گوزن زرد ایرانی یکی از گونه‌های جانوری در معرض خطر انقراض ایران است که در سال‌های اخیر تلاش‌های بسیاری برای حفاظت از این‌گونه انجام شده است. آنگونه که سازمان جهانی حفاظت محیط‌زیست(IUCN) در سال 2021 اعلام کرده، این گوزن در زمره گونه‌های در معرض خطر انقراض (EN) قلمداد شده است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه همشهری ،زیستگاه اصلی گوزن زرد ایرانی مناطقی از غرب و جنوب‌غربی ایران است، اما روند کاهشی جمعیت این‌گونه ارزشمند و زیبا در دهه۳۰ سبب شد که از اواخر همان دهه اقداماتی برای نجات گوزن‌های زرد ایرانی در کشور انجام شود. بدین‌ترتیب از اوایل دهه۴۰ نگهداری این‌گونه‌ها در مناطق و زیستگاه‌های جدید و حفاظت‌شده آغاز شد و جزیره اشک پارک ملی دریاچه ارومیه یکی از این زیستگاه‌های ارزشمند و امنی بود که میزبان اصلی گوزن‌های زرد ایرانی شد. اکنون ۴۴سال از ورود نخستین گله از گوزن‌های زرد ایرانی از دشت‌ناز ساری به جزیره ۲هزارو۳۵۰ هکتاری اشک در پارک ملی دریاچه ارومیه می‌گذرد و در طول این مدت این مهمانان گرانبها، دوران پرفراز و نشیبی را طی کرده‌اند. زمانی گله‌های آنان به ۳۰۰رأس می‌رسید، اما امروز به ۲6رأس رسیده است.
سربلندی یزدی‌ها
منطقه حفاظت‌شده جنگل باغ شادی استان یزد از نظر جانوری و گیاهی تفاوت‌های اساسی با سایر اکوسیستم‌های حفاظتی گوزن‌ها دارد. این موقعیت باعث شده که شاهد راه‌اندازی مرکز تکثیر و پرورش گوزن زرد ایرانی در این منطقه حفاظت‌شده باشیم. موضوع رهاسازی گوزن زرد ایرانی در محدوده‌هایی از جنگل باغ شادی شهرستان خاتم از سال1380 مدنظر قرار گرفت. قابلیت و توان بوم‌شناختی زیستگاه جنگلی باغ شادی و تجربه نسبتا موفق حفاظت محیط‌زیست یزد در اجرای طرح تکثیر و پرورش گورخر ایرانی، زمینه این طرح را قوت بخشید.
بدین‌منظور محدوده‌ای به وسعت 200هکتار در منطقه حفاظت‌شده جنگل باغ شادی فنس‌کشی شد و در تاریخ 29اردیبهشت سال 85تعداد 6رأس گوزن با ترکیب جنسی 2نر و 4ماده از دشت ناز ساری به این مرکز انتقال یافت که فعلا در محدوده 70هکتاری از سایت مزبور زندگی می‌کنند. اداره کل حفاظت محیط‌زیست یزد مطابق با طرح احیای گونه گوزن زرد در ایران، نسبت به آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم ازجمله ساخت آبشخور، پاسگاه محیط‌بانی و همچنین افزایش سطح حفاظتی منطقه جهت رهاسازی این‌گونه ارزشمند در تنها زیستگاه جنگلی استان اقدام کرد. احیای جمعیت حیات‌وحش در طبیعت، ضمن برقراری توازن و تعادل زیستی در یک اکوسیستم، فرصت‌هایی نظیر رشد صنعت گردشگری را به‌دنبال دارد و همچون کشورهای پیشگام در زمینه حفاظت از گونه‌ها، با ایجاد درآمد پایدار برای جوامع محلی به حفاظت پایدار از اکوسیستم و اجزای آنها منجر خواهد شد.
با شروع زادآوری گوزن‌های سایت گوزن زرد باغ شادی، دومین گوساله سایت در سال98 به دنیا آمد و هم‌اکنون جمعیت گوزن زرد در این سایت به 24رأس رسیده که سازگاری خوبی نیز با این جنگل دارند. البته به عنوان یکی دیگر از خبرهای مسرت‌بخش درباره حفاظت از گونه گوزن زرد ایرانی در استان یزد می‌توان به مشاهده نخستین گوساله گوزن زرد ایرانی در سایت تکثیر و پرورش استان یزد اشاره کرد. محیط‌بانان منطقه حفاظت‌شده جنگل باغ شادی حین پایش سایت، موفق به مشاهده یک رأس گوساله گوزن که تازه به دنیا آمده بود، شدند که نشان می‌دهد جمعیت این‌گونه در حال افزایش است.
به‌تازگی در عملیات پایش مشترک دامپزشکان و کارشناسان محیط‌زیست از سایت گوزن زرد ایرانی استان بازدید به عمل آمده و در بررسی انجام شده وضعیت گوزن‌ها و منابع آبی و غذایی موجود مناسب ارزیابی شده است. سایت تکثیر و پرورش باغ شادی با وسعت ۲۰۰هکتار در جنوبی‌ترین نقطه استان و در قلب منطقه جنگلی باغ شادی شهرستان خاتم واقع شده است.
پناهگاه حیات‌وحش دشت‌ناز
پناهگاه حیات‌وحش دشت‌ناز در مازندران یکی از مهم‌ترین سایت‌های پرورش و تکثیر گوزن زرد ایرانی محسوب می‌شود. محدوده‌ای 55هکتاری که سال‌هاست به محل انحصاری زندگی و زاد و ولد یکی از زیباترین جانواران دنیا تبدیل شده و زیرنظر کارشناسان حفاظت محیط‌زیست و محیط‌بانان به‌صورت ویژه‌ای تحت کنترل قرار دارد تا گوزن‌های زرد بتوانند بدون دغدغه و خطر در آن زندگی کنند. مازندران خاستگاه و زیستگاه اصلی گوزن زرد محسوب نمی‌شود و فقط به‌دلیل شرایط اقلیمی مناسبش از سال‌ها پیش تاکنون برای اجرای طرح ملی احیای گوزن زرد ایرانی و تکثیر این‌گونه نادر و ارزشمند انتخاب شده است. در پناهگاه حیات‌وحش دشت‌ناز حتی خطرات جانوری نیز گوزن‌ها را تهدید نمی‌کند.
به‌دلیل نبودن گونه‌های مهاجم و اختصاص کل فضای 55هکتاری پناهگاه به گوزن زرد هیچ حیوان مهاجمی وارد این محدوده نمی‌شود. اهمیت این‌گونه نادر و ارزشمند سبب شده برای جلوگیری از انقراض آنها از قرار گرفتن‌شان در چرخه عادی طبیعت و حیات‌وحش جلوگیری شود و در محدوده‌ای با ویژگی‌های طبیعی اما محصور به روش تکثیر در اسارت از آنها نگهداری کنند. اقدامات انجام‌شده در پناهگاه حیات‌وحش دشت‌ناز طی سال‌های اخیر سبب شده که بر تعداد گوزن‌های زرد ایرانی این پناهگاه افزوده شود. البته برخی عوامل طبیعی مانند بروز بیماری یا مرگ بر اثر بالا رفتن سن گاهی سبب کم شدن تعداد گوزن‌ها می‌شود، اما در مجموع طی سال‌های اخیر تعداد گوزن‌های زرد ایرانی پناهگاه حیات‌وحش دشت‌ناز رو به افزایش بود. هم‌اکنون 63رأس گوزن زرد ایرانی در پناهگاه دشت‌ناز نگهداری می‌شود که تعدادشان نسبت به سال قبل حدود 25درصد افزایش یافته است.
حال برادرزاده‌های قرمز بهتر است
در شرایطی که گوزن‌های زرد ایران در شرف انقراض هستند، گوزن‌های قرمز ایرانی شرایط بهتری دارند. مهم‌ترین محل زندگی و زادآوری گوزن‌های قرمز ایرانی به‌عنوان بزرگ‌جثه‌ترین گوزن ایرانی و گونه بومی جنگل‌های هیرکانی، پارک ملی گلستان است. جمعیت این‌گونه در نیم‌قرن اخیر و به‌ویژه با شیوع بیماری به نام یون و شکار غیرمجاز روند کاهشی داشته است. براساس سرشماری جمعیت جانوری در اواخر دهه ۵۰ بیش از ۲هزار رأس مرال یا همان گوزن قرمز در پارک ملی گلستان زندگی می‌کردند، اما این آمار در سرشماری اوایل دهه۹۰ با کاهش ۸۰درصدی به حدود ۲۰۰رأس رسید.
در آخرین سرشماری سال۹۹ با اجرای برنامه‌های حفاظتی و زادآوری، جمعیت مرال‌های پارک ملی گلستان به ۶۱۲رأس رسید. البته برنامه حفاظتی این‌گونه از دهه۴۰ آغاز شده و برای حفظ و نجات گوزن‌های قرمز از خطر انقراض نخستین مرکز نگهداری و تکثیر گوزن‌های قرمز کشور با حدود ۴۰رأس مرال در پارک جنگلی قرق در استان گلستان برپا شد. این مرکز طی ۵۰سال گذشته، ۱۰۰رأس این‌گونه را به نقاط مختلف پرورش گوزن قرمز در کشور مانند سمسکنده، ارسباران، زاهدان و قزوین ارسال کرده، اما حالا پس از ۵۰سال تعداد گوزن‌های نگهداری شده در این مرکز به کمتر از تعداد انگشتان 2دست رسیده است؛ گرچه وضعیت زادآوری این‌گونه در پارک ملی گلستان امیدبخش است.
نظر شما