز درآمدزاست. همین موضوع باعث شده بحث کشت کنترل‌شده خشخاش به‌عنوان یک گزینه جدی برای تأمین نیازهای دارویی کشور و حتی افزایش درآمد روستاییان مطرح شود.
کشت دارویی زیر ذره‌بین
اما درکنار همه فرصت‌ها،نگرانی‌ها درباره احتمال انحراف محصول به بازارسیاه،حساسیت‌های اجتماعی و لزوم نظارت‌های سختگیرانه، همچنان به‌عنوان چالش‌های جدی مطرح است. رئیس هیأت‌مدیره سندیکای تولیدکنندگان مواد دارویی، شیمیایی و بسته‌بندی دارویی بااشاره به ظرفیت فنی کشوربرای کشت دوباره می‌گوید: ما تجربه سنتی درکشت خشخاش داشتیم اما درخصوص این‌گونه خاص دانش فنی کافی نداریم و برای رسیدن به راندمان مناسب و بین‌المللی در این زمینه نیازمند تلاش هستیم. با این حال، در مراحل کاشت، داشت و برداشت، به‌دلیل مسائل امنیتی، نظارت و دقت بیشتری لازم است.
سلامت، اقتصاد و امنیت
به‌تازگی نیز حسین ذوالفقاری، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر درنشست خبری خود پیشنهاد داد مجوز کشت کنترل‌شده خشخاش صادر شود تا نیاز دارویی کشور تأمین گردد.
وی تأکید کرد: وزارت بهداشت رسما اعلام کرده باید برای تأمین مواد مخدر مورد نیاز شرکت‌های دارویی تصمیم‌گیری شود و مسأله سلامت جامعه در اولویت است. این پیشنهاد، نه‌تنها می‌تواند وابستگی به واردات را کاهش دهد، بلکه با ایجاد اشتغال در مناطق روستایی و کسب درآمد ارزی از صادرات، اقتصاد را تقویت کند. پیش‌تر نیز رضا سپهوند، نماینده مجلس، از لزوم قانونی‌شدن کشت مدیریت‌شده سخن گفته و آن را راهی برای تأمین نیاز دارویی و درآمدزایی کشاورزان محروم دانسته بود. با این حال، غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی، در واکنش به این اظهارات گفته هنوز هماهنگی رسمی انجام نشده و کشت ممنوع است. حالا هم اختراعی با اشاره به این کش‌وقوس‌های مختلف در فرآیند تصویب طرح کشت این گیاه هشدار می‌دهد و می‌گوید: ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت جهاد کشاورزی باید هرچه سریع‌تر آیین‌نامه و دستورالعمل این قضیه را مصوب کنند تا با کمک بخش خصوصی، کشور را از بحران کمبود داروهای مهم نجات دهیم.
نباید فرصت را از دست داد
این مسأله را از وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو پیگیری کردیم و آنها اعلام کردند تا قبل از انقلاب، ایران یکی از هفت کشور دارای کشت قانونی خشخاش و تولید داروهای مشتق از آن با مجوز رسمی مرجع بین‌المللی آن یعنی INCB بود که با وقوع انقلاب به‌صورت داوطلبانه از کشت انصراف داد که این امر مخالفان و موافقانی داشته و دارد. اما نکته مهم این است که در حقیقت تأمین منابع اولیه برای کارخانجات داروسازی با مشکل مواجه شد چرا که تأمین خشخاش یا مواد مشتق از آن همواره در دنیا از نظر قوانین بین‌المللی و داخلی با مشکلات خاص خود روبه‌روست. به این ترتیب شرکت‌های دارویی ناچارند مواد مورد نیاز خود را از کشفیات قاچاقی که عمدتا با منبع افغانستان به‌دست می‌آمد، تأمین کنند. کشفیات توسط پلیس مبارزه با مواد مخدر ضبط و در انبارهای دادستانی نگهداری و با همکاری ستاد مبارزه با مواد مخدر مدیریت می‌شود. این درحالی است که براساس اطلاعاتی که وزارت بهداشت در اختیار ما قرار داده منابع و انبارها از سال ۲۰۲۲ یعنی با ورود طالبان با سرعت قابل‌توجهی در حال کاهش موجودی است و این امر زنگ هشدار را برای سیستم‌های دارویی و درمانی ما به صدا درآورده.
بنابراین طبق ماده ۴۱ قانون مبارزه با مواد مخدر و تبصره آن، وزیر بهداشت در سال ۱۴۰۳ براساس اطلاعات ستاد مبارزه با مواد مخدر مبنی بر کاهش میزان کشفیات، کشت خشخاش از گونه‌ای را که در متن قانون اشاره دارد رسما از این ستاد درخواست کرد.
براساس این ماده قانونی وزارت جهاد کشاورزی مکلف است طبق درخواست وزارت بهداشت و با هماهنگی ستاد مبارزه با مواد مخدر موضوع کشت را پیگیری کند. یادآوری می‌شود این اقدامات درحال حاضر در حال انجام است ولی باید هشدار داد فرصت چندانی در این خصوص نداریم و باید سرعت عمل را افزایش دهیم.
در این بین نکته حائز اهمیت این است که وقتی بحث از داروهای مشتق از تریاک طرح می‌شود اکثریت افکار عمومی جامعه ذهنیت‌شان دنبال معتادان و سوءمصرف می‌رود درحالی‌که خیلی از این داروها در اتاق عمل کاربرد دارند. همچنین برای بیماران صعب‌العلاج، مبتلا به سرطان و جانبازان محترم و معزز نیز کاربرد دارند. به همین دلیل کارشناسان تاکید می‌کنند این داروها ازجمله داروهای استراتژیک در دنیا شناخته می‌شوند.
در حال حاضر و طی حدود چهار دهه غیبت ایران در مقوله کشت چند اتفاق افتاده است؛ اول اینکه برخی کشورهای همسایه از این ظرفیت استفاده بهینه کردند، دوم اینکه بازار صادراتی کشور که ناشی از تولید داروی شناسنامه‌دار و مجاز از نظر INCB نیز از دست رفت. چون این مرجع بین‌المللی داروهایی را مجاز به صادرات می‌داند که از محل کشت کنترل‌شده توسط دولت‌ها و با نظارت خود این نهاد حاصل شود.بنابراین می‌توان گفت ما دو مزیت بین‌المللی را از دست داده‌ایم و اکنون در شرایط نامناسبی قرار گرفته‌ایم.
این درحالی است که شرایط این داروها در دنیا نیز مطلوب نیست. چنانچه مقوله کشت به‌زودی و به‌خوبی مدیریت و دست وزارت بهداشت از نظر ماده اولیه پر شود می‌توان گفت نه‌تنها مانع از خروج ارز خواهد شد، بلکه با وجود تکنولوژی‌های شرکت دانش‌بنیان کشور و پشتکار جوانان این مرز و بوم قطعا ارزآوری خوبی خواهیم داشت. در عین حال شرکت‌های ایرانی مشتریان جدی از اروپا، آسیای جنوب شرقی، آفریقا و آمریکای‌جنوبی دارند که قطعا با شروع کشت و پس از اخذ مجوز از INCB می‌توانند ارزآوری چند برابری ایجاد کنند.
نظر شما