سلامت نیوز: حداقل دریافتی در دهه 90 تا چه میزان از خط فقر را پوشش می‌داد؟ در دهه گذشته با حقوق دریافتی تا چه اندازه سبد مشخصی از كالاها و خدمات را خرید؟ با استناد به آمارها دهه 90 با میانگین رشد اقتصادی نزدیك به صفر بود كه نرخ تشكیل سرمایه ثابت در آن نیز به نصف كاهش پیدا كرد. رفاه به میزان قابل توجهی كاهش داشت و ضریب جینی نیز كه قرار بود در پایان برنامه ششم توسعه (سال جاری) به 0.34 برسد، بر اعداد بالاتر از 0.4 مانده و با وجود شرایط فعلی به نظر نمی‌رسد كاهش یابد. به باور كارشناسان آنچه در دهه گذشته بر اقتصاد ایران گذشت حتی در بهترین سال‌هایش كه خبری از تحریم و كرونا نبود، نتوانست عمق فقر را كاهش و رفاه را افزایش دهد.

به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد، اما اوضاع آنجایی نگران‌كننده‌تر می‌شود كه با استناد به گزارش پایش فقر وزارت كار و تعاون، 26.5 میلیون نفر از جمعیت كشور در فقر مطلق زندگی می‌كنند؛ همان شرایطی كه فرار از آن تقریبا غیرممكن است. مگر با كمك‌های نقدی و غیرنقدی و البته بالا بردن قدرت خرید برای حداقل دستمزد.
اما به راستی شاغل شدن و دریافت دستمزد توسط افراد تا چه میزان باعث می‌شود كه در زمره افراد با بضاعت مالی كم قرار نگیرند؟ با استناد به گزارش وزارت كار كه در آن خط فقر سرانه سال 99 یك میلیون و 254 هزار تومان اعلام شده بود، خط فقر برای خانواده‌های چهار نفره در سال گذشته 3 میلیون و 385 هزار تومان برآورد شده بود؛ این در حالی است كه حداقل دریافتی یك فرد متاهل با دو فرزند و بدون سابقه كار حدود سه میلیون تومان بود. بنابراین شكاف میان خط فقر و حداقل دریافتی برای یك خانواده چهار نفره، 385 هزار تومان بود. این ارقام آن هم در شرایطی كه تورم سالانه 36.4 درصد گزارش شده بود، كمی عجیب به نظر می‌رسد.
البته خط فقر همیشه یك داده پرحاشیه بوده؛ برخی اعداد و ارقام اعلام شده توسط نهادها را خط فقر واقعی نمی‌دادند و بر این باورند كه زندگی در كلانشهرها و هزینه‌هایی كه به افراد تحمیل می‌شود، به تنهایی می‌تواند خط فقر را تا رقم‌های بالایی جابه‌جا كند. البته كه بر اساس گزارش وزارت كار و تعاون نرخ فقر سرانه كشور در سال 99 به یك میلیون و 245 هزار تومان رسیده، اما زندگی با این میزان پول آن هم در كلانشهرها به شوخی می‌ماند.

از هر سه نفر، یك نفر در فقر مطلق است
یك میلیون و 254 هزار تومان؛ رقمی است كه به عنوان خط فقر سال 99 از سوی وزارت كار و تعاون اعلام شده كه كمی عجیب است، چرا كه خرید یك سبد مشخصی از كالای خوراكی برای یك ماه بدون پرداخت هزینه‌ای برای سایر كالاها مانند پوشاك، حمل و نقل، بهداشت و درمان و... بیش از 800 هزار تومان برای خانواده‌های چهار نفره هزینه در پی دارد. در بخش دیگر گزارش وزارت كار و تعاون به آنچه افراد فقیر در سال 99 با آن روبه‌رو بودند نیز پرداخته شده كه بر اساس آن 100 درصد شغل‌هایی كه در سال 99 از میان رفته (به دلیل كرونا) مشاغل غیررسمی بوده كه افراد دهك‌های پایین درآمدی در آن مشغول به كار بودند و از آنجایی كه سهم دستمزد و حقوق حدود 75 درصد از سبد منابع درآمدی افراد دهك‌های پایین درآمدی را تشكیل می‌دهد، می‌توان نتیجه گرفت كه با بیكار شدن افراد در سال 99، عملا 75 درصد از منبع درآمدی دهك‌های پایین درآمدی از بین رفته است. در سال 98 نرخ فقر به رقم 32 درصد رسید كه بیانگر در فقر مطلق بودن 26.5 میلیون نفر از افراد كشور است.
 با توجه به اینكه خط فقر در سال 99 با افزایش 38 درصدی به یك میلیون و 254 هزار تومان رسیده، انتظار می‌رود تا پایان 99 و با توجه به شیوع گسترده كرونا در كشور و از بازار كار خارج شدن حدود دو میلیون نفر، تعداد افرادی كه در فقر مطلق زندگی می‌كنند به حدود 30 میلیون نفر برسد. اگر میانگین 3.24 برای هر بعد خانوار در نظر گرفته شود (همان رقم اعلام شده در گزارش وزارت كار) برآورد می‌شود حدود 10 میلیون خانوار زیر خط فقر زندگی می‌كنند.

درآمدی كه پوشش هزینه‌ها را ناممكن می‌كند
از ابتدای دهه 90 تا انتهای آن، نسبت حداقل دستمزد به خط فقر نوسانات زیادی را تجربه كرده؛ در ابتدای دهه و به لطف یارانه‌های نقدی كه در آن زمان «مبلغی قابل قبول» بودند، شكاف میان حداقل دستمزد و خط فقر كمتر از سال‌های آخر این دهه بود. اگر چه كه هیچ‌گاه خط فقردر سال 90 به صورت رسمی اعلام نشد و در این راستا مرحوم جمشید پژویان، رییس وقت شورای رقابت نیز گفته بود: «میزان خط فقر در سال 90 محاسبه نشده اما در سال 89 افراد با درآمد ماهانه كمتر از 946 هزار تومان زیر خط فقر به حساب می‌آمدند.» این در حالی است كه حداقل حقوق در سال 90 حدود 330 هزار تومان بود. در سال 93 خط فقر به بیش از دو میلیون تومان رسید در حالی كه حداقل حقوق ماهانه در این سال حدود 609 هزار تومان بود؛ فاصله‌ای یك میلیون و 400 هزار تومانی كه در میانه این دهه بیشتر هم شد. بر اساس گزارش‌های رسمی در سال 96 حداقل حقوق ماهانه حدود 930 هزار تومان و خط فقر نیز دو میلیون و 470 هزار تومان، بنابراین یك سال پیش از نوسانات ارزی كشور، شكاف میان خط فقر و حداقل حقوق ماهانه به یك میلیون و 540 هزار تومان رسید. شكافی كه در سال‌های آخر دهه 90 و به واسطه افزایش تورم از یك سو همچنین كاهش درآمدهای نفتی دولت و اجبار به پوشش كسری بودجه از راهكارهایی مانند چاپ پول، شكاف میان دستمزد و خط فقر بیشتر شده و حتی شاغل شدن افراد نیز در سال‌های 98 و 99 نیز نتوانست آنها را از خطر زندگی در فقر مطلق نجات دهد، چرا كه پس از شیوع كرونا عمده افرادی كه از آن آسیب دیدند، دهك‌های پایین درآمدی بوده كه در بخش غیررسمی اقتصاد شاغل بودند. با استناد به یكی از نمودارهای گزارش وزارت كار و تعاون درآمد افراد در سال 99 حدود 70 درصد از هزینه‌های‌شان را پوشش می‌داد.

داده‌ای جنجالی
مرسوم است داده‌های مربوط به خط فقر را مراكز رسمی منتشر كنند. البته كه برخی اوقات مانند سال 90 این داده منتشر نمی‌شود و آنچه دو ماه پیش وزارت تعاون نیز منتشر كرده، به نظر نمی‌رسد با واقعیت‌های بازار همخوانی داشته باشد، چرا كه هزینه‌های زندگی در كشور و به خصوص كلا‌نشهرها با ماهی یك میلیون و 245 هزار تومان تقریبا شوخی است. بنابراین شاید سایر مراكز و حتی نمایندگان مجلس و كارشناسان اقتصادی نرخ نزدیك به واقعیت را بیان كنند. به عنوان مثال بر اساس آنچه مركز پژوهش‌ها در گزارش سال 97 خود اعلام كرده، «خط فقر در سال ۹۶ برای یك خانوار چهار نفره در تهران در حدود دو میلیون و 500 هزار تومان بوده كه انتظار می‌رود این رقم تا پایان پاییز ۹۷ به حدود سه میلیون و 400 هزار تومان برسد.». در آن سال حداقل حقوق ماهانه یك فرد یك میلیون و 112 هزار تومان بود؛ شكاف دو میلیون و 290 هزار تومانی. این شكاف در سال‌های بعد نیز ادامه پیدا كرد؛ نرخ خط فقر در سال‌های 98 و 99 به ترتیب 4 میلیون و 600 هزار تومان و 9 میلیون تومان بوده؛ با استناد به این اعداد شكاف میان خط فقر و حداقل دستمزد در این سال‌ها به دو میلیون و 500 هزار تومان و 7 میلیون تومان بوده است. اگرچه رقم سال‌های اخیر به نوعی گمانه‌زنی از میزان هزینه‌های زندگی در ایران، اما به نظر می‌رسد به واقعیت نزدیك‌تر است، چرا كه با تورم سالانه 36.4 درصدی در سال 99 همچنین تورم نقطه‌ای 66.6 درصدی برای كالاهای خوراكی در اسفند 99، به نظر نمی‌رسد یك میلیون و 245 هزار تومان كفاف زندگی در سایر كلانشهرها جز تهران را بدهد.