سلامت نیوز : آیا تعداد متکدیان رو به کاهش است یا رو به افزایش؟ مسئولان و شهروندان هر کدام جواب متفاوتی به این سوال می‌دهند.هر چند این خوشبیانه است که جواب متفاوت هر دسته را به دقیق نبودن تعریف تکدی‌گری ربط دهیم و در واقع اگر مسوولان برخلاف مشاهدات شهروندان ادعا می‌کنند تعداد متکدیان نسبت به قبل کاهش داشته است بیشتر برای اثبات فعالیت در این زمینه است اما، ذکر مصادیق تکدی گری می‌تواند به شک و شبهه‌ها پایان دهد. براساس مصوبه شورای عالی اداری کشور مصداق‌های تکدی گری 26 مورد است که از مشهودترین آنها می‌توان به گدایی سر خیابان‌ها و معابر، مراجعه به در خانه‌ها، گدایی با عناوینی مانند فالگیر و فال بین، ساز زدن در پارک‌ها، خیابان‌ها و کوچه‌ها، فروختن آدامس، شستن و تمیز کردن اتومبیل‌ها در معابر، اسپند دود کردن و... اشاره کرد.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از مردم سالاری  ؛  به این موارد می‌توان تقاضای کمک به شیوه‌های مختلف از جمله نشان دادن نسخه پزشکی، اظهار به اینکه فرزند یا همسرم در بیمارستان بستری است و پولی برای عمل جراحی او ندارم، گفتن اینکه در راه مانده ام یا پولم به سرقت رفته است و در این اواخر نداشتن پول برای پرداخت شهریه دانشگاه، تمام کردن بنزین و نداشتن پول برای خرید بنزین آزاد و... را نیز اضافه کرد.

براین‌اساس تنها اگر به تعداد دستفروشان مترو تهران توجه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که پدیده تکدی‌گری نه تنها کاهش نداشته است که متکدیان شیوه‌هایی نو برای این کار پیدا کرده اند و شهروندان هر روز با متکدیانی که از روش‌های تازه و خلاقانه برای دریافت کمک استفاده می‌کنند مواجهند. هرچند افراد با زندگی در شهر از کودکی با مقوله تکدی‌گری آشنا می‌شوند اما، در همین سال‌های اخیر است که کاربرد قوه خلاقه در گدایی شدت یافته است و ما در کوچه و خیابان با افرادی مواجه می‌شویم که به هیچ وجه خود را متکدی معرفی نمی‌کنند اما، در عین حال به دنبال گرفتن کمک مالی از ما هستند. برای بسیاری از شهروندان اتفاق افتاده است که وقتی در پیاده رو مشغول قدم زدن هستند فردی با خطاب قرار دادن آنها باعث می‌شود توقف کنند و این توقف کردن آغاز ماجرایی است که بارها و بارها برای آنها اتفاق افتاده است و در آینده نیز به کرات برایشان اتفاق می‌افتد. اکنون اگر از فردی بپرسیم چند بار در ماه با افرادی رو به رو می‌شوی که در خیابان صدایت می‌کنند و بعد از اینکه با تو سلام و احوالپرسی گرمی کردند به شرح مصائب و مشکلات بی شمار خود می‌پردازند و در نهایت از تو می‌خواهند پولی ولو ناچیز کمک کنی، آن فرد جواب خواهد داد: «زیاد!» و حتی نمی‌تواند عددی برای مثال ده بار، بیست بار، صدبار و... ذکر کند.

این افزایش همان طور که می‌تواند ما را به این قضاوت برساند که تعداد چنین افرادی به شدت زیاد شده است، می‌تواند معلول این واقعیت نیز باشد که روش‌های تکدی گری به شدت نوین و به روز شده اند به گونه‌ای که، اگر پیش از این افراد زیادی را کنار پیاده روها می‌دیدیم که به شکل‌های مختلف از جمله به بغل گرفتن کودکی رنگ پریده، دستفروشی، وزن کردن افراد و... تکدی گری می‌کردند اکنون تعداد زیادی از متکدیان، روش‌های نوینی به کار می‌گیرند و همین روش‌ها باعث شده است افراد، دیگر نتوانند بی اعتنا از کنار آنها رد شوند چرا که، آنها به هیچ وجه شکل و لباس یک متکدی را ندارند و خودشان را افرادی معرفی می‌کنند که در عین حال که به شدت از کارشان شرمنده اند اما، چاره ای جز تکدیگری ندارند.

جرم و تکدی گری

در تشریح وضعیت تکدی گری، متکدیان معمولا به چند گروه اصلی تقسیم می‌شوند که از جمله این گروه‌ها می‌توان به متکدیانی که نیازمند واقعی هستند، کسانی که توسط باندهای حرفه ای تکدیگری جذب شده‌اند و افرادی که نه تنها نیازمند واقعی نیستند که از طریق تکدی‌گری به سرکیسه کردن مردم و کلاهبرداری مبادرت می‌کنند، اشاره کرد. بر این اساس متکدیان یا آسیب دیدگان اجتماعی هستند یا مجرم به حساب می‌آیند هر چند، نمی‌توان این دو دسته را به طور کامل از هم تفکیک کرد و در مواردی متکدیانی وجود دارند که هم آسیب دیده اجتماعی و هم مجرم هستند.

مدیر کل سابق امور اجتماعی استانداری تهران در این مورد می‌گوید: رابطه تکدی با اعتیاد، سرقت و سایر جرایم انکار ناپذیر است. آمارها نشان می‌دهد حدود 43 درصد متکدیان پیوسته مرتکب سایر جرایم می‌شوند. ارایه نسخه‌های پزشکی واهی و حاوی اقلام گران داروها، ادعای در راه ماندگی، مورد سرقت واقع شدن و... از ترفندهای اصلی این گروه است. پژوهش‌ها در سال 86 نشان می‌دهد فقط شش درصد از متکدیان نیازمند مالی واقعی بوده اند. ابراهیم رضوانی تصریح می‌کند: متکدیان روان شناسان خوبی هم هستند چون، به راحتی به ترفندهای برانگیزنده احساسات مردم اشراف دارند. همچنین معصومه آباد عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران می‌گوید: معمولا آسیب‌های اجتماعی به طور مجموع و توامان در یك خانواده ورود پیدا می‌كند و به این ترتیب بعضا كسانی كه تكدی‌گری می‌كنند، در خانواده خود با مشكلات و آسیب‌های اجتماعی دیگری همچون اعتیاد، فحشا و ... هم مواجهند.

فقر و تکدی گری

در سال‌های اخیر در بسیاری از موارد از فقر به عنوان یکی از دلایل تکدی گری و آن هم نه دلیل اصلی که دلیل فرعی آن نام برده شده است اما، به نظر می‌رسد که تکدی گری چه برای رفع نیازهای مالی و چه برای سرکیسه کردن و کلاهبرداری با وضعیت اقتصادی جامعه در ارتباط مستقیم است. ما حداقل در سال‌های اخیر در مورد تکدی گری افسانه‌هایی داریم. این افسانه‌ها به ویژه با ربط دادن تکدی‌گری با باندهای حرفه‌ای بیشتر تکرار شده است. در واقع، بسیاری از ما از کودکی با کاراکتر گدای میلیونر آشنا هستیم؛ یعنی اینکه آنقدر در این مورد که بسیاری از افراد که در کوچه و خیابان دست گدایی به سمت شما دراز کرده اند نیازمند واقعی نیستند برای ما حرف زده اند که در بسیاری از موارد متکدی ژنده‌پوش کنار پیاده رو را فردی می‌بینیم که شغلش این است اما، اگر واقعیت زندگی اش را کشف کنی می‌بینی که او چند خانه، چند اتومبیل و مقدار زیادی پول در بانک دارد و بهترین غذاها را می‌خورد و هر چند وقت یک بار به سفر خارجی می‌رود.

این افسانه را هر چند بسیاری از ما حداقل در دوران کودکی باور می‌کنیم اما، واقعیت این است که کاراکتر گدای میلیونر کاراکتری است که به منظور بازداشتن ما از کمک به متکدیان خیابانی ساخته شده است. نمی‌توان وجود باندهای حرفه‌ای تکدی‌گری و متکدیانی که روزانه بیش از 200 هزار تومان درآمد دارند را انکار کرد اما، واقعیت این است که چنین متکدیانی تنها درصدی از متکدیان را شامل می‌شوند و در مورد همین افراد هم نمی‌توان تاثیر وضعیت نابه سامان اقتصادی جامعه در افزایش تکدی گری را نادیده گرفت. با این وجود، مسوولان اجرایی علاقه مندند کاراکتر گدای میلیونر را تقویت کنند. در دو گزارش که در تیر و مرداد امسال منتشر شد اظهار نظرات مسئولان استان‌های خراسان رضوی و گرگان همه در راستای تقویت این باور است.آنها با بیان چندباره این که اغلب متکدیان نیازهای مالی ندارند از شهروندان درخواست کردند که فریب حرف‌های آنها را نخورند.

در یکی از این اظهار نظر‌ها مدیر کل بهزیستی خراسان رضوی گفته است: بسیاری از متکدیان با پدیده فقر دست و پنجه نرم نکرده و از روی ناچاری و نداری به تکدی ‌گری نمی‌پردازند. تهمینه شکیب با تاکید بر اینکه اکثر متکدیان در مشهد به لحاظ مالی وضع خوبی دارند، خاطرنشان کرده است: متکدیان در این شهر مهاجرانی هستند که از سایر شهرها و کشورهای همسایه به پایتخت معنوی می‌آیند و مردم را تلکه می‌کنند. به گفته او بر سر چهارراه‏های این شهر کودکان فراوانی با انواع و اقسام شیوه‏ها به گدایی می‌پردازند که سال‌ها پیش این کودکان که معمولا به فروش گل و روزنامه می‌پرداختند ساماندهی شدند و تحت نظر بهزیستی به فعالیت پرداختند. مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی تصریح کرده است: اما متاسفانه در حال حاضر باندهایی حرفه‏ای تشکیل شده که کودکان معصوم را در چهارراه مستقر کرده و آن‏ها را به تکدی گری مجبور می‏کنند. هر چند ریشه یابی تکدی گری گامی مهم در راستای ساماندهی متکدیان است اما، ما همچنان با یک معضل تکراری در این زمینه دست به گریبان هستیم و آن ناهماهنگی سازمان‌ها و نهاد‌های مرتبط با مقوله تکدی گری و شانه خالی کردن آنها از ساماندهی متکدیان است.

سیکل معیوب ساماندهی متکدیان

شهریور امسال زمان برگزاری اجلاس سران کشور‌های غیر متعهد در ارتباط با ساماندهی متکدیان اتفاقی افتاد که به روشنی شیوه نهاد‌ها و سازمان‌های متولی این امر را نشان می‌دهد. دو هفته مانده به زمان برگزاری اجلاس غیر متعهد‌ها محمدرضا محمودی معاون استاندار تهران از جمع‌آوری متکدیان در زمان برگزاری اجلاس خبر داد و این اتفاق در هفته اول و دوم شهریور رخ داد. پس از اینکه متکدیان جمع آوری شده دوباره به خیابان‌ها برگشتند کارشناسان و برخی از اعضای شورای شهر تهران به انتقاد شدید از ساماندهی ناقص این افراد که یادآور دفعات مکرر جمع آوری و بازگشت بود پرداختند. 27 شهریور یعنی زمانی که حدود دو هفته از پایان اجلاس غیر متعهد‌ها در می‌گذشت معاون خدمات اجتماعی شهرداری تهران با اشاره به برخی اظهار نظرها درباره بازگشت متکدیان به پایتخت گفت: این موضوع توهم است و اگر با انصاف قضاوت کنیم فضای شهر تهران بعد از اجلاس با قبل از آن بسیار متفاوت است و در دوماه گذشته حضور متکدیان کودک و بزرگ سال بسیار کم شده است.

 بیشتر از اینکه این اظهار نظر رضا جایگیری اهمیت داشته باشد، گفته‌های بعدی او که به مشکل سابقه دار ساماندهی متکدیان اشاره دارد مهم است. او گفت: تنها باجمع آوری متکدیان معضل تکدی گری در تهران حل نمی‌شود و باید گدایان جمع شده آوری شده تعیین تکلیف و ساماندهی شوند. برخی از این افراد نیازمند کمک بهزیستی و نهادهای حمایتی هستند که باید تحت پوشش قرار بگیرند و با شیادان و سودجویان نیز برخورد شود. جمع آوری و پاکسازی متکدیان 48 ساعته انجام می‌شود اما، آنچه در این میان مهمتر است ساماندهی بعد ازجمع آوری است.

این واقعیت که نهاد‌های متولی ساماندهی متکدیان در سال‌های اخیر با انداختن مسئولیت بر دوش دیگری از زیر بار این کار شانه خالی می‌کنند باعث شده معضل تکدی گری نه تنها کاهش نیابد که روز به روز به تعداد متکدیان افزوده شود. کارشناسان سه دسته عوامل را در افزایش آسیب‌های اجتماعی دخیل می‌دانند. دسته اول عوامل کلان مانند وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، دسته دوم عملکرد سازمانها و نهادهای متولی آسیب‌های اجتماعی و دسته سوم عوامل خرد مانند نقش فرد و خانواده است. بر این اساس و در تشریح دلایل افزایش تکدی‌گری در سال‌های اخیر به جز عوامل کلان باید به عوامل میانی و خرد نیز توجه کرد. بررسی این عوامل نشان می‌دهد که وضعیت در سطح میانی نیز مطلوب نیست. در مورد تکدی گری مانند بسیاری از مشکلات اجتماعی ناهماهنگی میان سازمان‌های ذی ربط باعث بی توجهی به این معضل اجتماعی شده است.

در سال 78 در هشتاد و دومین جلسه شورای عالی اداری کشور آیین نامه ای برای اصلاح ساختار و ایجاد هماهنگی در فعالیت‌های دستگاه‌های اجرایی و ارتقای کارآیی و بهبود روش‌های مبارزه با تکدی، جمع‌آوری، شناسایی و تعیین وضعیت افراد بی سرپرست، گمشده، متواری، در راه مانده و مشابه آن تنظیم و وظایف همه دستگاه‌های عمومی‌و دولتی در این امور تصویب شد.

بر اساس این مصوبه سازمان بهزیستی، فرماندار، شهرداری، استانداری، نیروی انتظامی، دادگستری، مرکز بهداشت، کمیته امداد، اداره کار و امور اجتماعی و فنی و حرفه ای در مورد متکدیان مسئول هستند. این در حالی است که اخبار حوزه ساماندهی متکدیان در سال‌های اخیر پر از گلایه‌های مسئولان این سازمان‌ها از همدیگر است. مسوولان شهرداری، سازمان‌های حمایتی مانند بهزیستی را متهم به کم کاری در زمینه ساماندهی متکدیان می‌کنند و این سازمان با شانه خالی کردن از زیر بار مسوولیت، متولی ساماندهی متکدیان را شهرداری، استانداری، فرمانداری و نیروی انتظامی می‌داند.

همزمان برخی از اعضای شورای شهر تهران لزوم اجرای طرح‌های تازه و فراگیری را مطرح می‌کنند.عضو كمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران مهارت‌آموزی و توانمندسازی را مهم‌ترین راهكار مقابله با تكدی‌گری می‌داند و خواستار تشكیل اردوگاه‌های مهارت‌آموزی در خارج شهر برای متكدیان است.

معصومه آباد با اشاره به اینكه جمع‌آوری متكدیان، اقدام سطح اول برای برخورد با این معضل اجتماعی محسوب می‌شود، می‌گوید: در سطوح بعدی باید اقدامات دیگری برای ساماندهی متكدیان انجام شود كه در غیر این صورت جمع‌آوری فایده‌ای نخواهد داشت.او یكی از دلایلی كه آمار متكدیان در پایتخت كاهش نمی‌یابد را فقدان برنامه جامع توانمندسازی این گروه می‌داند و توضیح می‌دهد: هیچ برنامه جامعی برای توانمندسازی متكدیان وجود ندارد و به همین دلیل استفاده درستی از ظرفیت‌های این افراد كه بخشی از نیروی انسانی كار به شمار می‌روند، صورت نمی‌گیرد.

به اعتقاد آباد، در صورتی كه در قالب یك برنامه مدون و جامع به متكدیان آموزش‌های لازم ارایه شود و فرصت‌های شغلی در اختیار این قشر قرار گیرد، می‌توان از وجود آنها به عنوان یك فرصت برای تولید كار و سرمایه بهره برد. در هفته اول مهر معاون خدمات اجتماعی شهرداری تهران تکدی گری را یکی از فراگیرترین آسیب‌های اجتماعی شهر تهران معرفی کرد. این آسیب فراگیر جز با اجرای یک برنامه جامع و مدون کاهش نمی‌یابد و به نظر می‌رسد سازمان‌ها و نهاد‌های متولی با کنار گذاشتن اختلافات باید دست به اقدامات عاجلی در این زمینه بزنند.