به گزارش سلامت نیوز به نقل از هفته نامه سلامت، این موضوع بهویژه در شرایط سخت و بحرانی بیشتر نمود پیدا میکند که آن را در مورد کودکان هم مشاهده میکنیم. شیوع بیماری کرونا بسیاری از فعالیتهای اجتماعی والدین و کودکان را متوقف کرده است که این موضوع میتواند بر سلامت روح و روان آنها و در نهایت نیز جسمشان تاثیرگذار باشد اما تعریف سلامت روان کودکان چیست و کرونا تا چه حد توانسته آن را تغییر دهد؟ در این خصوص با دکتر پانتهآ محرابی، متخصص اعصاب و روان گفتوگو کردهایم.
خانم دکتر! کرونا تا چه اندازه باعث آسیبهای روانی به کودکان و نوجوانان شده است؟
تعریف ما در حالت عادی از سلامت روان کودک آن است که کودکان در هر مرحله از رشد خود به نقاط عطف رشد عاطفی خود دست پیدا کنند و بتوانند مهارتهای اجتماعی سالم را فرابگیرند، مهارتهایی که میتواند بر عملکرد آنها در مقابله با مشکلات، برخوردهای اجتماعی و موفقیتهای مختلف تاثیرگذار باشد. دامنه کسب این مهارتها هم میتواند از دو سالگی آغاز شود و تا حدود 18-17 سالگی ادامه پیدا کند.
اختلال سلامت روان در کودکان هم تاخیر یا اشکالاتی در هر کدام از این حوزهها خواهد بود. یعنی هنگامی که آنها به هر دلیل نتوانند متناسب با سن خود رفتار مناسبی داشته باشند، روان آنها آسیب خواهد دید. چون به موقع رسیدگی و توجه لازم را دریافت نکردهاند. مشکلات دوران کرونا هم باعث بروز کاستیهایی در زمینه سلامت روان کودکان شد.
در دوران کرونا، افراد زیادی بهخصوص نوجوانان مراجعات بسیاری برای بهبود وضعیت روان خود به روانپزشکان داشتهاند. یکی از دلایل آن هم تغییر در نوع آموزش از حضوری به مجازی بوده است.
چگونه میتوانیم تشخیص دهیم سلامت روان کودک به خطر افتاده است؟
در دوران کرونا همه ما اضطراب و استرس زیادی را تجربه کردهایم. کودکان هم مستثنا نبودهاند. وقتی نتوانند فشارهای مختلف این دوران را در حد توان خود کنترل کنند و به نوعی با آنها کنار بیایند، عملکردهای مختلف آنها هم در زمینههای بسیاری با مشکل مواجه خواهد شد. مثلا هنگامی که اضطراب شدید باعث شود کودک نتواند تمرکز لازم را برای درس خواندن و مطالعه داشته باشد، دچار افت تحصیلی میشود و این مساله به نوعی نشانه وجود مشکلاتی در سلامت روان اوست. همچنین وقتی با محدود شدن روابط اجتماعی، عملکرد کودک در این زمینهها درست نباشد، طبعا مشکلاتی برای خود کودک و خانوادهاش ایجاد خواهد شد. یعنی وقتی روابط اجتماعی کودک علاوه بر مشکلات یادگیری او با مشکلات زیادی مواجه شود، یعنی سلامت روان کودک هم آسیبپذیر شده است و حتما باید برای بهبود آن تلاشها و اقداماتی صورت گیرد. با توجه به اینکه در دوران کرونا هم مشکلات زیادی در این خصوص برای کودکان وجود داشت، میتوانیم نتیجه بگیریم که چنین موضوعی باعث بروز مشکلاتی در حوزه سلامت روان برای کودکان شده است.
سطح آسیب کودکان در دوران کرونا به چه صورت بوده است؟
کودکان در هر سنی آسیب مربوط به رشد زمان خود را از این دوران دیده و تجربه کردهاند. مثلا با توجه به اینکه کودکان 4-3 ساله تازه باید تعامل با دنیای بیرون را آغاز کنند، وقفه حاصلشده برای کسب چنین تجربهای در دوران کرونا باعث شد آنها نتوانند به راحتی با اطرافیان و حتی همسن و سالان خود ارتباط برقرار کنند. البته این مشکل بچهها را در سنین بالاتر هم به نوع دیگری در معرض آسیب قرار داده است. نرفتن بچهها به مدرسه و حضور نداشتن در کلاس درس حضوری، همچنین نداشتن فرصت برای بازی کردن با همسن و سالان، موضوعی نیست که به راحتی بتوان جایگزینی برای آن پیدا کرد یا آن را نادیده گرفت.
به همین دلیل هم به نظر نمیرسد شکاف حاصل از مشکلات کرونا و آسیبی که به سلامت روان بسیاری از کودکان وارد کرده، به سادگی و حتی پس از پایان این همهگیری هم بر طرف شود. متاسفانه با وجود کرونا کودکان و نوجوانان چند سال از فرصت رشد اجتماعی خود را از دست دادهاند.
کرونا به سلامت روان کدام گروه سنی بیشتر آسیبزده است؟
سطح آسیب بیشتر معطوف به کودکانی میشود که قرار بوده با دوره جدیدی از زندگی خود روبرو شوند و فصل جدیدی را تجربه کنند. مانند کودکانی که باید مدرسه را آغاز یا آن را تمام میکردند، یعنی دو سر طیف دوران آموزش تحصیل آنها اما نمیتوان بهطور کلی در این خصوص نظر داد. چون کودکان با توجه به شرایط و مشکلاتی که دارند، پیش زمینههای رشدی، تربیتی و رفتاری خود، عکسالعمل والدین و اطرافیان نسبت به بحران و مشکلات، واکنشهای متفاوتی در برابر بحرانی مانند کرونا خواهند داشت بنابراین عوامل مختلفی بر چگونگی تاثیرگذاری این مشکل بر کودکان وجود دارد.
چه نشانههایی در کودکان میتواند برای والدین هشداردهنده باشد؟
نشانههایی مانند غمگینی و گوشهگیریهای پایدار و طولانیمدت یعنی بیش از دو هفته، نداشتن شوق و انگیزه برای آغاز روز و شروع یادگیری و حتی بازی کردن، کم شدن تعامل با دیگران و حتی صحبت و سوال کردن با اطرافیان و اجتناب و فرار از آنها، انفجار خشم و تندخوییهای مداوم و بیدلیل و سوال کردن زیاد در مورد مرگ و خودکشی.
تحریکپذیری بیش از اندازه کودکان هم میتواند نشانههایی از مشکلات آنها در خصوص سلامت روان باشد، به گونهای که کوچکترین تغییر و واکنش بیرونی باعث برانگیخته شدن بیش از اندازه کودکان و نوجوانان خواهد شد. همه این موارد نشانهها و علائم هشداری برای والدین و خانوادههاست که اگر به موقع بررسی و پیگیری نشوند، میتوانند به مشکلات حادتر و بیشتری منجر شوند و کار درمان و رسیدگی به مشکل فرزندشان را سختتر و پیچیدهتر خواهد کرد.
اجتناب از رفتن به مدرسه، افت تحصیلی، ترک تحصیل و گرایش به مصرف مواد مخدر هم از جمله آسیبهایی است که بیشتر نوجوانان را تحتالشعاع قرار خواهد داد و مشکلات زیادی را در طولانیمدت برای آنها رقم خواهد زد که اگر به موقع به آنها رسیدگی نشود امکان آسیب زیادی را در سالهای آینده برای آنها رقم خواهد زد. بنابراین تغییرات شدید در خلقوخو یا عادات تغذیه، خواب و تفریح از جمله چیزهایی هستند که نیاز به بررسی دارند و باید به علل و عوامل اصلی آنها پی برده شود.
والدین باید توجه داشته باشند همه این تغییرات به نوعی علاوه بر جلب توجه بیشتر اطرافیان به کودک، نشانه وجود مشکلاتی در فرزندانشان است. علل و عوامل بروز چنین مشکلاتی هم هر چه باشد نیاز به بررسی دارد.
آیا مطالعات در مورد افزایش مشکلات مربوط به سلامت روان کودکان حاکی از افزایش آن در دوران کرونا است؟
مطالعات زیادی در این خصوص انجام شده است. این مطالعات در کشورهایی مانند چین، بنگلادش، اسپانیا و ایتالیا نشان میدهد مشکلات مربوط به کودکان و نوجوانان در رده سنی 3 تا 18 سال بیشتر شده است. این اختلالات بیشتر شامل افسردگی و اضطراب هستند که رشد 13 درصدی را نشان میدهد. همچنین تحقیقات نشان میدهند سطح اختلالات روان در کودکانی که خانواده آنها به بیماری کرونا مبتلا شدهاند بیشتر از سایر کودکان بوده است. البته پیشینههای رفتاری کودکان و نوع واکنش والدین در برابر آنها هم در این زمینه و در شدت میزان ابتلای آنها به مشکلاتی مانند وابستگی بیش از حد به خانواده، به نوعی که کودکان در دوران کروناو پس از خروج از شرایط قرنطینه نتوانند به راحتی با دیگران در تعامل باشند هم در این خصوص بسیار موثر است. چون به طور کلی رفتار بعضی خانوادهها به گونهای است که کودکان را بسیار وابسته و حتی چسبنده به خود بار میآورند. ترک چنین عاداتی بسیار سخت و زمانبر خواهد بود و حتی در بسیاری موارد خانوادهها نمیتوانند به تنهایی از پس آنها برآیند و نیاز به درمانهای طولانیمدت تخصصی در این زمینه وجود خواهد داشت.
بهترین راهکار در مورد برخورد با مشکلات مربوط به روان در کودکان چیست؟
شکایت بسیاری از والدین در تعامل با فرزندانشان در دوران کرونا، تغییر شکل نوع آموزش آنها به صورت مجازی است. زیرا ممکن است کودکان و بهخصوص نوجوانان با ورود به بسیاری از سایتهای غیراخلاقی نتوانند به اندزه کافی تمرکز لازم را برای درس خواندن و توجه به مطالعه کتابهای درسی داشته باشند. برای حل این مشکل، دانشآموزان میتوانند از سیم کارتهای مخصوص خودشان (به نام انارستان) استفاده کنند که اجازه ورود به چنین سایتها و فضاهایی را که ممکن است مانع از توجه آنها به درس و مطالعات مربوط به مدرسه شود، نمیدهد.
ضمن آنکه والدین نیز باید کنترل بیشتری در این خصوص داشته باشند و ساعات خاصی را برای استفاده فرزندانشان برای مطالعات غیردرسی در فضاهای مجازی اختصاص دهند و البته قاطعیت لازم هم در این خصوص اعمال کنند. همچنین در زمانهای بحرانی مانند قرار گرفتن در شرایط کرونا با صبر و حوصله بیشتری برای فرزندان خود وقت بگذارند تا آنها نیز کمتر دچار عوارض ناشی از این بیماری و حواشی آن مانند ترس و اضطراب و افسردگی شوند.
توجه داشته باشیم پیشگیری از بروز چنین مشکلاتی، علاوه بر آنکه به مشکلات دیگر ما نیز دامن نمیزند، وقت و هزینه کمتری را از هزینههای پیگیری درمان و مشکلات مربوط به آن به خود اختصاص خواهد داد.
نظر شما