سلامت نیوز:محصولات تراریخته از نظر مفهومی با آمیزش طبیعی گیاهان تفاوت دارد و استفاده از آنها موجب ریسکهای متفاوتی میشود. مطالعات زیادی در زمینه آثار محیطزیستی و سلامت محصولات کشاورزی تراریخته انجام شده است و نتیجه این مطالعات منجر به تصمیم 21 دولت به عدم کاشت این محصولات و بعضاً استفاده محدود از این محصولات در کشورشان شده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روستا نیوز ،مصرف غذاهای تراریخته پتانسیل مشکلزا بودن را دارد؛ لذا به مطالعات بیشتری در این زمینه نیاز است. باید محصولات تراریخته قبل از ورود به بازار در درازمدت روی داوطلبان تست شود، در غیر این صورت این غذاهای دستکاری شده ژنتیک باید از ورود به بازار منع شوند. همچنین محصولات دستکاری شده ژنتیک باید برچسب داشته باشند، DNA محصولات تراریخته که برای تأمین غذای حیوانات بهکار میرود، در فرآوردههای این حیوانات مانند شیر و گوشت که به مصرف انسانها میرسد نیز مشاهده شده است و میتواند حامل ژنهایی باشد که در سیستم گوارش به تجزیه مقاوم شود و از طریق غذا به خون برسند و حتی در موردی مقدار DNA این گیاهان از مقدار DNA انسان در سرم خون بالاتر بوده است. در این راستا علی متولیزادهاردکانی، عضو گروه علوم پایه فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران و دبیر انجمن زیستفناوری سلامت ایران، گفت: در طول دو دهه گذشته محصولات دستکاری شده ژنتیک (تراریخته) در چند نوع ذرت، سویا، کانولا و پنبه به بازار جهانی وارد شده است. در مجموع 99 درصد مساحت زیرکشت این محصولات در جهان وجود دارد.
سه کشور آمریکا، آرژانتین و برزیل 75 درصد از کل این مساحت را در اراضی خود جای دادهاند. عضو گروه علوم پایه فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با اشاره به اینکه مطالعات زیادی در زمینه آثار محیطزیستی و سلامت محصولات کشاورزی دستکاری شده ژنتیک انجام شده است، افزود: نتیجه این مطالعات منجر به تصمیم 21 کشور سوئیس، آلمان، اتریش، ژاپن، ایرلندشمالی، فرانسه، ایتالیا، روسیه، نیوزیلند، لاتویا، لیتونیا، هلند، اسکاتلند، لهستان، اسلوونی، کرواسی، صربستان، مجارستان، یونان، بلغارستان، لوکزامبورگ به عدم کاشت این محصولات و بعضاً استفاده محدود از این محصولات در کشورشان شده است.
دبیر انجمن زیستفناوری سلامت ایران ادامه داد: شواهد قابل اطمینان و مستندهای علمی جمعآوری و منتشر شده طی دو دهه گذشته در ارتباط با محصولات دستکاری شده ژنتیک نشاندهنده موارد ذیل است:
1) محصولات دستکاری شده ژنتیک در آزمایشگاه ساخته میشوند و استفاده از تکنولوژی مهندسی ژنتیک در مقایسه با روشهای آمیزش طبیعی در گیاهان متفاوت است. در نتیجه ریسک این محصولات با محصولات غیردستکاری شده ژنتیک متفاوت است.
2) محصولات دستکاری شده ژنتیک میتوانند نسبت به نوع طبیعی این محصولات، سمی، آلرژیک یا کمتر مغذی باشند و نظارت بر این محصولات برای ایمن بودن آن ناکافی است.
3) پتانسیل بازدهی محصول نیز افزایش پیدا نمیکند.
4) مقدار استفاده از آفتکشها را نه تنها کم نمیکند، بلکه افزایش میدهد.
5) مشکلات زیادی را برای کشاورزان ایجاد میکند، ازجمله علفهای هرز و مقاوم نسبت به علفکشها ایجاد کرده و کیفیت خاک را کم و بازار را مختل میکند.
6) باعث صدمه زدن به خاک، بههم ریختن اکوسیستم و کاهش تنوع زیستی میشود.
7) باعث انحراف توجه بهدلایل اصلی گرسنگی در جهان، مانند فقر، عدم دسترسی به غذا و سرزمین برای کاشت میشود. این دکترای ژنتیک انسانی در ادامه اظهار داشت: براساس شواهد نیازی به ریسک استفاده از محصولات دستکاری شده ژنتیک نیست. محصولات دستکاری شده ژنتیک از نظر تکنیکی و مفهومی با آمیزش طبیعی گیاهان تفاوت دارد و موجب ریسکهای متفاوتی میشود. در قوانین اتحادیه اروپا محصولات دستکاری شده ژنتیک این چنین تعریف شدهاند: ماده ژنتیکی به روشی تغییر داده شده است که بهطور طبیعی با آمیزش یا ترکیب طبیعی این اتفاق نمیافتد. راهحلهای مناسب و مؤثری وجود دارد برای توسعه پایدار با استفاده از آمیزش معمولی گیاهان مثل تعیین نقشه ژنی و انتخاب نوع گیاه با استفاده از مارکر خاص که باعث افزایش بازدهی محصول گیاهان میشود و آنها را به خشکی، حشرات و بیماریها مقاوم میکند و میتواند نیازهای امروز و آینده را برآورده کند. واقعیت این است که کیفیت و ثمربخشی سیستمهای تولیدکننده غذا فقط به مقدار کمی به ژنتیک گیاه و به مقدار بسیار زیاد به روشهای کشاورزی بستگی دارد و در کشوری مثل ایران با زیستبومهای متفاوت میتواند به هزاران روش برسد. این پژوهشگر درخصوص پروتکل «کارتاهنا» توضیح داد: این پروتکل تفاهمنامه بینالمللی درخصوص ایمنی زیستی است که 166 کشور جهان ازجمله ایران آن را امضاء کردند و در آن حفاظت از تنوعزیستی در برابر تکنولوژیهایی که منتهی به دستکاری ژنتیکی گیاهان میشوند آمده است. محصولات دستکاری شده ژنتیک با آمیزش طبیعی متفاوت است و ارزیابی ایمنی باید برای هر محصول دستکاری شده ژنتیک که قرار است در غذا از آن استفاده یا در محیطزیست رها شود، انجام پذیرد.
این فوق دکترای بیوتکنولوژی تصریح کرد: طبق قوانین، سازمان دارو و غذا در آمریکا و سازمان ایمنی غذا در اروپا مسئولیت ایمنی صنایع تولیدکننده غذا و محصولات دستکاری شده ژنتیک را بهعهده دارند؛ اگرچه صنایع تولیدکننده غذاهای دستکاری شده ژنتیک ادعا میکنند که شدیداً تحت مقررات فعالیت میکنند؛ اما در واقعیت سیستمهای مقرراتی روی محصولات دستکاری شده ژنتیک در سطح جهان بسیار متفاوت است. هیچکدام از این قوانین برای حمایت از سلامت مصرفکنندگان کافی نیست؛ زیرا تمام آزمایشهای ایمنی توسط شرکتهایی که در آرزوی فروش تولیدات دستکاری شده ژنتیک خود هستند، انجام میشود. در سراسر جهان سازمانهایی که نقش نظارتی روی محصولات دستکاری شده ژنتیک دارند از شفافیت، مهارت و واقعبینی برخوردار نیستند. افرادی که در این مجموعههای نظارتی هستند، اغلب بهشکل کاری تضاد منافع دارند یا وابستگیهای مالی با صنایع غذا دستکاری شده ژنتیک داشته یا صاحب ثبت اختراع روی تکنولوژی موجودات دستکاری شده ژنتیک هستند.
متولیزادهاردکانی اضافه کرد: مطالعات ایمنی غذایی بر روی محصولات دستکاری شده ژنتیک که توسط محققان مستقل از صنایع محصولات دستکاری شده ژنتیک انجام شده باشد، نادر است؛ زیرا یکی از مشکلات، دسترسی نداشتن به بذرهای دستکاری شده ژنتیک و انواع غیردستکاری شده ژنتیک از طریق شرکتهای تولیدکننده است. از سوی دیگر، دانشمندانی که سعی کردهاند تحقیقاتی در این حوزه انجام و ریسک استفاده از محصولات دستکاری شده ژنتیک را نشان دهند، مورد مواخذه قرار گرفتهاند و حتی شغلشان را از دست دادند. وی ادامه داد: مطالعات مستقل بر روی محصولات دستکاری شده ژنتیک به دو دلیل نادر است: 1) تحقیقات مستقل بر روی ریسک محصولات دستکاری شده ژنتیک مورد حمایت مالی قرار نمیگیرند. 2) صنایع مربوط به محصولات دستکاری شده ژنتیک از حق ثبت و اختراع محصولات دستکاری شده ژنتیک استفاده میکنند تا تحقیقات مستقل بر روی این محصولات را محدود کنند. حتی اگر اجازه مطالعات توسط این کمپانیها داده شود، حق جلوگیری از چاپ را حفظ میکنند و فقط مقالاتی به چاپ میرسند که مورد تأییدشان باشند و در واقع این مطالعات نتایجی را اعلام میکنند که خوشایند این صنایع باشند. این پژوهشگر توضیح داد: وقتی از خطرات غذاهای دستکاری شده ژنتیک صحبت میشود باید به سه مورد اشاره کرد:
1) در طول فرآیند دستکاری ژنتیک جهشهایی ایجاد میشود که میتواند ساختار ژن را تغییر دهد یا بر فعالیتها و ساختار زیستی سلول تأثیر بگذارد که میتواند به تغییراتی ناخواسته در ترکیب سلولی مثل ایجاد آلرژنها و سم جدید یا اختلال در ارزش تغذیهای منجر شود.
2) محصولات دستکاری شده ژنتیک برای مثال سم Bt در محصولات ضدحشرات ممکن است سمی یا آلرژنیک باشند.
3) تغییرات در روشهای کشاورزی مربوط به استفاده از محصولات دستکاری شده ژنتیک ممکن است به باقی ماندن سموم در این محصولات منجر شود. شواهد اخیر حاکی از آن است که در هر سه حوزه مشکل به وجود آمده است. بررسیها نشان دادهاند که محصولات دستکاری شده ژنتیک دارای ترکیب متفاوتی از نوع غیردستکاری شده ژنتیک هستند؛ یعنی اگر هر دو نوع در شرایط مساوی و در یک زمان و یک مکان کاشت شوند نتیجه متفاوت خواهد بود، به این معنی که این تغییرات بهدلیل عوامل محیطی متفاوت نیست، بلکه بهدلیل تغییرات ژنتیکی است. مطالعات ناچیزی بر تأثیر غذاهای تراریخته روی انسان انجام گرفته و نتایج آن نشاندهنده مشکلاتی هستند که پیگیری نشده.
عضو گروه علوم پایه فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران تغییرات در ارزش تغذیهای را به دو دلیل باعث نگرانی دانست و عنوان کرد: اول آنکه این محصولات که باعث کمبود یا افزایش نوع ویژهای از مغذیها شده است و میتواند مستقیماً روی سلامت حیوان و انسانی که این غذاها را میخورد، تأثیر بگذارد؛ دوم آنکه این نشانهای است که فرآیند دستکاری ژنتیک تغییراتی در مسیرهای بیوشیمیایی سلول داده است. این میتواند سرنخی از تغییرات غیرقابل انتظار باشد که هنوز شناسایی نشدهاند؛ مانند ایجاد سموم و آلرژیزایی که در حوزه سلامت انسان و حیوان بسیار مهم است. دبیر انجمن زیستفناوری سلامت ایران اضافه کرد: مطالعات بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده است که ذرت دستکاری شده مونسانتو در طول دو سال باعث صدمه به کبد، کلیه و اختلال در فعالیت غده هیپوفیز و قطع فعالیت هورمون میشود. ذرت دستکاری شده Bt در سهماه باعث ایجاد تفاوت در وزن، ارگانهای بدن و بیوشیمی خون و باروری در مقایسه با ذرت غیردستکاری شده طبیعی شدهاند. مطالعات دیگری تأثیرات منفی محصولات گوناگون دستکاری شده ژنتیک در حیواناتی مانند موش، خوک، گوسفند و ماهی نشان داده و اندامهای تأثیر یافته در معده، پاسخ ایمنی و عکسالعمل آلرژیک، اختلال ایمنی، التهاب معده، سمیت در کبد و کلیه، کبد بزرگ شده، اختلال در سیستم گوارش و تغییرات در کبد و پانکراس، رشد بیش از اندازه در لایه سلولی روده، اختلال در رودهها، تغییرات در بیوشیمی خون و فلور باکتری روده و پاسخ ایمنی، تغییر در فلور باکتری روده و وزن ارگانها، اختلال گوارشی و جذب مواد غذاییگزارش شده است. این دکترای ژنتیک انسانی اظهار داشت: مطالعات معدودی روی غذاهای دستکاری شده ژنتیک در انسان انجام گرفته است و نتایج آنها نشان میدهد مشکلاتی وجود دارد که پیگیری نشده است.
در مطالعهای که بر روی انسانهای داوطلب که تنها یک وعده غذای سویا دستکاری شده ژنتیک خوردهاند، نشان داد که ماده ژنتیک (DNA) در سیستم گوارش و همچنین وجود کاستهای ژن در غذا در مرحله هضم و انتقال کاست ژنهای دستکاری شده در سویا به باکتریهایی که در روده زندگی میکنند انتقال افقی (DNA) دیده شد. در مطالعهای دیگر پاسخ ایمنی در افرادی که سویا دستکاری شده خورده بودند با آنهایی که سویا طبیعی خورده بودند مقایسه و معلوم شد که پاسخ ایمنی به سویا دستکاری شده ژنتیک خورده ایجاد شده بود. در مطالعهای دیگر نشان داده شد افراد دریافتکننده سویای دستکاری شده ژنتیک که ژنهای آن از آجیلهای برزیلی گرفته شده بود به سیستم ایمنی افراد آلرژیک به آجیلهای برزیلی پاسخ میدهند. این مشاهده به معنی آن است که این نوع سویا عکسالعمل آلرژیک در افرادی که آلرژی به آجیلهای برزیلی دارند، ایجاد میکند. در مطالعهای در کانادا هم پروتئین ضدحشره که در محصول دستکاری شده ژنتیک Bt وجود دارد، در خون زنان باردار و معمولی و در خونی که به جنین میرسد، گزارش شد. این فوقدکترای بیوتکنولوژی ادامه داد: این مطالعات نشان میدهند که مصرف غذاهای دستکاری شده ژنتیک، پتانسیل این را دارند که مشکلزا باشند و نیاز به مطالعات بیشتری در این زمینه وجود دارد. محصولات دستکاری شده ژنتیک بهتر است قبل از ورود به بازار در درازمدت روی داوطلبان تست شوند. در غیر این صورت این غذاها باید از ورود به بازار منع شوند. سابقه موجود در خصوص محصولات دستکاری شده از دلایلی است که باید سیستم رصد کردن محصولات دستکاری شده را اجرا کرد؛ برای مثال میتوان گفت در سال 1989 در آمریکا محصول الـتریپتوفان که در باکتری دستکاری شده ژنتیک تولید شده بود، باعث مسمومیت و مرگ 37 نفر و ناتوانی یکهزار و 500 نفر شد و دلیل آن را مربوط به سمی دانستند که بیش از مقدار معمول در این باکتری دستکاری شده ژنتیک تولید شده بود. پاسخ آلرژیک به ذرت StarLink در سال 2000 در آمریکا هم نمونه دیگری از آثار این تولیدات محسوب میشود. متولیزادهاردکانی تصریح کرد: DNA محصولات دستکاری شده ژنتیک که برای تأمین غذای حیوانات بهکار برده شدهاند، در تولیدات این حیوانات مانند شیر و گوشت که به مصرف انسانها میرسد مشاهده شده است و حتی تأثیر منفی محصولات دستکاری شده ژنتیک که روی سلامت حیواناتی که این محصولات را مصرف میکنند، گزارش شده است، بهطوری که گزارش شده DNA محصولات دستکاری شده ژنتیک که توسط ارگانهای بدن این حیوانات جذب و در گوشت و ماهی مصرفی انسانها دیده شده است. همچنین پروتئین سمی حشرهکش Bt در خون و منبع تغذیهکننده خون جنین در زنان باردار و غیرباردار هم دیده شده است، درحالیکه فرض میشده که این سم پروتئینی در سیستم گوارش انسان تجزیه شده و به خون و دیگر ارگانهای بدن نمیرسد.
محصولات تراریخته علفکش گلایفاسیت را تجزیه نمیکنند
عضو گروه علوم پایه فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران افزود: بیش از 80 درصد محصولات دستکاری شده ژنتیک مقاوم به یک یا چند علفکش هستند. سویای مقاوم به علفکش در سال 2013 در آمریکا 93 درصد سطح کشت را به خود اختصاص داده بود. محصولات دستکاری شده ژنتیک علفکش گلایفاسیت را تجزیه نمیکنند و در بافت گیاه جذب میشود. متولیزادهاردکانی اضافه کرد: مقداری از گلایفاسیت به ماده AMPA تجزیه میشود که هم گلایفاسیت و هم AMPA در گیاه مانده و توسط انسان و حیوان خورده میشوند. هر دو این مواد سمی بوده و باعث اختلال در سیستمهای هورمونی و باکتریهای طبیعی روده، صدمه به DNA، با تأثیر در روند رشد و سیستم باروری، سرطان و اختلال در سیستم عصبی میشوند. عضو گروه علوم پایه فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران عنوان کرد: علفکش گلایفاسیت میتواند به عناصر مغذی، مانند منگنز، منیزیم، آهن، روی و کلسیم متصل شده و مانع از استفاده آنها در گیاه شود.
مروری بر مطالعات اثرات گلایفاسیت و راندآپ بر سلامت نشان میدهد اصل احتیاط در مورد استفاده از محصولات دستکاری شده ژنتیک و مقاوم به علفکش نادیده گرفته شده است. کشاورزی پایدار مورد نیاز جامعه زمانی صورت میپذیرد که اولویت سیاستها در جهت بهبود امنیت محیطزیست و غذا باشد، نه در صنایع شیمیایی، کشاورزی و بازار. مطالعات مقایسهای بین محصولات کشاورزی غرب اروپا و آمریکا نشان میدهد که محصولات غیردستکاری شده ژنتیک افزایش بازدهی محصول بیشتری داشته و کمتر علفکش نیاز دارد تا محصولات کشاورزی دستکاری شده. در این مطالعات مشخص شده 50 درصد کاهش تولید محصولات دستکاری شده ژنتیک سویا نسبت به محصولات غیردستکاری شده مربوط به اختلال در فعالیت ژن بهدلیل استفاده از فرآیند دستکاری ژنتیک اعلام شده است. دبیر انجمن زیستفناوری سلامت ایران ادامه داد: آزمایشهای مزرعه بر روی ذرت Bt نشان داده است که رشد کامل محصولات دستکاری شده ژنتیک مدت زمان طولانیتری نسبت به محصولات غیردستکاری شده ژنتیک نیاز دارند، در عینحال این محصول 12 درصد کاهش تولید داشته است. تولید محصول بستگی به زمینه ژنتیکی گیاه دارد که بسیار پیچیده است و چند ژن را درگیر میکند. مسائلی ازقبیل حاصلخیزی زمین و روشهای کشت بسیار مهم هستند. افزایش تولید نمیتواند با دستکاری یک یا چند ژن انجام شود که معمولاً در فرآیند تکنیکهای مهندسی ژنتیک انجام میشود. نکته مهمی که در اینجا مطرح است، این است که اگر دستکاری ژنتیک نمیتواند بازدهی محصولات کشاورزی را در آمریکا با امکانات عظیم آبیاری و یارانههای دولتی افزایش دهد، چگونه در کشورهای در حال توسعه که کشاورزان با مشکلات بسیار زیادی مواجهند و اکثراً همه زندگی خود را در گرو کشت یک محصول قرار میدهند، افزایش تولید محصولات کشاورزی را میتوان انتظار داشت؟ این دکترای ژنتیک انسانی افزود: مطالعهای در مورد استفاده از سم گلایفاسیت نشان میدهد که این سم پس از آنکه بر روی محصولات دستکاری شده ژنتیک پاشیده میشود، در بافتهای گیاه تجمع کرده و سپس از طریق ریشهها در خاک رها شده و باعث رشد قارچهای «Fusarium» میشود که زمینه عفونت در گیاه را بهوجود میآورد. این قارچ از این جهت مهم است که با تولید نوعی سم میتواند به چرخه غذایی انسان و حیوانات وارد شده و اثرات منفی بر سیستم تولیدمثل بگذارد. یکی از معروفترین مطالعاتی که در زمینه محصولات دستکاری شده ژنتیک و تنوع زیستی انجام شده است مربوط به دولت انگلستان است که در اواخر دهه 1990 میلادی انجام شد. در این مطالعه تأثیر چهار نوع محصول دستکاری شده ژنتیک را بر روی گونههای زیستی در زمین کشاورزی با اندازه مشخص بررسی و با انواع غیردستکاری شده ژنتیک مقایسه کردند نتایج نشان داد که محصولات مقاوم به علفکشها بهطور قابل ملاحظهای منجر به کاهش علفها و بذرهای علفهای طبیعی شدند که منتهی به کاهش تنوع حیاتوحش میشوند.
انحصاری بودن عاملی منفی در تولید محصولات تراریخته
این فوق دکترای بیوتکنولوژی اضافه کرد: ازجمله عوامل مهم که بر اقتصاد محصولات دستکاری شده ژنتیک تأثیر میگذارد، مناسب بودن محصول برای شرایط بومی سرزمینی، دسترسی به منابع آبی، هزینه بذر، وجود حشرات موذی، رواج بیماری، یارانه و کمک هزینهها از طرف دولت و شرکتها، هزینه سیستم کنترل حشرات و وجود بازار برای محصولات است. مطالعهای در هند در ارتباط با محصول دستکاری شده ژنتیک پنبه نشان داده که اگرچه برای مدتی محدود افزایش درآمد برای کشاورزان حاصل شده، اما در طول پنجسال استفاده از این نوع پنبه به ضرر کشاورزان شده است و حتی منتهی به خودکشی بسیاری از کشاورزان پنبهکار (محصولات دستکاری شده ژنتیک) در سالهای 2011 و 2012 شده بود. متولیزادهاردکانی از مهمترین عوامل منفی در تولید محصولات دستکاری شده ژنتیک را انحصاری بودن آن در دست چند شرکت دانست و توضیح داد: این شرکتها قیمتگذاری بذرها را به هر اندازه که میخواهند تعیین میکنند. در سال 2008 بالغبر 85 درصد از ثبت اختراعات روی ذرت و 70 درصد از محصولات دستکاری شده غیرذرت در آمریکا متعلق به سه شرکت مونسانتو، دوپانتد و سینجنتا بوده است. اما همین سه شرکت با یکدیگر در شبکههای جهانی همکاری بسیار نزدیکی بابت قیمتگذاری بذر دارند. این موضوع آنقدر از اهمیت برخوردار بود که در سال 2009 و2010 سیستم قضایی آمریکا تحقیقی را درباره فعالیتهای انحصاری شرکت مونسانتو بهعنوان بزرگترین شرکت تولید بذرهای دستکاری شده ژنتیک شروع کرد. کاشت این سه نوع محصول در کنار یکدیگر حتماً منتهی به آلودگی ژنتیکی از طرف محصولات دستکاری شده ژنتیک خواهد شد و شواهد بسیاری در چند سال گذشته در کشورهای چین، آلمان، سوئد، نیوزیلند و کانادا گزارش شده است.
نتایج این گزارشات نشان میدهد که در سالهای آینده کشاورزان برای انتخاب شیوه کشاورزی و نوع محصولات خود حق انتخاب کمتری خواهند داشت. وی تصریح کرد: محققان اخطار داده بودند که ژنهای دستکاری شده میتوانند از این محصولات فرار کرده و به موجودات دیگر بهطور افقی انتقال پیدا کنند. اگرچه انتقال ژن بهطور افقی از گیاه به گیاه یا جانور نادر است، اما جذب DNA توسط باکتریها در محیطزیست یا از طریق دستگاه گوارش امکانپذیر است. وی ادامه داد: مشاهدات نشان داده است که جذب DNA از طریق باکتریهایی که در سیستم گوارش انسانهایی که سویا دستکاری شده ژنتیک مصرف میکنند، اتفاق افتاده است. همچنین باکتریهایی که در خاک وجود دارند، قابلیت انتقال DNA در خاک را به ژنوم خود دارا هستند. اگرچه احتمال انتقال ژن به باکتریهای بیماریزا و ویروسها ممکن است کم باشد؛ اما بهدلیل وفور و پخش وسیع محصولات دستکاری شده ژنتیک در سطح جهان انتظار میرود در آیندهای نزدیک این انتقال انجام گیرد. عضو گروه علوم پایه فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران گفت: این واقعیت علمی نشان میدهد که باید مسأله ایمنی زیستی در ارتباط با محصولات دستکاری شده ژنتیک و انتقال ژن به موجودات دیگر زیستی و بههمراه آن انتقال صفاتی که میتوانند سلامت انسان را به خطر بیندازند بسیار با دقت مورد توجه قرار گیرند. در عینحال محصولات دستکاری شده ژنتیک تاکنون باعث افزایش بازدهی هیچ یک از محصولات مهم کشاورزی نشدهاند. واقعیت آماری نشاندهنده این است که غذایی که هماکنون در جهان تولید میشود میتواند 14 میلیارد نفر را تغذیه کند و در کشورهای توسعهیافته بیش از نیاز تولید میشود؛ اما در کشورهای در حال توسعه این میزان کمتر است و این بهدلیل ناآشنایی و نداشتن اطلاعات مناسب کشاورزان است. یکمیلیارد نفر در جهان گرسنه هستند، چون غذای نامناسب در مکانهای نامربوط با شیوههای نامناسب توسط افرادی بدون داشتن شرایط لازم تولید میشود و برطبق گفته سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) وابسته به سازمان ملل، وقتی این غذا تولید میشود، نیمی از آن نیز هدر میرود. بر طبق محاسبات آماری، کرهزمین تا سال 2050 بیش از 5/9 میلیارد نفر جمعیت نخواهد داشت. در حالحاضر ما بیش از نیاز این تعداد در جهان تولید غذا داریم؛ بنابراین هدف تولید باید پایداری محیطزیست و رسیدگی به حیوانات و حیاتوحش باشد.
هیچ محصول تراریختهای در ایران کشت نمیشود
دبیر انجمن زیستفناوری سلامت ایران با توجه به تاریخچه 20 ساله محصولات تراریخته در ایران گفت: حدود 20 تن برنج تراریخته در ایران تولید شده بود که با روی کار آمدن دولت نهم از کشت و پخش آن جلوگیری شد. همچنین گفته میشود برنجهای موجود نیز نابود شدند. طبق گفتههای مسئولان با توجه به سیاستهای موجود درحالحاضر هیچ محصول تراریخته (تراژنه) در ایران کشت نمیشود؛ هماکنون محصولات وارداتی مثل سویا، ذرت، کانولا و روغنهای خوراکی که وارد ایران میشوند، تراریخته هستند. متولیزادهاردکانی ادامه داد: مطالعات و یافتهها روی حیوانات نشان میدهد که مصرف محصولات تراریخته (تراژنه) روی رفتارهای سلولی در سطح سلول و مولکول در درازمدت اثرات منفی میگذارد؛ اما مطالعه تأثیر مصرف این محصولات روی انسانها در درازمدت انجام نشده است. اکثر کشورهایی که اجازه استفاده از محصولات تراریخته را میدهند، مثل کشورهای اروپایی، آمریکا و حتی ژاپن بهدلیل ندانستن تأثیرات آن روی سلامتی انسانها در درازمدت از لحاظ حقوقی بهصورت زیر برخورد میکنند؛ اولاً درصد آن را محدود میکنند که میزان آن طبق قوانین هر کشور متفاوت است، ثانیاً در اروپا اگر این میزان بیش از 9/0 درصد باشد حتماً باید روی محصول درج شود، یعنی روی محصول حروف GMO که مخفف شده Genetically Modified Organism است درج شود؛ در هر محصولی که از آرد سویا، آرد ذرت یا کانولا استفاده میشود، مثل بیسکوئیت، نان، محصولات شیرینی و... بهصورت واضح اعلام میکنند و شهروندان با اطلاع از آن میدانند که مسئولیت مصرف این محصولات با خودشان است. این پژوهشگر اضافه کرد: سؤالی که در اینجا مطرح میشود، این است که آیا در ایران چنین قانونی وجود دارد؟ آیا دولت ایران و وزارت بهداشت چنین اقدامی را انجام دادهاند؟ پاسخ این است که قانونی در چند سال اخیر وضع شده و میبایست از مرداد سال 97 اجرایی میشد، مبنیبر اینکه تمام کارخانجاتی که محصولات تراریخته در تولیداتشان وجود داشته باشد باید روی محصولاتشان بهصورت واضح «محصولات دستکاری شده ژنتیک» را درج کنند؛ اما این قانون بهدلایل مسائل تحریم، نداشتن لیبل و اسراف در این حوزه اجرایی نشد.
برای فهمیدن دقیق آن باید با مسئولان سازمان غذا و دارو صحبت کرد تا از این طریق وضعیت فعلی و چگونگی برخورد شرکتهای غذایی ایرانی با این قانون را از آنها جویا شد. کنترل تمام نقاط ورودی ایران در هر مکانی که این محصول وارد میشود باید از طریق سازمان غذا و دارو به صورت نمونهای چک شود تا صحت گفتههای واردکنندگان ارزیابی شود که چگونگی انجام آن را هم میتوان از طریق مصاحبه با سازمان غذا و دارو پیگیر شد. وی تصریح کرد: ایران حدود چهار تا پنج میلیارد دلار محصولات غذایی تراریخته را که اکثر آن برای خوراک دام و طیور است در سال وارد میکند. در این راستا ایرادات زیر نیز به آن وارد است: 1) برای مصرف دام وارد شده بود؛ اما به مصرف انسانی رسید. (شرکت سازنده پفک که از دانههای تراریخته دامی بهعنوان مواد اولیه تهیه پفک استفاده کرد.) 2) زمانیکه روغن دانههای ذرت و سویا تراریخته وارداتی گرفته میشود یا این دانهها زمانیکه به آرد تبدیل میشود تمام محصولاتی که از آن تهیه میشوند حتی یک درصد محصولات تراریخته در آن باشد؛ مثل انواع نان سنگک، بربری، شیرینیجات و... آیا برچسب (این محصول حاوی محصولات تراریخته است) روی محصولات خود درج میکنند؟ امید است مسئولان ذیربط وظیفه حفظ سلامت، تنوعزیستی و سلامت ژنتیکی نسلهای آتی کشور در حوزه گیاهی و جانوری را به نحو احسن به انجام برسانند. عضو گروه علوم پایه فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران در پایان گفت: واقعیت این است که مشکل جهان کمبود غذا نیست، بلکه دسترسی به غذا است. این مشکلات هم با استفاده از تکنولوژیهای دستکاری کردن ژنتیک گیاهان حل نخواهد شد. ورود به بحث استفاده از تکنولوژیهای نوین و زیستفناوری برای تولید گیاهان دستکاری شده ژنتیک یک انحراف بزرگ در اذهان عمومی است که مانع پیداکردن راهحلهای درست، ارزان، علمی و بومی بهخصوص برای جمعیت کشور ایران میشود. نتایج مطالعات دو دهه گذشته نشان داده است که بسیاری از ادعاهای شرکتهای تولیدکننده محصولات دستکاری شده ژنتیک درست نیست و کاشت این محصولات بر خلاف تصور عمومی در حال افزایش در سطح جهان نیست؛ بلکه کشورهای مهمی همچون آلمان، سوئیس، اتریش و... با وضع قانون تصمیم به عدم کاشت این محصولات و استفاده بسیار محدود آن اقدام کردهاند تا مطالعات بیشتر و درازمدت روی محصولات دستکاری شده ژنتیک در حوزه سلامت انسان، محیطزیست و تنوعزیستی انجام پذیرد. امید است مسئولان ذیربط وزارتخانههای جهاد کشاورزی، بهداشت، علوم، تحقیقات و فناوری با آگاهی از آخرین اطلاعات در مورد محصولات دستکاری شده ژنتیک در سطح جهان و استفاده از تجربیات و دلایل نپیوستن تعداد زیادی از کشورهای اروپایی و مهم جهان بتوانند وظیفه حفظ سلامت و تنوعزیستی و سلامت ژنتیکی نسلهای آتی کشور در حوزه گیاهی و جانوری را به نحو احسن به انجام برسانند.
نظر شما