بيماري بروسلوز يا تب مالت يک بيماري بومي در ايران است که بطور پراکنده در اغلب نقاط ايران ديده مي‌شود. موارد بروز اين بيماري در کشور همه‌ساله با آغاز فصل بهار که همزمان با افزايش زايش در دام‌هاست، روند صعودي يافته ولي به تدريج و با تغيير آب و هوا موارد بروز آن کاهش مي‌يابد.
در همين رابطه چندي پيش دومين همايش کشوري تب مالت با همکاري مرکز تحقيقات بيماري‌هاي عفوني و گرمسيري دانشگاه علوم پزشکي شهيد بهشتي و مرکز مديريت بيماري‌هاي وزارت بهداشت برگزار شد که در آن ضمن ارايه آخرين آمار از وضعيت شيوع اين بيماري در ايران، راه‌هاي پيشگيري از اين بيماري در انسان مورد بحث و تبادل نظر کارشناسان قرار گرفت. اين مقاله شما را بيشتر با اين بيماري قديمي و بومي در ايران و وضعيت شيوع آن آشنا مي‌كند.
بيماري‌هاي مشترک بين انسان و دام که با نام زئونوز‌ها شناخته مي‌شوند از جمله عفونت‌هايي هستند که بين انسان و ساير حيوانات مهره‌دار و يا بالعکس در شرايط طبيعي منتقل مي‌شوند. ظاهرا هدف از نامگذاري گروهي از بيماري‌ها با اين عنوان، ايجاد يک مسووليت حرفه‌اي مشترک بين پزشکان و دامپزشکان بود تا بدين ترتيب آنان بتوانند با همکاري يکديگر در زمينه تحقيقات و کنترل اين بيماري‌ها، گام‌هاي بسيار موثري در جهت تامين بهداشت عمومي بردارند.
به گفته دکتر محمد علي راد، استاد بيماري‌هاي مشترک دانشکده دامپزشکي دانشگاه تهران، تاکنون بيش از 200 بيماري مشترک بين انسان و دام مورد تاييد دانشمندان و پژوهشگران علوم پزشکي و دامپزشکي قرار گرفته است و چند بيماري عفوني ديگر نيز تحت بررسي و مطالعه پژوهشگران و بويژه اپيدميولوژيست‌ها قرار دارد که احتمال مي‌رود در آينده نزديک در رديف زئونوز‌ها قرار گيرند.
با توجه به اهميت کنترل اين بيماري‌ها و نقش آن در شکوفايي اقتصادي و توسعه يافتگي جوامع انساني، از سال‌ها پيش بسياري از کشور‌هاي پيشرفته جهان بخش عمده‌اي از بودجه سلامت خود را صرف کنترل و ريشه کني اين بيماري‌ها کرده‌اند و شايد به همين دليل است که اين روز‌ها کمتر شاهد شيوع بيماري‌هاي مشترک در اين کشور‌ها هستيم. اما در کشور‌هاي در حال توسعه، اين نوع از بيماري‌ها، هنوز به عنوان يکي از چالش‌هاي اصلي نظام بهداشت و درمان آنان قلمداد مي‌شود.
در کشور ما نيز توجه به بيماري‌هاي مشترک بين انسان و دام و کنترل آن از اهميت ويژه‌اي برخوردار است به نحوي که بنا به گفته برخي از کارشناسان، هم اکنون نزديک به پنجاه درصد از بيماري‌هايي كه مردم گرفتار آن هستند به نحوي به دام و حيوان مربوط مي‌شود.
تعريف تب مالت و علائم آن
بروسلوز يا تب مالت عبارت است از يک عفونت باکتريايي مشترک بين انسان و دام که عامل آن باکتري از جنس بروسلاست. اين بيماري معمولاٌ در اثر انتقال يکي از انواع بروسلا ملي تنسيس از گوسفند و بز، بروسلاسويس از خوک، بروسلا آبورتوس از گاو و بروسلا کنيس از سگ به انسان ايجاد مي‌شود. اين بيماري اولين بار در اواخر قرن نوزده ميلادي از طحال سربازي که بر اثر اين بيماري فوت کرده بود توسط فردي بنام بروس جدا شد.
اين عفونت باكتريايي معمولا اعضاي خون‌ساز بدن، از جمله مغز استخوان، گره‌هاي لنفاوي، كبد و طحال را تحت تاثير قرار مي‌دهد و در انسان داراي دو نوع حاد و تحت حاد يا مزمن است. نوع حاد اين بيماري پس از يک دوره نهفتگي چند روزه تا چند هفته‌اي که گاهي اوقات ممکن است چند ماه نيز طول بکشد، بصورت ناگهاني ظاهر مي‌شود که شامل علائمي از قبيل: تعريق شديد، سردرد شديد، درد ناحيه مفاصل و پشت که بصورت ناگهاني تظاهر يافته و شدت آن بتدريج افزايش مي‌يابد، است.
حرارت بدن نيز در اين مرحله بين 7/37 و 4/39 در نوسان بوده که در حالت اوج خود ممکن است به 41 درجه نيز برسد.البته همراه با اين نشاني‌ها کاهش اشتها، ضعف و خستگي مفرط و احساس افسردگي نيز مشاهده مي‌شود.
شکل تحت حاد بيماري بروسلوز(تب مواج) ممکن است به دنبال فرم حاد آن ظاهر شود. در اين مرحله خستگي مفرط يک علامت شايع است که به همراه درد ناحيه پشت مشاهده مي‌شود. در اين شکل از بيماري، بخصوص هنگام عفونت با بروسلا ملي تنسيس، ممکن است درد سياتيک نيز بروز کند.
بطور کلي در شکل تحت حاد بيماري حرارت بدن نامنظم بوده و همراه با تحليل قواي بدن است که ممکن است در برخي موارد به شکل حاد آن تبديل شود. اين مرحله از بيماري ممکن است 12 تا 16 ماه دوام يابد و حدود 20 درصد از بيماران ممکن است وارد اين مرحله شوند.
همچنين نتايج يك تحقيق نشان مي‌دهد بيشترين عارضه‌اي كه در مبتلايان به تب مالت وجود دارد، عوارض گوارشي خفيف شامل تهوع، استفراغ، بي‌اشتهايي، يبوست، درد شكم و اسهال است كه در 70 درصد از بيماران مبتلا به تب مالت مشاهده شده است. در مورد علايم بيماري در حيوانات بايد گفت که در اغلب موارد باکتري بروسلا باعث سقط جنين در حيوانات آلوده شده و از سوي ديگر سبب لاغر شدن حيوان و حذف تدريجي آن از گله و يا مرگ آن مي‌شود.
راه‌هاي انتقال بيماري
ميکروب بروسلا قادر است از طريق هر يک از بافت‌ها وارد بدن انسان شود و چون در محل ورود خود آثار قابل رويتي بر جاي نمي‌گذارد، نمي‌توان بطور دقيق مشخص کرد که اين ميکروب به چه نسبتي از راه پوست يا بافت‌هاي مخاطي دهان، چشم و دستگاه تناسلي وارد بدن شده است.
منبع طبيعي بروسلوز انساني، حيوانات اهلي و بخصوص گاو، گوسفند، بز و خوک هستند. عفونت بروسلوز در انسان عمدتا از طريق خوردن بافت‌هاي آلوده حيوانات و يا فرآورده‌هاي لبني و يا از طريق انتقال مستقيم از راه پوست صورت مي‌گيرد. همچنين پژوهش‌ها در اين زمينه نشان داد که انسان از طريق تنفس نيز ممکن است به بروسلوز مبتلا شود ولي انتقال بيماري در شرايط طبيعي از انسان به انسان ممکن نيست.
درمان بيماري
پس از تشخيص قطعي بيماري با انجام آزمايش خون، درمان شامل يك دوره استراحت در رختخواب و مصرف آنتي‌بيوتيك‌آغاز مي‌شود.
در اين مورد معمولاً لازم نيست كه بيمار از ديگران جدا شود. البته مي‌بايست تمامي اعضاي خانواده كه ممكن است از همان محصول لبني آلوده مصرف كرده باشند تحت معاينه و آزمايش قرار گيرند. درمان معمولا شامل استفاده از آنتي‌بيوتيک‌ها‌يي نظير تتراسيکلين و استفاده از داروهاي كورتيزوني براي كاهش پاسخ التهابي در موارد شديد و همچنين استفاده از داروهاي ضد درد براي تسکين دردهاي عضلاني است که البته انجام همه اين موارد مي‌بايست تحت نظارت پزشک معالج صورت پذيرد.
تب مالت، بيماري با منشأ غذايي
در کشور‌هاي توسعه يافته، انتقال بيماري بروسلوز از طريق مواد غذايي در اثر پاستوريزاسيون شير و ريشه‌کني بروسلا آبورتوس به حداقل ممکن رسيده است و هم اکنون اين بيماري به عنوان يک بيماري شغلي در اين کشور‌ها قلمداد مي‌شود که افرادي نظير دامپزشکان، کشاورزان و کارگران کشتارگاه را مبتلا مي‌سازد. اين در حالي است که همين بيماري در کشور‌هاي در حال توسعه بصورت يک بيماري بومي و آندميک بوده که راه عمده انتقال آن از طريق خوردن بافت‌هاي آلوده حيوانات، شير و محصولات لبني غير پاستوريزه مي‌باشد.
در اين زمينه بايد ياد آور شد که گاو آلوده به ميکروب بروسلا اين باکتري را بطور متناوب و اغلب براي مدت طولاني همراه شير دفع مي‌کند که اين مورد مي‌تواند به عنوان منبعي مهم براي انتقال آلودگي به انسان باشد. همچنين تحقيقات نشان داد که اين باکتري در طول مراحل ساخت پنير زنده مانده و مي‌تواند ماه‌ها به زندگي خود در انواع پنير‌هاي سخت ادامه دهد.
از سوي ديگر با توجه به‌اينكه باكتري تب مالت در خامه و بستني از ماندگاري طولاني برخوردار است، چنين به نظر مي‌رسد که بستني‌ها به عنوان يكي از منابع آلوده پنهان براي تب مالت به شمار مي‌‌روند و بدين ترتيب استفاده زياد از بستني‌هاي تابستانه امكان ابتلاي به تب مالت را افزايش خواهد داد. همچنين برخي از يافته‌ها نشان مي‌دهد که مصرف گوشت‌هاي آلوده که بطور ناقص پخته شده است ممکن است بيماري را به انسان انتقال دهد.
پيشگيري از بيماري
بطور کلي و بر اساس يک معيار جهاني، ميزان شيوع تب مالت در هر کشوري بستگي بسيار نزديکي با ميزان شيوع بروسلوز حيوانات در آن کشور دارد که اين موضوع ضرورت کنترل و ريشه کني بيماري را در جمعيت دامي کشور دوچندان مي‌کند.
در حال حاضر پيشگيري از بروسلوز در گاو و گوسفند با بکارگيري دو نوع واکسن زنده تخفيف حدت يافته بروسلا انجام مي‌گيرد. براي پيشگيري از اين بيماري در انسان در اغلب کشور‌ها هيچ گونه واکسني وجود ندارد اما در فرانسه واکسن ضد بروسلا آبورتوس در دسترس است. بدين ترتيب اقدام موثر در زمينه پيشگيري از بروز اين بيماري در انسان، رعايت نکات بهداشتي در جهت پرهيز از تماس با نسوج حيوانات مبتلاي ذبح شده و همچنين عدم مصرف شير، پنير و لبنيات غير پاستوريزه است.
در همين رابطه موکدا توصيه مي‌شود تا شيرخام قبل از هر گونه استفاده، به مدت 15-20 دقيقه تحت حرارت مستقيم شعله قرار گيرد به نحوي که در طي اين مدت حداقل 10 دقيقه شير در حال جوشيدن باشد.
همچنين به منظور يکنواخت شدن دماي جوش در همه نقاط مي‌بايست شير در حال جوشيدن را هر چند وقت يکبار، بخوبي به هم زد. بايد توجه داشت که باکتري بروسلاي موجود در شير قادر است به راحتي به ذرات چربي موجود در آن متصل شده و به سطح آن منتقل شود که در چنين شرايطي برداشتن سر شير بدون رعايت موارد ذکر شده مي‌تواند از جمله راه‌هاي مهم انتقال تب مالت به انسان باشد.
به هر حال در کشور ما بروسلوز به عنوان يکي از بيماري‌هاي مهم و خطرناک مشترک بين انسان و دام مطرح است و هرگز نمي‌توان بدون حذف، کنترل و يا مبارزه جدي با اين بيماري در حيوانات، آن را در جمعيت انساني ريشه کن کرد که البته انجام هر گونه اقدامي در اين زمينه مي‌بايست مطابق با شرايط فرهنگي، اقتصادي، اجتماعي و بهداشتي جامعه صورت پذيرد.
