سلامت نیوز: روند زندگی ماشینی و شهرنشینی در کنار سهولت شیوههای زندگی، پیامدهای ناگواری را نظیر تغییر سبک زندگی، تغذیه و افزایش استرس به همراه داشته است. این تغییرات، فرمان مغزها را که خود فرمانروای بدن انسان است به دست گرفته و دستاوردی جز شیوع اختلالات مغزی از قبیل سکتههای مغزی، آلزایمر و پارکینسون به همراه نداشته است.
وقوع روزانه 300سکته مغزی در کشور، وجود 300 هزار بیمار مبتلا به آلزایمر، ابتلای دو نفر از هر هزار سالمند به بیماری پارکینسون که به دلیل افزایش طول عمر و مراقبتهای پزشکی رو به افزایش است و گسترش ابتلا به بیماریهای مرتبط با مغز و اعصاب از سن 65 سالگی به سنین 50 و کمتر از آن و افزایش این اختلالات در بین جوانانی که مواد محرک صنعتی مصرف میکنند هشداری جدی به جامعه و مسئولان است.
با دکتر فرزاد اشرافی، متخصص مغز و اعصاب و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی درباره علل شیوع این بیماریها به گفتوگو نشسته ایم، که در زیر میخوانید.
با توجه به روند شیوع سکتههای مغزی در ابتدا درباره علل وقوع این تغییرات فیزیولوژیکی در مغز توضیح دهید؟
سکته مغزی بر اثر قطع خونرسانی به سلولهای مغز و مرگ این سلولها اتفاق میافتد. سلولهایی که پس از مرگ، امکان بازسازی آنها وجود ندارد. در واقع قطع جریان خونرسانی سبب میشود اکسیژنی که سلولهای مغز به آنها بهشدت احتیاج دارند به سلولهای مغز نرسد.
جالب است بدانید بر اثر عواملی که مطرح شد فقط چند دقیقه زمان لازم است تا سلولهای مغز شروع به مردن کنند آنگاه سلولهایی که دیگر ساخته نمیشوند و بعد از آن قطع خونرسانی و در نهایت سکته مغزی به استقبال فرد میآید.
سکتههای مغزی که در میان مردان شایعتر از زنان است به عوامل متعددی از قبیل افزایش سن، چاقی، دیابت، فشار و چربی خون بالا، مصرف سیگار و الکل، کم تحرکی، استرس و سابقه خویشاوندی بستگی دارد.
علائم سکته مغزی چیست؟
بخش مرکزی مغز هدایتکننده ارگانها و دستگاههای درونی بدن و تنظیم فعالیتهایی مانند نفس کشیدن یا کنترل جریان خون به عهده این بخش از مغز است. تخریب این ناحیه و مرگ سلولهای این بخش از مغز ارگانهای بدن را به طور کامل از کنترل خارج کرده عامل از بین رفتن تعادل و هماهنگی بین اعضای بدن علی رغم سالم بودن اعضای دیگر میشود.
علائم سکته مغزی ناگهانی، بستگی به محل و وسعت درگیری مغز دارد. متأسفانه این علائم در سکتههایی با وسعت زیاد درگیری مانند کاهش سطح هوشیاری و فلج کامل اندامها و نیز سکتههای ساقه مغزی، با عوارض شدید و در نهایت مرگ بروز میکند. متخصصان مغز و اعصاب سردرد، سرگیجه و ضعف دست و پا در یک سمت بدن را از علائم سکته مغزی میدانند که سبب فلج خفیف تا فلج کامل میشود. ضعف و انحراف یک سمت صورت، اختلال در تعادل، اختلال در صحبت کردن، اختلال بلع و دید، دوبینی، اختلال هوشیاری از خواب آلودگی تا کما نیز از دیگر علائم سکته مغزی است.
باید به سالمندانی که بیماریهای زمینهای قند، چربی و فشار خون بالا دارند توصیه کرد در صورتی که دچار علائم اخلال گذرا در تکلم، بینایی، حرکت، اخلال در اندامها یا راه رفتن شدند حتماً به پزشک مراجعه کنند چون این علائم میتواند پیشدرآمدی بر سکتههای مغزی باشد.
متخصصان بر سرعت انتقال بیمار به مراکز درمانی پس از مشاهده علائم سکته توسط اطرافیان تأکید دارند؛ این علائم چیست و مناسبترین زمان برای رساندن فرد دچار عارضه سکته به مراکز درمانی چه زمانی است؟
در پیشرفت علائم سکتههای مغزی، رفتار اطرافیان و همراهان فرد نقش بسزایی دارد به طوری که در صورت تشخیص این علائم، اگر بیمار در زمان طلایی تحت درمان قرار بگیرد بیتردید میتوان در درمان سکته و پیشگیری از پیشرفت علائم ناشی از آن موفق عمل کرد.
اطرافیان باید در نظر داشته باشند که آیا بیمار میتواند، لبخند بزند؟ آیا هر دو دست و پای وی قدرت لازم برای حرکت را دارد؟ آیا قادر به صحبت کردن به شکل روان هست؟ وضعیت پلکهایش چگونه است آیا افتادگی پلک دارد؟ پس از آن که مشخص شد بیمار سکته کرده است، باید در نخستین فرصت او را به مراکز درمانی رساند، چون زمان طلایی نجات بین 3 تا 5/4 ساعت پس از بروز سکته مغزی است و اگر در ساعات اولیه تشخیص سکته مغزی مراحل درمانی برای جلوگیری از لخته شدن خون انجام شود فرد از مرگ نجات خواهد یافت.
بهترین توصیه شما برای در امان ماندن از سکتههای مغزی چیست؟
ورزش، کنترل استرس، مصرف نکردن الکل و سیگار، کاهش وزن و کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی از مواردی است که در سایه آن میتوان از بروز سکتههای مغزی پیشگیری کرد. از سویی فشار خون کلسترول و چربی بالا از عوامل تشدیدکننده سکتههای مغزی است که کنترل این موارد هم راهی برای نجات از این ضایعه مغزی است. همچنین مصرف داروهای محرک و مخدر مانند کوکائین و آمفتامینها از عوامل شایع بروز سکتههای مغزی است.
مصرف مواد مخدر صنعتی تا چه حد بر افزایش اختلات مغز و سکتههای مغزی بویژه در بین جوانان تأثیرگذار است؟
مواد مخدر اعتیاد آور مانند کراک و شیشه با 3 مکانیسم، مغز مصرفکننده را درگیر میکند. مادهای مانند شیشه در مکانیسمی به دلیل اینکه حاوی ترکیبات آمفتامین است باعث افزایش فشار خون در فرد و خونریزی مغزی میشود.
مادهای مانند کراک نیز باعث ایجاد گرفتگی رگ، انسداد رگ و در نهایت سکته مغزی میشود و در مکانیسم دیگری ممکن است انسداد جدار رگهای مغزی فرد را به دنبال داشته باشد و ایجاد سکته مغزی کند. به هرترتیب یکی از شایعترین علل بروز سکتههای مغزی مصرف مواد مخدر صنعتی شناخته شده است. همانطور که دیده میشود سکتههای مغزی و اختلالات مغز در بین جوانانی که مواد مخدر صنعتی مصرف میکنند شایع است.
در حال حاضر آماری از ابتلا به سکتههای مغزی در کشور وجود دارد؟
طبق مطالعاتی که صورت گرفته است، تخمین زده شده که از هر 100 هزار ایرانی 33 تا 43 نفر به سکتههای مغزی دچار میشوند به طوری که در یک مطالعه این نتیجه حاصل شد که روزانه بین 250 تا300نفر دچار سکته مغزی میشوند و این آمار واقعاً نگرانکننده است.
از سویی 30 درصد افرادی که دچار سکتههای مغزی میشوند در همان ماه اول فوت میکنند. عامل مرگ و میر در این افراد به دلیل وسعت سکته و ریز فاکتورهایی است که سبب میشود فشار خون فرد بسیار بالا رود یا فرد دچار برخی عفونتهای ادراری و ریوی شود. از طرفی تشخیص دیر توسط اطرافیان بیمار نیز میتواند یکی دیگر از عوامل مرگ و میر در این بیماران باشد.
از دیگر بیماریهای مغز و اعصاب که طی سالهای اخیر رو به گسترش است، آلزایمر است. فرایند ابتلا به این بیماری چگونه است؟
زوال عقل یا «دمانس» یک بیماری اکتسابی، پیشرونده و برگشتناپذیر در سالمندان است که منجر به اختلال حافظه، قدرت تفکر و تکلم، استدلال، درک و شناخت میشود به گونهای که زندگی روزمره فرد را مختل میکند. آلزایمر، شایعترین نوع زوال عقل است که با بالارفتن سن، شیوع آن افزایش مییابد. در این بیماری سلولهای مغزی تخریب شده به مرور زمان منجر به مرگ این سلولها میشود. در این فرآیند، بافت کلی مغز کوچک میشود و سلولهای مغزی و ارتباطات سلولی نیز کاهش مییابد. افزایش سن، سابقه خویشاوندی ابتلا به این بیماری، ضربه به سر، افسردگی، بیماری قلبی و عروقی، فشارخون و کلسترول بالای خون، ابتلا به دیابت، اضافه وزن و مصرف دخانیات از علل ابتلا به آلزایمر است. یافتههای پژوهشی همچنین نشان میدهد ابتلا به آلزایمر درنژاد سفیدپوست بیش از سایر نژادهاست.
اختلال حافظه، قدرت تفکر و تکلم، استدلال، درک و شناخت چگونه در یک فرد مبتلا به آلزایمر رخ میدهد؟
یکی از علائم بیماری آلزایمر، ناتوانی در انجام فعالیتهای روزمره و بهیادآوردن اطلاعات جدید است. بیمار به دلیل اختلال و از دست دادن حافظه کوتاهمدت در هنگام صحبت کردن، دچار فراموشی میشود بهگونهای که چندینبار مطلب یا سؤال خود را تکرار میکند. همچنین بیش از حد معمول وقایع اخیر یا قرارملاقاتهای خود را فراموش میکند. ممکن است، اشیایی را در مکانهایی بگذارد که در پیدا کردن آنها دچار مشکل شود. ناتوانی در جهتیابی مکانهای آشنای قبلی و گم شدن یکی دیگر از علائم بیماری آلزایمر به شمار میرود. اختلال در رسیدگی به حسابهای مالی و پرداختهای روزانه، ناتوانی در تشخیص چهرهها و اشیایی که حتی در معرض دید مستقیم او هستند از دیگر علائم ابتلا به این بیماری است. ناتوانی در اعمال ساده مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن و استحمام، اختلال در تکلم، خواندن و نوشتن، اختلالات شخصیتی و رفتاری شامل تغییرات خلقی، پرخاشگری، از دست دادن علاقه و انگیزه، بیتفاوتی، انزوای اجتماعی و گوشهگیری، از دست دادن حس همدردی و بدبینی نسبت به اطرافیان از تظاهرات دیگر این بیماری است.
ظاهراً در این حوزه، پژوهشی در کشور صورت گرفته که براساس آن عوامل خطر ساز ابتلا به بیماریهای قلبی، علاوه بر ایجاد سکتههای مغزی، رابطه مستقیمی با ایجاد بیماریهای مربوط به اختلالات عملکرد شناختی از قبیل دمانس دارند. لطفاً در این مورد بیشتر توضیح دهید.
در یک مطالعه انجام شده در یکی از بیمارستانهای شهر تهران روی 386 بیمار 30 تا 74 ساله، عوامل خطر ساز ابتلا به بیماریهای قلبی - عروقی شامل دیابت، فشار و چربی بالای خون، مصرف سیگار و چاقی در میان افرادی که سابقه سکته مغزی نداشتهاند با هدف بررسی احتمال ابتلای این افراد به بیماریهای قلبی – عروقی در 10 سال آینده بررسی شد. در این پژوهش، سن عروقی هر فرد به سه گروه با ریسک خفیف، متوسط و شدید طبقه بندی شد. سطح عملکرد شناختی این افراد با آزمونهای ارزیابی شناختی مورد بررسی قرار گرفت که مشخص شد، ارتباط مستقیمی بین اختلال شناختی در حوزههای حافظه، زبان و درک فضایی در افرادی که در معرض خطر ابتلا به بیماریهای قلبی- عروقی در 10 سال آینده هستند، وجود دارد. عوامل خطر ساز ابتلا به بیماریهای قلبی - عروقی با ایجاد اختلالات عروق مغزی از قبیل کوچک کردن و انسداد این عروق سبب اختلالات شناختی در نهایت با افزایش سن موجب دمانس(فراموشی) میشوند. نتیجه این مطالعات بر پیشگیری و کنترل عوامل خطر ساز ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی از قبیل کنترل قند و چربی، فشار خون، پرهیز از مصرف سیگار و کنترل وزن با هدف جلوگیری از زوال عقل از جمله بیماری آلزایمر تأکید دارد.
آیا عوامل دیگری در پیشگیری از آلزایمر مؤثر است؟
دانشمندان داشتن مواردی همچون تمرین فیزیکی متعادل، فعالیت ذهنی، رژیم غذایی سالم، خواب مفید ومؤثر، زندگی فعال اجتماعی و کنترل استرسهای روانی را در پیشگیری از آلزایمر مفید میدانند. تمرینهای فیزیکی سبب کاهش استرس، بهبود روحیه، پیشرفت حافظه و افزایش انرژی فرد میشود. همچنین پیروی از رژیم غذایی مدیترانهای سرشار از ماهی، مغزها، آجیل، غلات، روغن زیتون و پرهیز از مصرف اسید چرب اشباع شده وترانس، خودداری از مصرف زیاد گوشت قرمز، غذاهای آماده فست فود و غذای فرآوری، بسته بندی و سرخ شده از دیگر مواردی است که به پیشگیری از این بیماری کمک میکند.
یادگیری نکات جدید، مطالعه یک زبان خارجی، نواختن موسیقی، خواندن روزنامه و کتاب، انجام یک فعالیت تفریحی جدید، انجام فعالیتهای مذهبی مانند خواندن قرآن و دعا هم در افزایش فعالیت ذهنی و هم در کاهش استرس نقش دارد. انجام بازیهای ذهنی، حل پازل، جدول، سودوکو و... نیز در به تأخیر انداختن ابتلا به آلزایمر نیز کمک بسیار مؤثری میکند. شرکت در کلاسهای گروهی مانند فعالیتهای ورزشی، استفاده از ایمیل و تلفن برای ایجاد ارتباط، ملاقات با دوستان و بازدید از موزه و مکانهای عمومی نیز از آنجا که در افزایش فعالیت اجتماعی مؤثر است از راههای مبارزه با بیماری آلزایمر یا دیگر اشکال زوال عقل به شمار میرود.
در ارتباط با مبتلایان به آلزایمر آماری موجود است؟
در این زمینه مطالعه قطعی در کشور انجام نشده است اما مطالعه جهانی نشان داده است که در حال حاضر در دنیا 36 میلیون نفر از بیماری آلزایمر رنج میبرند و طبق یک مطالعه که در ایران صورت گرفت، تخمین زده شد در ایران نزدیک به 500 هزار نفر به آلزایمر مبتلا هستند.
یکی دیگر از بیماریهای شایع مغز و اعصاب، بیماری پارکینسون است. این بیماری در دستگاه عصبی مرکزی بزرگسالان بویژه افراد کهنسال تأثیر گذاشته و باعث سفتی عضلانی پیشرونده تدریجی، لرزش و از دست رفتن مهارتهای حرکتی میشود. درباره علت بروز این بیماری توضیح دهید؟
در مغز منطقهای به نام ماده سیاه وجود دارد که موادی را به نام «دوپامین» ترشح میکند. دوپامین با اثرگذاشتن روی قسمتهایی از مغز و نخاع موجب کنترل حرکات عضلات میشود. در واقع علت بیماری پارکینسون، تخریب سلولهای ماده سیاه و به تبع آن اختلال در تولید دوپامین است که در نهایت باعث اختلال در حرکت اندامها و لرزش دستها میشود. مبتلایان به پارکینسون با مشکلاتی از قبیل اضطراب، افسردگی، اختلال ادراری، یبوست، اختلال خواب، کاهش وزن و اختلال در بویایی روبهرو هستند. هر چند این بیماری معمولاً در سنین بالا از شیوع بیشتری برخوردار است، اما متأسفانه شاهد هستیم در صدی از افراد در سنین زیر 50 سال هم به این بیماری مبتلا میشوند.
چه درمانهایی برای این بیماران وجود دارد؟
مصرف داروهایی حاوی ترکیبات دوپامین سبب کاهش عوارض این بیماری میشود. در موارد پیشرفته این بیماری که درمانهای دارویی جوابگو نیست، درمانهای جراحی به فرد توصیه میشود. شرکت در دورههای توانبخشی، باعث افزایش قدرت عضلات و بهبود عملکرد اندامها میشود.
بیست و یکمین کنگره بینالمللی بیماریهای مغز و اعصاب و الکتروفیزیولوژی بالینی که به منظور بررسی بروز بیماریهایی نظیر سکتههای مغزی، آلزایمر، پارکینسون و صرع برگزار خواهد شد در این دوره چه اهدافی را دنبال میکند؟
این کنگره با هدف بررسی جدیدترین درمانها در زمینه سکتههای مغزی، آلزایمر، پارکینسون و صرع 20 تا 23 خرداد ماه در هتل المپیک تهران با حضور نورولوژیستهایی از کشورهای فرانسه، ایتالیا، اتریش، هلند و چند نفر از متخصصان مغز و اعصاب ایرانی مقیم امریکا که دارای کرسیهای دانشگاهی هستند برگزار میشود. بررسی روشهای درمانی غیرجراحی از قبیل درمان اختلالات عروق مغزی برای بیماریهای کلافههای عروق مغزی و نیز شیوههای نوین جراحی پارکینسون و صرع، ارائه یافتههای تشخیصی و درمانی در زمینه سکتههای مغزی، MS، صرع، پارکینسون، دمانس یا زوال عقل، کاربرد دستگاه «پت اسکن» برای تشخیص بیماریهای مختلف از قبیل آلزایمر و شناسایی منشأ تشنج در بیماران مبتلا به صرع و بررسی کاربرد داروهای جدید MS و نقش MRI در تشخیص بیماریهای عضلانی از دیگر اهداف برگزاری این کنگره است.
منبع:روزنامه ایران
نظر شما