به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه ایران ؛ وی از سه مرحله مدیریت بحران و مرگ و میرهای ناشی از مهار نشدن المانهای غیرسازهای میگوید.سید معصومی زلزله شناس، پژوهشگر زلزله و مخترع دستگاه حسگر زلزله ای است که اکنون در کشورهای فیلیپین، ترکیه، اسپانیا، ایتالیا، شیلی و کردستان عراق به کار گرفته شده است
شما به عنوان یك پژوهشگر و زلزله شناس نقش مدیریت بحران را در كاهش تلفات و خسارات ناشی از زلزله چگونه تعریف میكنید؟
وخیمترین بلایای طبیعی در ایران زلزله است. نتیجه تحقیقات نشان داده كه مدیریت بحران در كاهش اثرات بلایای طبیعی نقش بسیار پررنگی دارد بویژه در كاهش تلفات زلزله نقش بسیار مهم تری دارد.
در یك ارزیابی كلی از آنچه كه ما در آمارها و اخبار رسانهای میبینیم و سؤالهایی كه مطرح میشود در خصوص اینكه چه كنیم تا تلفات زلزله كم شود یا از تلفات ناشی از زلزله پیشگیری كنیم همه به استحكام و مقاومسازی و اصولی ساختن ساختمانها اشاره میكنند. اما پژوهشهای جدید نشان میدهد بهسازی سازهها تنها كاهنده تلفات نیستند. مدیریت بحران اگر اثرش بیشتر از آن نباشد كمتر نیست. البته این شرطی دارد و شرط آن این است كه وقتی صحبت از مدیریت بحران میكنیم مدیریت بحران را بعد از بحران نبینیم بلكه در كشور لرزه خیزی چون ایران ما از هماكنون باید مدیریت بحران را جدی بگیریم. آن وقت است كه نقش مدیریت بحران در كاهش تلفات زلزله به مراتب از نقش مقاومسازی سازهها پررنگتر است.
ما از الان باید دستوراتی را كه مطابق با استانداردهاست از جایگاه مدیریت بحران پیگیری كنیم. بهطور كلی در مورد كاهش تلفات زلزله اقداماتی داریم كه یك سری از این اقدامات قبل از زلزله و یك سری حین زلزله و برخی پس از زلزله الزامی است. ما قبل از زلزله چه باید بكنیم چرا كه مدیریت بحران قبل از زلزله به مراتب مهمتر و كارسازتر از مدیریت بحران حین و بعد از زلزله است. یكی از اقدامات اساسی و مهم در مدیریت بحران قبل از زلزله، جهت كاهش تلفات زلزله، بهسازی غیر سازهای است.
آیا تا به حال به مواردی كه در ساختمان محل كار یا محل زندگی میتوانند به هنگام زلزله به ما آسیب جدی وارد كنند، فكر كردهایم، چیزهایی مثل تابلوها، لوستر یا قفسههای دیواری، سقفهای كاذب، پكیج و آبگرمكنهای دیواری، شیشههای متصل به پنجرهها یا بقیه المانهای غیر سازهای كه اگر هنگام زلزله، سازه سالم بماند آنها میتوانند باعث مرگ و میر زیاد بشوند. مقاوم كردن این چیزها تحت عنوان بهسازی غیرسازهای هم ارزان و هم ساده است ولی در عین حال به كم شدن میزان مرگ و میر كمك میكند.
اگر در زلزله بم و رودبار حضور داشتید، ملاحظه میكردید كه چگونه بسیاری از هموطنان ما به خاطر شكستن شیشه كشته شدهاند. مهار كردن شیشههای پنجره ساختمان از جمله مدیریت بحران قبل از زلزله است. به هنگام زلزله كتابخانههای خانه برخلاف تصور همگان سقوط نمیكنند بلكه پرتاب میشوند، لذا همین وسیلهای كه ممكن است در مواقع عادی به چشم نیاید اما حین زلزله بسیار خطرناك است. یا پكیجهایی كه فقط با دو پیچ به دیوار نصب شدهاند زلزلهای 6 ریشتری آنها را از دیوار كنده و به طرف دیگر پرتاب میكند از طرفی نشتی گاز آن هم موجب آتش سوزی میشود یا سقفهای كاذب كه بیشتر در ادارات هستند اما این تایلهای سقفی با اینكه سبك هستند موقع سقوط با تیزترین لبه سقوط میكنند.
در اقدامات قبل از بحران موضوع شبكههای گاز شهری عامل بسیار مهمی در آسیب پذیری زلزله به شمار میآید. نشت گاز توأم با جرقههای برق در زلزله آتش سوزی به بار میآورد. اتفاقی كه در كوبه ژاپن افتاد و 7 هزار خانه در آتش سوخت و 30 درصد مردم درزلزله كوبه ژاپن در آتش سوختند و مردند. در هیچ یك از زلزلههای جدی ایران مثل بوئین زهرا سال41 طبس سال57 رودبار سال 69 و بم در سال 82 شبكه گاز نبود. در زلزلههای بعدی جدی كه در كشور خواهیم داشت و قاعدتاً هر 3 تا 6 سال باید منتظر یك زلزله جدی در كشور باشیم، مدیریت گاز را هم باید درنظر بگیریم. چیزی كه حتی خطرناكتر از آوار تیرچه بلوك و سقف خانه است.
زلزلهای همچون زلزله طبس با 4/7ریشتر قطعاً به شبكه گاز آسیب میرساند. دومین مورد در مدیریت بحران قبل از وقوع زلزله، مقاوم كردن شریانهای حیاتی سطح شهر است. وقتی با یك بارندگی ساده شهر به هم میریزد و ترافیك میشود حال اگر زلزله بیاید چه میشود؛ سقوط و به هم ریختگی پلها خراب شدن اتوبانها یا خیابانهایی كه قرار است امدادرسانی از طریق آنها انجام شود؟ خطوط لوله گاز فشار قوی در سطح شهر و عبور آن از مقاطع گسلها مانند بمب خطرساز است. جابهجایی گسلها تنه گاز را میشكند و انفجارهایی همچون نورتریج و كوبه ژاپن ایجاد میكند. الان كه در حال آرامش هستیم باید برای آن كاری كرد.
درمورد شبكه آب و برق چطور؟
مقاومسازی شبكه آب در سطح شهر بسیار مهم است. اگر شبكه آب به هنگام زلزله آسیب ببیند آب شهر آلوده میشود البته این یك دستورالعمل است كه بعد از زلزله از آب لوله كشی شهر استفاده نشود چون یك باره بسیاری از مردم دچار بیماریهای واگیر دار و مهلك چون وبا یا اسهال خونی و... میشوند و این برای آن شهر زلزلهزده بسیار خطرناك است. از دیگر شریانهای حیاتی برق است اگر ما تأسیسات برقی و نیروگاهی خود را در سطح شهر مقاوم نكنیم یك شهر خاموش به هنگام زلزله به لحاظ مدیریت بحران اعم از امدادرسانی و مسائل امنیتی چگونه میتواند مهار شود.
موضوع بعدی مدیریت بحران در حین زلزله است كه نخستین گام به كارگیری صحیحترین رفتارانسانی به هنگام زلزله است. مهمترین كار در حال حاضر كه ما در آرامش به سر میبریم، آموزش همگانی رفتارهای صحیح به هنگام زلزله است. ما در ایران به هنگام زلزله فرار میكنیم، این تنها كاری است كه نباید انجام داد. تجربه نشان داده كه در ایران و تركیه پس از زلزله خیابانها مملو از افراد میشود ولی در ژاپن و امریكا بسیار خلوت است، چون به آنها آموزش دادهاند. ما باید یاد بگیریم كه موقع زلزله خونسرد باشیم، از ساختمانها فرار نكنیم و برعكس به محلهای امن ساختمان پناه ببریم. كنار ستونهای اصلی یا گوشههای اتاق كنار دیوارهایی كه پشتشان خالی نیست محلهای امن ساختمان هستند كه بایستی از قبل بدانید و در كنار آنها لوازم تزئینی و المانهای غیرسازهای قرار ندهید و اینها همه از طریق آموزشهای همگانی انجام میشود.
مدیریت بحران بعد از زلزله به ما میگوید بعد از اتفاق زلزله بنا به استانداردهای جهانی 2 تا 3 دقیقه نباید از محل ویران شده خارج شد و بایست در محل ماند كه اگر پس لرزهای هم آمد بیاید و بعد خارج شویم و تازه آن موقع هم قبل از حركت اول باید كف پای خود را با نخستین پوششی كه ممكن است، بپوشانیم و بعد حركت كنیم. مطابق با دستورالعمل از كنار دیوارها و ستونها عبور كنیم به سمت درهای خروج برویم. استفاده از پلكان دستورالعمل دارد حتماً از قسمت پلكانی كه به دیوار چسبیده با احتیاط عبور كنیم.
نخستین نقطه خطرآفرین كجاست؟
وسط سقف هر اتاق نخستین قسمتی است كه فرو میریزد و آخرین قسمت كنار ستونها است، راه پلههایی كه در ساختمان بتونی هستند امنتر و آنهایی كه فلزی هستند بسیار ناامن و آسیبپذیرند. اینها را از روی معادلات ساختمانی نمیگویم بلكه تجربه شخصی من است به عنوان كسی كه در مناطق زلزلهزده حضور داشته.چارچوبها سستترین مصالح ساختمان هستند و فرو میریزند. ساختمانهای بلند مرتبه به دلیل حساسیتهای شهرداری و نظام مهندسی آئین نامههای ساخت و ساز آسیب پذیریشان كمتر است. در یك نگاه كلی ایجاد فرهنگ تقابل با زلزله باید در كشور ما پررنگتر شود تا مدیریت بحران در حین بحران راحتتر باشد و فرهنگسازی در آگاهی مردم نقش اساسی دارد.
نقش زمان و خواب و بیداری هنگام زلزله چه اهمیتی میتواند داشته باشد؟
زمان زلزله بسیار مهم است و در كاهش تلفات نقش تعیینكننده دارد. بهطور مثال در زلزله رودبار اكثر كسانی كه برای بازی جام جهانی بیدار بودند زنده ماندند. در زلزله بم هم چون ساعت 5:30 صبح زلزله آمد اكثر مردم خواب بودند ولی پیرمردی كه برای نماز صبح برخاسته بود در میان خانوادهاش جان سالم به در برد. لذا خواب و بیداری تعیینكننده مرگ و زندگی است، چرا كه وقتی خواب هستی تمام مكانیسمهای دفاعی بدن خوابند و اتوماتیك با زلزله پناه میگیرد. در زلزله بم 43200 نفر جان باختند چون 5:30 صبح بود ولی در زلزله ناقان با همان وسعت 1500 نفر جان باختند چون 4 بعد ازظهر بود و همه بیدار بودند. 60 درصد زلزلهها شب اتفاق افتاده و 73 درصد تلفات زلزله مربوط به زلزلههای شب هنگام بوده است..
نظر شما