سلامت نیوز:طرح تحول نظام سلامت که حدود 2 سال از شروع اجرای آن می‌گذرد، تغییراتی را در وضعیت و فرهنگ سلامت کشور ایجاد کرده است که بخشی از آن مانند افزایش زایمان طبیعی به‌طور ویژه مرتبط با زنان است. همچنین برنامه‌هایی خاص سلامت زنان نیز در نظر گرفته شده است. در این گزارش به بررسی دستاوردها و کاستی‌های این طرح در حوزه سلامت زنان می‌پردازیم.


به گزارش سلامت نیوز به نقل از  مهرخانه ،طرح تحول نظام سلامت که حدود 2 سال از شروع اجرای آن می‌گذرد، تغییراتی را در وضعیت و فرهنگ سلامت کشور ایجاد کرده است که بخشی از آن مانند افزایش زایمان طبیعی به‌طور ویژه مرتبط با زنان است. همچنین برنامه‌هایی خاص سلامت زنان نیز در نظر گرفته شده است. در این گزارش به بررسی دستاوردها و کاستی‌های این طرح در حوزه سلامت زنان می‌پردازیم.

، طرح تحول نظام سلامت پس از برگزاری چندین نشست، همایش و اجلاس جهت هم‌اندیشی، در قالب کارگروه‌های تخصصی و با هدف تدوین دستورالعمل‌های اجرایی سرانجام از ۱۵ اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ به‌منظور بهبود وضعیت سلامت کشور در هشت بسته خدمتی سلامت زیر اجرایی شد:

1.    برنامه کاهش میزان پرداختی بیماران بستری در بیمارستان‌های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛

2.    برنامه حمایت از ماندگاری پزشکان در بیمارستان‌های مناطق محروم؛

3.    برنامه حضور پزشكان متخصص مقیم در بیمارستان‌های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛

4.    ارتقای کیفیت خدمات ویزیت در بیمارستان‌های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛

5.    برنامه ارتقای کیفیت هتلینگ در بیمارستان‌های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛

6.    برنامه ترویج زایمان طبیعی؛

7.    نظارت بر حسن اجرای برنامه‌های تحول سلامت؛

8.    تعرفه‌گذاری خدمات سلامت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۳.

موفقیت وزارت بهداشت در ترویج زایمان طبیعی
در بین بسته‌های مذکور «برنامه ترویج زایمان طبیعی» به‌طور مستقیم با موضوع زنان در ارتباط است. طبق گزارش عملکرد وزارت بهداشت از تاریخ 15 ازدیبهشت 93 تا 15 اردیبهشت 94، این وزارتخانه با رایگان‌کردن زایمان طبیعی برای حفظ و استمرار باروری، ایجاد مشوق برای عامل زایمان، ترویج فرهنگ زایمان طبیعی، به‌سازی زایشگاه‌ها و تشویق مادران و پزشکان به انجام زایمان طبیعی، توانسته است میزان سزارین را به میزان 5.5 درصد در سراسر کشورکاهش دهد و از آغاز برنامه از بیش از 470 هزار زایمان طبیعی حمایت شده است.

ارایه خدمات زایمان طبیعی و توانمندسازی مادران و همچنین ارایه‌کنندگان خدمت، راه‌اندازی مراکز مهارت آموزی بالینی ویژه زایمان طبیعی، مراکز آموزش عملی ویژه زایمان بی‌درد، فرهنگ‌سازی، بهینه‌سازی، توسعه بلوک‌های زایمان و عقد قرارداد با ارایه‌دهندگان بخش خصوصی، از محورهای این برنامه در سال 93 بود. ارتقای کیفیت خدمات، فعال‌ترشدن کمیته‌های ترویج سطح بیمارستانی و ستاد، استفاده از ابزار بررسی کیفیت خدمات، ساماندهی نقل و انتقال و پذیرش مادر باردار، از جمله برنامه‌های سال 94 بود که به گفته مسئولان کشور در تمام این موارد شاهد رشد بوده‌ایم.

بسته خدمتی وزارت بهداشت برای زنان میانسال
مطهره علامه، رییس اداره میانسالان وزارت بهداشت و مجری برنامه سلامت بانوان در گفت‌و‌گو با خبرنگار مهرخانه، با اشاره به مواردی که در طرح تحول سلامت در خصوص زنان مطرح شده است، اظهار کرد: بسته خدمتی برای طرح تحول سلامت در گروه میانسالان (30 تا 59 سال) تعریف شده است. تا به حال خدمات سلامت به این گروه مورد غفلت قرار گرفته بود و در طرح تحول سلامت به آن‌ها بهای ویژه داده شده است. در این بسته خدمت، سه جزء مهم وجود دارد که ناظر بر اولویت‌های سلامت زنان است. این اولویت‌ها، مهم‌ترین علت‌های مرگ زنان، مهم‌ترین علت ناتوانی‌های زنان و بیماری‌های مزمن زنان هستند.

براساس گفته‌های علامه سبک زندگی سالم، سلامت باروری و بیماری‌های شایع دوره میانسالی سه جزء مهم بسته خدمتی طرح تحول سلامت برای زنان است. سبک زندگی سالم مشتمل بر تغذیه، اندازه‌گیری‌های تن‌سنجی و دخانیات می‌شود. وضعیت تغذیه و ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های غذایی زنانی که به نظام خدمات بهداشتی اولیه در طرح تحول مراجعه می‌کنند، بررسی می‌شود و پس از این‌که الگوی غذایی، رفتارهای تغذیه‌ای و ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های غذایی آن‌ها مشخص شد، به زنان برای ارتقای وضعیت تغذیه مشاوره داده شده و پیگیری می‌شوند تا زمانی‌که به نقطه مطلوب دست یابند.

اندازه‌گیری تن‌سنجی زنان
زنانی که مراجعه می‌کنند از لحاظ لاغری، چاقی، چاقی شکمی و اضافه وزن مورد بررسی قرار می‌گیرد و به آن‌ها مشاوره‌های لازم برای رفع مشکلات تن‌سنجی‌شان ارایه می‌شود. میزان، شدت، دفعات و روزهای فعالیت فیزیکی‌ زنان در این بسته خدمت، توسط همکاران مراقبین سلامت در سطح مراکز بهداشتی درمانی، خانه‌های بهداشت و پایگاه‌های بهداشتی طرح تحول سلامت مورد بررسی قرار می‌گیرد و به آن‌ها خدمات مشاوره‌ای لازم برای ارتقای فعالیت فیزیکی در شرایط سلامت و بیماری ارایه می‌شود. در موضوع دخانیات، اگر خانمی مبتلا به استعمال دخانیات باشد، مشاوره لازم را برای ترک استعمال دخانیات دریافت می‌کند.

توجه به پیشگیری از عفونت‌های آمیزشی و ناباروری در زنان
بخش دوم، مسئله سلامت باروری زنان است که در این بخش پیشگیری و تشخیص سرطان‌های زنان به خصوص سرطان پستان و سرطان دهانه رحم، پیشگیری از عوارض یائسگی، پیشگیری از خونریزی‌های غیرطبیعی رحمی، پیشگیری از عفونت‌های آمیزشی و پیشگیری از ناباروری مورد توجه قرار می‌گیرد و خدمات لازم به زنان ارایه می‌شود.

فشار خون بالا و دیابت؛ بیماری‌های شایع دوره میانسالی زنان
بیماری‌های شایع دوره میانسالی مانند فشار خون بالا و دیابت نیز مورد توجه قرار می‌گیرند؛ زیرا این بیماری‌ها، قاتلان خاموش زنان هستند و بخش زیادی از بیماری‌های قلبی و عروقی که عامل مرگ‌ومیر زنان به‌شمار می‌روند، ناشی از بیماری‌هایی مانند دیابت و فشار خون است. علاوه بر آن، بیماری‌های تنفسی، سرطان‌هایی غیر از سرطان‌های ویژه زنان مانند سرطان کولورکتال، سرطان پوست، کم‌خونی، چربی خون بالا، پوکی استخوان، آرتروز و مواردی از این قبیل که در زنان میانسال مشکلات شایعی است نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت ابتلای فرد، تشخیص زودهنگام داده شده و مداخله درمانی لازم انجام می‌شود.

توزیع رایگان مکمل ویتامین D
یکی از اقدامات مهمی که در چارچوب بسته خدمات در طرح تحول سلامت انجام شده، تأمین مکمل ویتامین D برای زنان است؛ زیرا کمبود ویتامین D کمبود شایعی در کشور به‌ویژه در بین زنان است. ویتامین D به طور رایگان به شکل قرص‌های پرل (کپسول) 50 هزار واحدی ویتامین D با هدف عدم ابتلا به کمبود آن در اختیار زنان 30 سالا به بالا گذاشته می‌شود تا از آن یک‌بار در ماه استفاده کنند.

بسته آموزش خودمراقبتی برای زنان
علاوه بر موارد بالا، بسته دیگری در خصوص توانمندسازی زنان میانسال برای خودمراقبتی ضمیمه بسته خدمات شده و در قالب شش دفترچه ارایه می‌شود. یکی از این دفترچه‌ها اختصاص به پرونده خانگی سلامت دارد که براساس آن فرد برای خود در خانه پرونده خانگی سلامت تهیه می‌کند و تمام نتایج اقداماتی که برای او انجام داده‌اند یا خودش انجام داده است را ثبت می‌کند. دفترچه‌های دیگر به سلامت روان زنان، سلامت جسمی زنان، شیوه زندگی زنان، سرطان‌های زنان و معرفی برنامه خودمراقبتی و خدمات سلامت زنان می‌پردازد. شبیه این دفترچه‌ها که در آن‌ها آزمون‌های مختلف برای ارزیابی سلامت وجود دارد، برنامه‌‌ای برای استفاده کاربران موبایل با نام خودارزیاب سلامت میانسالان طراحی شده است که افراد می‌توانند به صورت رایگان از کافه بازار، google play  و سیب‌چه دانلود کنند و به‌طور مرتب و آفلاین در این نرم‌افزار وضعیت سلامت خود را در قالب پاسخی که به سؤال‌ها می‌دهند، تعیین کنند. در این نرم‌افزار به آن‌ها کمک می‌شود که برای ارتقای وضعیت سلامت خود برنامه‌ریزی کنند. هرجا مشکلی پیدا کردند، برای حل آن، رفع ابهامات و کمک‌گرفتن برای برنامه‌ریزی مراقبتی، می‌توانند به کارکنان بهداشتی و مراقبین سلامت مراجعه کنند.

گام‌های مورد نیاز برای تکامل برنامه سلامت میانسالان
به گفته کارشناسان، گسترش بسته‌های خدمتی و خودمراقبتی در ادغام با خدمات سلامت برای میانسالان در کل کشور از حاشیه شهر تا روستاها و شهرهای زیر 50 هزار نفر تا شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها، مهم‌ترین فعالیت پیش روی اداره میانسالان است. اجرای این خدمات، آموزش مراقبین سلامت برای ارایه این خدمات، تشویق مردم به دریافت این خدمات و توانمندسازی آن‌ها برای استفاده از بسته‌های خودمراقبتی، گام‌هایی است که در طرح تحول برای تکامل برنامه سلامت میانسالان باید برداشته شود.

ضعف‌های طرح تحول نظام سلامت در حوزه زنان
با وجود تأثیرات مثبت طرح تحول نظام سلامت در حوزه زنان، شاهد انتقاداتی از سوی متخصصان هستیم. ناهید خداکرمی، رییس انجمن مامایی و دبیر کارگروه بهداشت، سلامت و محیط زیست معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری در گفت‌و‌گو با خبرنگار مهرخانه، ضمن انتقاد از ارایه خدمات مامایی توسط کارشناسان بهداشت در طرح تحول سلامت، تصریح کرد: متأسفانه در آیین‌نامه اجرایی طرح تحول نظام سلامت، متولی سلامت مادران به صورت خاص فراموش شده و افرادی را که برای استقرار در پایگاه‌ها پیش‌بینی کرده‌اند، مراقبین سلامت، کارشناس تغذیه و کارشناسان روانشناسی هستند. در این طرح اغلب مراقبین سلامت، ماماها هستند که به آن‌ها عنوان مراقبین سلامت داده‌اند، اما مردم ماما را می‌شناسند و تصور زنان این است که ماما خدمات دوران بارداری را ارایه می‌دهد که این اتفاق دو مشکل پیش آورده است: برخی از این مراقبین سلامت، ماما نیستند و از رشته‌هایی مانند بهداشت، بهداشت عمومی، بهداشت خانواده یا بهداشت مبارزه با بیماری‌ها هستند که هیچ‌کدام تبحر و مهارت لازم را برای مراقبت‌های دوران بارداری ندارند، اما متأسفانه وزارت بهداشت با 20 ساعت بازآموزی، رسیدگی به پرونده‌های مادران در برخی مراکز را برعهده این افراد گذاشته است.

او ادامه داد: مشکل دوم این است که کارشناسان شبکه و معاونت بهداشت اصرار دارند که نام ماما را به مراقب سلامت تغییر دهند؛ درصورتی‌که ماما رشته‌ای پروانه‌دار است و حوزه تخصصی‌اش مراقبت‌های دوران بارداری، سلامت زنان و سلامت باروری است و زنان حق دارند که از خدمات فردی به نام ماما بهره‌مند شوند. به‌ویژه در شرایطی که به اندازه کافی ماما وجود دارد. در دوره‌ای ماما کم بود که به اجبار به‌ورز تربیت کردیم، اما در حال حاضر به اندازه کافی ماما در دسترس داریم که چندپیشه هستند، اما فردی که می‌باید خدمات مادران و سلامت باروری و زنان ارایه دهد، حتماً و قطعاً باید ماما باشد.

سال 95 و طرح تحول نظام سلامت
به گفته دکتر سید حسن هاشمی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور مهم‌ترین کار این وزارتخانه در سال ۹۵ مراقبت از طرح تحول نظام سلامت است تا خللی در پیشبرد اهداف طرح و سلامت مردم پیش نیاید. این گفته وزیر بهداشت نشان می‌دهد طرح تحول نظام سلامت در سال 95 نیز برنامه‌های پیشین خود مانند گسترش بلوک‌های زایمانی و حمایت از زایمان طبیعی را با مراقبت‌های بیشتری ادامه خواهد داد، اما امید است به کاستی‌ها و انتقادات صورت‌گرفته نیز توجه شود تا برنامه‌ها بهتر و مؤثرتر به اجرا درآید.