سلامت نیوز : «سپر یونی»؛ آخرین (یا جدیدترین) راهكار سازمان حفاظت محیط زیست برای مقابله با ریزگردها در همان ابتدای راه با چالش مواجه شده است.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از اعتماد ؛ طرحی كه دولت دهم، 21 خرداد ماه، چند روز پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری در خوزستان افتتاح كرد و مدعی شد این طرح 50 تا 80 درصد گرد و غبار ورودی به كشور را كاهش می‌دهد، اما این سپر مخالفانی پیدا كرده است؛ نه تنها در بین كارشناسان بلكه در میان بخش دیگری از دولت.

این تكنولوژی روسی كه به دلیل تحریم‌ها اسم شركت سازنده و تصاویر آن اجازه انتشار ندارد، با نام «دستگاه تعدیل‌كننده كیفیت هوا و اقلیم»، «رسوب‌دهنده الكتروستاتیك» یا اصطلاحا «سپر یونی» شناخته شده و از یك ماه پیش در «مركز تحقیقات و مدیریت هوا و تغییرات اقلیمی خوزستان» در 25 كیلومتری غرب اهواز (اطراف حمیدیه) به‌كار گرفته شد.

احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیركل حفاظت محیط زیست خوزستان در این باره می‌گوید: از چهار، پنج دهه گذشته برخی كشورهای پیشرفته به دنبال اجرای روش‌هایی بودند كه از تغییر در سطوح جوی استفاده‌های اقتصادی، كشاورزی، نظامی و... كنند.

این تكنولوژی پیشرفته در حال حاضر در اختیار تعداد معدودی از كشورهای دنیا قرار دارد. «سپر یونی» یكی از این تكنولوژی‌هایی است كه با باروری ابرها، ایجاد بارندگی، تولید ابر، كاهش دما، افزایش رطوبت، از بین بردن مه و اخیرا برای كاهش میزان غبار استفاده می‌شود. این سیستم كه در خوزستان به صورت تحقیقاتی نصب و راه‌اندازی شده صرفا برای مقابله با ریزگردها پیش‌بینی شده می‌توان در صورت لزوم با كمی تغییرات سایر كاركردهای آن را نیز مورد استفاده قرار داد.

وی توضیح می‌دهد: این مركز تحقیقاتی كار خود را با پنج دستگاه آغاز كرد كه با نقص فنی یكی از دستگاه‌ها اكنون با چهار دستگاه فعال است. دستگاه‌ها به‌گونه‌یی مكان یابی و نصب شده‌اند كه در زاویه 30 درجه از باد شمال غرب به جنوب شرق (باد غالب در منطقه) عمل می‌كنند و حدود 120 كیلومتر مربع را تحت پوشش قرار می‌دهند.

لاهیجان‌زاده می‌افزاید: این سیستم با استفاده از الكتریسیته، یون‌هایی تولید و در ارتفاعات (حدود 10 كیلومتر) ساطع می‌كند. به این ترتیب یك لایه و فضای باردار در بخش بالای جو، ایجاد و فضا دوقطبی (مثبت و منفی) می‌شود. در نتیجه ذراتی (گرد و غبار) كه در این فضای دو قطبی قرار گرفته‌اند باردار شده و با اتصال به یكدیگر سنگین و در یك مسیر كوتاه نشست می‌كنند. این فرآیند همچنین باعث افزایش رطوبت در فضای باردار و در نهایت سنگینی ذرات و نشست آنها می‌شود.

نه باران، نه ریزگرد

اخیرا اما تعدادی از مسوولان سازمان هواشناسی در نشستی گفته‌اند این تكنولوژی كه برای باروری ابرها در آذربایجان غربی و كاهش گرد و غبار در خوزستان وارد شده، بی‌فایده و تاكنون تاثیری نداشته است.

مسعود دهملایی، مدیركل هواشناسی خوزستان می‌گوید: هنوز نمی‌توان درباره این طرح و تاثیر آن در كاهش گرد و غبار اظهارنظر كرد چون در مرحله آزمایشی است. ولی ما می‌خواهیم كمك كنیم كه تصویر واقعی‌تری از كاركرد آن به دست‌ آید. در هر حال فعلا به نتیجه قطعی و تایید‌كننده‌یی نرسیدیم. البته درباره كاركرد دیگر این دستگاه یعنی باروری ابرها با اطمینان بیشتری می‌توان اظهارنظر كرد و نتایج نشان می‌دهد كه تاثیری در بارندگی نداشته است.

وی با اظهار بی‌اطلاعی از سابقه كار این دستگاه‌ها، تاكید می‌كند: سازمان هواشناسی در اجرای این طرح نقشی ندارد و سازمان محیط زیست با پیمانكار قرارداد بسته است. چیزی كه ما می‌گوییم این است كه این دستگاه‌ها ابتدا باید در محیط آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار می‌گرفتند یا نتایجی از استفاده آنها به دست می‌آمد و با یك پیش‌زمینه در اینجا راه‌اندازی می‌شد. اینكه پیمانكار قبلا در چه كشورهایی كار كرده و چه نتایجی به دست آورده همه اینها سوالاتی است كه باید پاسخ داده شود تا ذهنیت مردم روشن و امیدواری نسبت به این تكنولوژی ایجاد شود.

20 درصد اما سریع

لاهیجان‌زاده، مدیركل محیط زیست خوزستان اما می‌گوید: از این دستگاه‌ها انتظار معجزه نداریم و قرار نیست معضل گرد و غبار را حل كند. این روش حتی اگر 20 درصد گرد و غبار را هم كم كند، خوب است. چرا كه برای مهار ریزگردها هیچ‌كدام از راه‌ها به‌تنهایی كافی نیست و همزمان باید آبگیری تالاب‌ها، مالچ‌پاشی و توسعه فضای سبز و كمربند سبز اجرا شود. مزیتی كه سپر یونی در مقایسه با سایر راهكارها دارد، سرعت نتیجه‌گیری است. زیرا مثلا برای احیای تالاب‌ها و مالچ‌پاشی 10 سال زمان لازم است اما سپر یونی به سرعت جواب می‌دهد. مساله مورد بحث در حال حاضر درصد كاهش گردوغبار است كه در یك ماه گذشته مورد بررسی قرار گرفته است، اما به دلیل پیچیدگی داده‌ها فعلا نمی‌توان نتیجه كلی گرفت.

وی درباره تبعات و مضرات احتمالی این روش توضیح می‌دهد: ولتاژ دستگاه بسیار پایین است و آنگونه كه مشاور طرح گفته تاكنون مقاله‌یی درباره ضررهای این فناوری منتشر نشده اما درباره فواید آن مقالات بسیاری موجود است. البته تمام مراحل كار با سازمان حفاظت محیط زیست بود. این سازمان از یك سال پیش بررسی این روش را آغاز كرده و بازدیدهایی نیز از كاركرد آن در كشور روسیه (باروری ابرها) و امارات (كاهش گرد و غبار) داشته است. ابتدا قرار این بود كه دستگاه‌ها برای تعدیل هوای تهران به كار گرفته شود اما بعد مقرر شد به صورت آزمایشی در اهواز راه‌اندازی شود و در صورت مثبت بودن نتایج برای جلوگیری از ورود گرد و غبار به كشور، در مرزها مورد استفاده قرار گیرد.

لاهیجان‌زاده تاكید می‌كند: بدیهی است در صورتی كه راندمان موردنظر سازمان محیط زیست تامین شود این دستگاه‌ها به تعداد كافی در محدوده مرزی نصب می‌شود تا بتواند درصدی از گرد و غباری كه از كشورهای همسایه وارد استان می‌شود را مهار كند. پیشنهاد اولیه شركت سازنده برای تمام كریدورهای منتهی به اهواز حداقل 25 دستگاه بود و قطعا برای پوشش آبادان تا ایلام به تعداد خیلی بیشتری نیاز است.

تكنولوژی بدون شناسنامه

غلامرضا گودرزی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی اهواز كه از منتقدان این طرح است می‌گوید: مدتی پیش سازمان محیط زیست تعدادی از اساتید خوزستانی را برای مشاوره طرح دعوت كرد. آنها بازبینی كاتالوگ و اطلاع كامل از مشخصات دستگاه‌ها همچنین تایید سازمان‌های ذی‌صلاح برای انتشار جریان الكتریكی در فضای باز را به عنوان پیش‌شرط مطرح كردند اما سازمان محیط‌زیست از ادامه كار سر باز زد.

وی می‌افزاید: این تكنولوژی هم‌اكنون در ابعاد كوچك‌تر در صنایع (كارخانه‌های فولاد و سیمان) برای كاهش غبار استفاده می‌شود، با این تفاوت كه در كارخانجات فضا بسته و قابل كنترل است. انتشار فركانس‌ها در فضای باز باید حتما بررسی شود چرا كه تاثیر آنها روی انسان‌ها و حیوانات هنوز ناشناخته است.

گودرزی تصریح می‌كند: تكنولوژی كه شناسنامه نداشته باشد و متخصصان داخلی هم آن را تایید نكرده باشند، تكنولوژی تحمیلی است.

یون‌ها و انسان‌ها

مهران افخمی، محقق و استاد دانشگاه در رشته محیط زیست نیز این طرح را دارای مشكلات زیادی می‌داند: اثرات یون‌های ساطع شده روی انسان‌ها و حیوانات ناشناخته است. كارایی این سیستم در هیچ كشوری به صورت مستند ثبت نشده و هیچ‌كدام از كشورهای غربی و پیشرفته تاكنون از این سیستم استفاده نكرده‌اند.

وی با بیان اینكه انتقال تكنولوژی در كار نیست و عملا وابستگی است، می‌افزاید: حتی در صورتی كه دستگاه‌ها عمل كنند، محل ریزش ریزگردها معلوم نیست زیرا ممكن است با غلظت بالا روی شهر یا روستایی فرود آیند. علاوه بر این هزینه سیستم بسیار بالاست. هر كدام از دستگاه‌ها حدود پنج میلیارد تومان قیمت دارند و تعداد بسیار زیادی از آنها برای پوشش نواحی مرزی مورد نیاز است زیرا هركدام عملا بیش از چند كیلومتر را پوشش نمی‌دهند.

نسخه‌پیچی

از مالچ بیولوژیك و ساخت دستگاه‌های تصفیه هوا گرفته تا راهكار دیپلماسی و بیابان‌زدایی اراضی عراق، نسخه‌هایی است كه هنوز نتوانسته ریزگردهای 12ساله را ریشه‌كن كند. حال در غیبت مطالعات علمی جامع باید منتظر بود و دید، «سپر یونی» می‌تواند سد راه گرد و غبار شود؟