سلامت نیوز:سد گتوند، لكه سیاه برجای مانده از دولت دهم بر پیشانی محیط زیست ایران است. سدی كه هم اكنون نیز سازندگانش آن را نعمتی برای جلگه خوزستان میدانند. تنها دستاورد این سد برای خوزستان، از بین رفتن زمینهای كشاورزی منطقه و افزایش 25 درصدی شورآب كارون است.
به گزارش سلامت نیوز، قانون نوشت: نزدیك به دو سال از اعلام نظر تیم تحقیقاتی دانشگاه تهران درخصوص طرحهای علاجبخشی سد گتوند میگذرد اما خبری از علاجبخشی موزه عبرت محیط زیست ایران نیست و سد گتوند هر روز قربانی بیشتری از محیطزیست ایران میگیرد. براساس شواهد خسارات کشاورزی ناشی از شوری رودخانه کارون، سالیانه ٦٠میلیارد تومان برآورد میشود.
گتوند، گرانترین و بلندترین سد خاورمیانه
ساخت گرانترین و بلندترین سد خاكی ایران از همان ابتدا با اعتراضهای فراوان فعالان و كارشناسان محیطزیست ایران همراه بود. سدی كه با اعتباری درحدود هفت هزار میلیارد تومان ساخته شد تا عنوان بزرگترین فاجعه زیست محیطی ایران را از آن خود كند. كارفرمای این پروژه، شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بود كه مشاوره این پروژه را به شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس (وابسته به آستان قدس رضوی) و احداث آن را به گروه سپاسد (وابسته به قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی) واگذار كرد. مهمترین دلیل مخالفان ساخت این سد، وجود تپه نمکی به نام گچساران بود که در امتداد مخزن این سد وجود داشت؛ دلیلی كه سازندگان سد، منكر آن شدند اما تنها پس از گذشت چند روز از آبگیری سد، تپه نمكی آب شده و وارد دریاچه سد گتوند شد تا بهعنوان بزرگترین موزه عبرت محیط زیست ایران همیشه از آن یاد كنند.
طرح علاجبخشی دانشگاه تهران
پس از فاجعه زیست محیطی سد گتوند، سازمان محیطزیست و وزارت نیرو توافق كردند تا دانشگاه تهران بهعنوان حكم میان آنها درباره سد گتوند، تحقیق و طرحهایی برای علاجبخشی این پروژه ارائه دهد. دانشگاهتهران چندین راهكار براساس مطالعات علاجبخشی كه موسسه آب دانشگاه درباره سد گتوند پیشنهاد كرده است،ارائه داد.
راهکار اول، تخلیه شوری به حوضچههای تبخیر نمک توسط خط لوله به محدودهای در فاصله ۳۵ کیلومتری از بدنه سد است و راهکار دوم، مدیریت مخزن است. همچنین انتقال آب سد گتوند از طریق لولهگذاری، انحراف رودخانه كارون و شستشوی سریع مخزن از دیگر راهكارهای پیشنهادی است. باتوجه به تحقیقات و بررسیهای انجام شده، دو راهكار اول، بهترین گزینههای پیشنهادی برای حل مشكل سد گتوند محسوب میشوند. براساس همین تحقیقات، بهترین حالت ایجاد زیرساختهای طرح انتقال به حوضچههای تبخیری نزدیک سد در سه سال انجام میشود. تخلیه آن نیز براساس برآورد اداره کل حفاظت محیطزیست استان خوزستان در 12 سال انجام میشود.
اما داستان ساخت سد گتوند چه بود؟
مسعود بربر، روزنامهنگاری است كه از همان ابتدا پیگیر پروژه گتوند بود. او درباره این سد گفت:« طبق قانون ،یك گزارش ارزیابی از پروژه گتوند برای سازمان محیط زیست ارسال شد و در این گزارش، ارزیابی همه موارد به نظر درست بود و سازمان به این پروژه مجوز داد. اما مشاوری كه گزارش ارزیابی را ارسال كرده بود، متاسفانه ذكر نكرده بود كه در محل آبگیری سد گتوند، یك گنبد نمكی بزرگ وجود دارد كه درصورت آبگیری سد گتوند، این گنبد نمكی آب شده و وارد دریاچه میشود».
پروژه شكست خورده و گزاف «پتوی روسی»
بربر ادامه داد:« اینكه برخی اعلام میكنند مشاور این پروژه از وجود گنبد نمكی بیاطلاع بوده، قابل قبول نیست؛ چراكه قبل از احداث سد، بسیاری از كارشناسان بهوجود این گنبد نمكی اشاره كرده و هشدار داده بودند. سرانجام با همه اعتراضها براساس گزارش مشاور پروژه، بخش ارزیابی سازمان محیط زیست نیز باوجود مخالفت كارشناسان، مجوز این پروژه را صادر كرد. سد، احداث و آبگیری آن آغاز شد. طرحهای مختلفی برای جلوگیری از آب شدن گنبد نمكی ارائه شد كه یكی از این طرحها «پتوی روسی» بود. طرح «پتوی روسی» با هزینه گزافی ساخته و اجرا شد كه بهمحض آبگیری این «پتوی روسی» از بین رفت و گنبد نمكی وارد آب دریاچه شد».
آب نیرو زیربار نمیرود!
بربر با اشاره به طرحهای مختلف برای حل مشكل سد گتوند، بیان كرد:« سرانجام پس از كشمكشهای فراوان، دانشگاه تهران بهعنوان حكم برای حل مشكل سد گتوند تعیین شد. اما پس از اعلام نتیجه تیم تحقیقاتی دانشگاه تهران، وزرات نیرو زیربار این نتیجه نمیرود و همچنان در شركت آب و نیرو مدافع این پروژه هستند و بیان میكنند این پروژه هیچ مشكلی نداشته و ندارد».
وزارت نیرو ، شوری آب را انكار میكند
باتوجه به اینكه طبق نظر كارشناسان، سد گتوند موجب افزایش 25 درصد آب رودخانه كارون شده است، نمیتوان این پروژه را نادیده گرفت. بربر دراینباره گفت:«وزارت نیرو، شوری آب را انكار میكند و میگوید افرادی كه با این سد مشكل دارند، منافع شخصی داشته و برای مطرح كردن خودشان این مخالفتها را انجام میدهند. متاسفانه بسیاری از پروژهها برخلاف آنچه كه تصور آن میرود اغلب مجوز سازمان محیط زیست را اخذ میكنند. در بسیاری از موارد، گزارش ارزیابی پروژه توسط مشاوری كه كارفرمای پروژه تعیین میكند، انجام میشود. این بهآن معناست كه اشخاصی كه خود در پروژه ذینفع هستند، گزارش ارزیابی را انجام میدهند. بنابراین خیلی از مسائل ممكن است عنوان نشود و یا كم و زیاد شوند. به همین دلیل این گزارشهای ارزیابی قابل اتكا نیست. این مساله موجب شده است كه در بسیاری از گزارشهایی كه به سازمان محیطزیست داده میشود، بهطوركامل به واقعیتها اشاره نشود. گاهی اوقات نیز سازمان محیط زیست تحت فشار مجبور به صدور مجوز برای برخی از پروژهها میشودكه در دولتهای قبلی و در دولت فعلی این یك روال طبیعی بوده است.
برخوردهای خشن با بومیان گتوند برای تخلیه
بربر با اشاره به زندگی سخت بومیان گتوند گفت:«افرادی كه اراضی آنها در این پروژه قرار گرفته بود، رقم بسیار پایینی برای تملك اراضی آنها پیشنهاد شد به همین دلیل آنها حاضر نبودند كه خانههای خود را ترك كنند. بنابراین آب و برق آن روستا را قطع كرده تا روستاییان مجبور به تخلیه خانههای خود شوند».
شغل اجدادی اهالی گتوند استحصال نمك است
محمد درویش، مدیر دفتر مشاركتهای مردمی سازمان محیط زیست به «قانون» درباره سد گتوند گفت:« ماجرای سد گتوند به دولت مرحوم آیتا... هاشمی رفسنجانی باز میگردد. خاطرم است كه آقای رضازاده، مدیرعامل وقت آب نیرو در یكی از سخنرانیهایش در دفاع از مدیریت ایرانیگفت:« سد گتوند از آن دسته سدهایی است كه در جانمایی شركت فرانسوی كه قبل از انقلاب، سدهای ایران را طراحی میكرد، وجود نداشت. افتخار جانمایی سد گتوند به ما باز میگردد». زمانیكه بازدید میدانی از سد گتوند داشتم، بومیان آن منطقه به من گفتند كه شغل اجدادی آنها استحصال نمك بوده است و چگونه كارشناسان و متخصصان وزارت نیرو متوجه وجود گنبد نمكی در این منطقه نشدهاند و این سد را در این منطقه طراحی كردهاند. برخی از كارشناسان وزارت نیرو كه منصف هستند، به این نكته اعتراف كردهاند كه قرار نبودهاست سد گتوند به بلندترین سد خاكی ایران و خاورمیانه تبدیل شود. اگر ارتفاع این سد طبق طراحی اولیه خود باقی میماند، آب به سمت گنبدهای نمكی پس نمیزد و چنین فاجعهای رخ نمیداد. اما از آنجاییكه برخی در وزارت نیرو، سودای مطرح شدن را داشتند، ارتفاع سد را بالا بردند و اتفاقی كه نباید، رخ داد».
خاك مرغوب كشاورزی فدای «پتوی روسی» شد
درویش با اشاره به طرح «پتوی روسی» تصریح كرد:«خاك مرغوب كشاورزی را تا عمق چهار متر برداشت كردند تا طرح «پتوی روسی» را اجرا كنند. در این طرح خاك را روی گنبد نمكی ریختند تا مانع نفوذ آب به داخل گنبد نمكی شوند. آنها اعتقاد داشتند اگر رس را روی نمك بریزند، نمك دیگر حل نمیشود. اما این طرح شكست خورد. برخی از دوستان در وزارت نیرو میگویند كه اگر در آن منطقه سد احداث نمیشد، سیل موجب تخریب آن منطقه میشد. آنها فراموش كردهاند كه ما در خوزستان سازههایی به قدمت بیش از سه هزار سال داریم. سازههای آبی شوشتر در اثر هیچ سیلابی تخریب نشده است؛ چراكه آن زمان پدران ما میدانستند كه در چه محلههایی باید آن سازهها را بسازند. اما ما سد ساختیم كه جلوی سیل را بگیریم اما فراموش كردهایم كه جلگه حاصلخیز خوزستان در اثر همین سیلابها بهوجود آمده است. این سیلابها در واقع مواد غذایی زیادی را وارد دشت خوزستان میكرده است و از آنجا به خلیج فارس وارد میشد. این اتفاق به تنوع زیستی خلیج فارس و بهبود خاك منطقه كمك میكرد. با احداث سد گتوند، دشت خوزستان با معضل شوری مواجه شده است. نیمی از نخلستانها خشك شده و كیفیت آبزیان به شدت كاهش پیدا كرده است و با یك بحران جدی در كشاورزی مواجه شدهایم. بسیاری از زمینهای كشاورزی از حیز انتفاع خارج شدهاندو هزاران میلیارد تومان پول به هدر رفته است».
تعطیل شدن سد، بهترین گزینه
درویش درباره طرحهای علاجبخشی سد گتوند گفت:« بهترین گزینهای كه دانشگاه تهران معرفی كرده، تعطیل شدن سد است. انحراف مسیر رودخانه كارون 9هزار میلیارد تومان هزینه خواهد داشت كه سه برابر كل بودجهای است كه برای ساخت سد مصرف شده است. این اعتبار از بیتالمال را باید هزینه كنیم تا از شر سدی كه با آن همه هزینه ساختهایم، رها شویم. قبل از آبگیری سد، محمدزاده، رییس وقت سازمان محیط زیست در نامهای به وزیر نیرو خواستار عدم آبگیری آن بهدلیل همین تبعات شد اما آنها كوچكترین اعتنایی به این نامه نكردند و آبگیری سد را با دستور احمدینژاد، آغاز كردند».
بیتفاوتی وزارت نیرو به طرحهای علاجبخشی
در دو سال گذشته كه دانشگاه تهران تحقیقات خود را درباره طرحهای علاجبخشی سد گتوند اعلام كرده است تاكنون وزارت نیرو هیچ اقدامی برای اجراییكردن یكی از موارد پیشنهادی این تیم تحقیقاتی انجام نداده است و همچنان سد گتوند، قربانیهای بیشتری از محیط زیست ایران میگیرد. براساس شواهد خسارات کشاورزی ناشی از شوری رودخانه کارون سالیانه ٦٠میلیارد تومان برآورد میشود.
نظر شما