یكی از خبرها به جمعآوری 50 تن نمك تصفیه نشده و بدون پروانه ساخت، توسط وزارت بهداشت از ابتدای مهر ماه سال جاری پرداخته بود و خبر دیگر حاكی از آلودگی 80 درصدی نمكهای موجود در بازار بود.اما نمكهای موجود در بازار تا چه اندازه آلودهاند؟ مصرف این نمكها چه خطراتی را به دنبال دارد؟ و از همه مهمتر این كه این خطرها را تا چه حد باید جدی تلقی كرد؟
هشدار در باره ناخالصی نمكهای موجود در بازار، بحث جدیدی نیست. سال گذشته هم دكتر اكبری، معاون سلامت وقت وزارت بهداشت هشدار داده بود: «80 درصد نمكهای موجود در بازار، تصفیه نشده و غیراستاندارد است و تنها سه كارخانه در كشور وجود دارد كه نمك تصفیه شده و استاندارد تولید میكنند كه میزان تولید آنها بسیار كمتر از میزان مصرف جامعه است، تا جایی كه این سه كارخانه حدود 20 درصد نمك مصرفی در كشور را تولید میكنند.»
البته مدتی گذشت كه علیاكبر ساداتی- رئیس انجمن صنفی تولید كنندگان نمك- به این گفته واكنش نشان داد و گفت: «در حال حاضر 14 كارخانه تصفیه نمك در كشور با ظرفیت تولید سالانه 350 هزار تن نمك بهداشتی استاندارد فعالیت دارند كه قادر به تأمین مصرف داخلی هستند.»
با این حال، حتی اگر فرض كنیم بیشتر نمكهای خوراكی موجود در بازار، غیراستاندارد هستند و بیشتر این نمكها در واحدهای نمك كوبی سنتی، بسته بندی می شوند و این واحدها توان حذف ناخالصیهای موجود در نمك را ندارند، آیا مصرف این نمكها خطرناك است و باید محدود شود؟
این نكته را هم داشته باشید كه وزارت بهداشت و درمان از سال 81 تاكنون، پروانه ساخت واحدهای نمك كوبی سنگ نمك را تایید نكرده، اما بسیاری از این واحدها، بدون پروانه كماكان به فعالیت خود ادامه میدهند.
سنگ نمك، شیشه سلامت را میشكند
هنوز هم برای غذاهایی كه در مناسبتهای مذهبی طبخ میشود یا حتی در مهمانیها، از سنگ نمك برای خیساندن برنج استفاده میكنند.
دكتر ناصر رجبزاده- متخصص صنایع غذایی- معتقد است: «ناخالصیهای موجود در نمكهای تصفیه نشده شامل سرب، جیوه، آرسنیك، كادمیوم، فلور و سایر عناصر سنگینی است كه بر اندامهای داخلی بدن تأثیرات مخربی دارد.»
وی ادامه میدهد: «نمك به صورت استخراج شده از معدن یا دریا در هر دو شكل، ناخالصیهای فراوانی دارد كه عمدهترین آنها، «سولفات كلسیم» یا همان «گچ» است كه نوع دوم به خاطر سفید بودن، قابل تشخیص از اصل نمك نیست.»
دكتر رجب زاده، وجود گل و لای را یكی دیگر از ناخالصیهای موجود در نمك عنوان میكند و میگوید: «از هر 120 تن نمك تولیدی تصفیه، شش تا 10 تن گل و لای خارج میشود، كه وجود و مصرف مستمر این میزان ناخالصی در نمكهای سنتی مشكلات و بیماریهای جسمی را به همراه دارد. طعم نمكهای سنتی هم به خاطر داشتن میزان قابل توجهی ناخالصی منیزیم كه طعم تلخ دارد با طعم نمكهای دیگر فرق دارد و این نیز یكی از نشانههای ناخالصی به شمار میآید.»
اما در همین حال دكتر ربابه شیخالاسلام رئیس سابق دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، معتقد است: «نمك، بخش كمی از رژیم غذایی روزانه افراد را تشكیل میدهد و به این دلیل كه ممكن است رگههایی از آلودگی در سنگهای نمك استخراجی وجود داشته باشد، نباید مردم را ترساند، چرا كه اگر هم ناخالصی وجود داشته باشد در بقیه رژیم غذایی، نامحسوس است و اولویتهای دیگری وجود دارد كه قبل از نمك طعام باید به آنها پرداخته شود.»
عوارض خوردن فلزات سنگین
دكتر كیمیاگر- متخصص تغذیه و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی- به اهمیت تصفیه ناخالصیها از نمك خوراكی اشاره میكند و میگوید: «از نظر استاندارد، نمكهای غیرتصفیه باید حداقل 99 درصد و نمكهای تصفیه شده 99/5 درصد خلوص داشته باشند اما فعالیت تولیدكنندگان نمك غیرتصفیهای به روش سنتی، متمركز بر استفاده از رگهای سنگهای معدن است و این موضوع درصد ناخالصیها را بالا میبرد.»
وی در ادامه به عوارض ناشی از مصرف فلزات سنگین اشاره كرده و میگوید: «یكی از مشكلات اساسی كه ممكن است پیش بیاید، اختلال در عملكرد كلیههاست، چرا كه كلیهها مسئول دفع مواد سمی از بدن هستند و تجمع این مواد به مرور زمان به بافت كلیه آسیب میرساند.»
دكتر سیدعلی كشاورز- مدیر گروه تغذیه و بیوشیمی دانشگاه علوم پزشكی تهران- نیز در رابطه با خطرات مصرف نمكهای ناخالص میگوید: «كادمیوم، سرب، مس و جیوه از فلزات سنگینی هستند كه قادر به ایجاد سرطان در افراد مصرفكننده خواهند بود»
به عقیده دكتر كشاورز، مسمومیت حاد در نتیجه مصرف نمكهای ناخالص وجود ندارد چرا كه میزان ناخالصی موجود در نمك دهها بار كمتر از مقادیری است كه مسمومیت حاد ایجاد كند، اما اگر مقدار آنها بیشتر از استاندارد باشد، ممكن است پس از مدت مدیدی عوارض آن آشكار شود: «مثلاً فرد 60-50 سالهای كه سرطان میگیرد، با غذایی كه دیروز یا سال جاری مصرف كرده بیمار نشده است بلكه مجموعه عوامل در طول زندگی فرد دست به دست هم داده و فرد را بیمار كرده است»
دكتر كشاورز در ادامه از سرب و كادمیوم به عنوان عناصر سرطانزا نام میبرد و میگوید: «عوارضی نظیر كوتاهی قد، تهوع، استفراغ، كمخونی و ضایعات پوستی یا آسیبدیدن مو، ناخن، استخوانها، مراكز عصبی، كبد، غدد و طحال در نتیجه مسمومیت با این عناصر عارض میشود.
همچنین جیوه باعث ایجاد جنین ناقصالخلقه در زنان باردار میشود و از این لحاظ خطراتی را به همراه دارد.»
وی مس را یكی از عناصر ضروری برای بدن برمیشمارد و میگوید: «باید توجه كرد كه مقدار مس موجود در نمكها به چه میزان است. اگر مس، بیش از حد نیاز به بدن برسد، با ایجاد اختلال در جذب آهن و روی باعث كمخونی فقر آهن شده و بر سلامتی غدد جنسی و باروری تأثیر میگذارد.»
دكتر كشاورز تأكید میكند: «بعید نیست بخشی از كمبود رویای كه در جامعه وجود دارد به دلیل اثرات تشدیدی مصرف نمك طعام تصفیه نشده باشد.»
با همه این اوصاف، دكتر شهین نیك اعتقاد- استاد تغذیه دانشگاه علوم و تحقیقات- معتقد است، ناخالصی موجود در نمكها تهدیدی جدی به شمار نمیآیند، چرا كه مقدار مصرفی بالایی از این فلزات، قادر به ایجاد بیماری در افراد خواهد بود و وجود چنین مقادیری از آلایندهها در نمكهای مصرفی، بعید به نظر میرسد.
البته دكتر نیكاعتقاد هم تأكید میكند كه باید از مصرف سنگ نمك پرهیز كرد و ترجیحاً از نمكهای تصفیه شده بهداشتی استفاده كرد.
زنگ خطر برای پلاستیكهای زرد
كیفیت نمكهای بستهبندی شده در «پلاستیكهای زرد رنگ» هم مورد تایید وزارت بهداشت نیست و مصرف آنها هم غیرمجاز اعلام شده است.
مجید عطایی- مشاور معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت- با تأكید بر این كه هم اكنون هیچ نوع نمك تصفیه شدهای در بستهبندیهای پلاستیكی زرد رنگ توزیع نمیشود، میگوید: «نمكهای با بستهبندی زرد رنگ، تصفیه نشده و دارای ناخالصی زیاد و كنترل نشده هستند و شهروندان باید از مصرف این نوع نمكها خودداری كنند.»
علی اكبر ساداتی رئیس انجمن صنعتی تولیدكنندگان نمك نیز به انواعی از نمكهای تصفیه نشده و سنتی اشاره كرده و میگوید: «اگر چه این نمكها با رونوشته «نمك یددار» در بازار عرضه میشوند، اما ید مصرفی در آنها ارزان قیمت و غیراستاندارد است و خطرات زیادی را برای سلامت افراد به دنبال دارد.»
با این اوصاف، به نظر میرسد عرضه نمكهای فلهای (باز) و یا بستهبندی شده غیراستاندارد هم یكی از دغدغههای نظام سلامت به شمار میآید و تلاش برای حذف این نمكها از چرخه مصرف نیز ضروری به نظر میرسد، مسألهای كه البته مصرف كنندگان باید بیشتر به آن توجه كنند.
قصه نان و نمك
نمك به عنوان یكی از مواد مصرفی در تهیه نان از آن جهت اهمیت مییابد كه قسمت اعظمی از سبد غذایی خانوادههای ایرانی به نانها به ویژه انواعی كه به شكل سنتی تهیه میشوند اختصاص مییابد.
دكتر ناصر رجبزاده با اشاره به كمبود كارخانههایی كه نمك تصفیه شده تولید میكنند، میگوید: «بیشتر نانواییها از نمكهای تصفیه نشده در تهیه نانها استفاده میكنند و این موضوعی است كه توجه بیشتری به خصوص از جانب اتحادیه نانوایان را طلب میكند، چرا كه مصرف روزانه نانی كه با نمكهای ناخالص تهیه شده قادر به ایجاد مشكلات گوارشی برای مصرفكنندگان است و با توجه به بحث اخیر غنیكردن نانها با عناصری نظیر آهن، وجود این ناخالصیها نه تنها جذب این مواد مغذی را كاهش خواهد داد، بلكه تلاش در جهت بهبود وضعیت تغذیه مردم را نیز بیثمر میكند.»
این گونه هشدارهای كارشناسان به مشورت متولیان بهداشت و سلامت جامعه اشاره میكند اما از مسئولیت مردم و نقشی كه خود آنها در تأمین سلامت خود و فرزندانشان دارند نیز نمیتوان گذشت.
كارشناسان به مصرفكنندگان 3 توصیه مهم دارند:
1- نمكهای مصرفی خود را از انواع یددار تصفیه شده انتخاب كنید.
2- به نوع بستهبندی، شماره پروانه ساخت، نشانی محل و تولید و تاریخ درج شده بر روی بستهها توجه كنید.
3- به عنوان یك اصل كلی، بیش از میزان نیاز نمك مصرف نكنید.
نظر شما