به گزارش سلامت نیوز در بخشی از این بیانیه آمده است:« افزون بر خشکی و کم‌بارشی، رویه‌ها و رویکردهای ناصحیح، ناپایدار و ضربه‌زننده به منابع آبی، خصوصاً آب‌های زیرزمینی، بر وخامت اوضاع دامن می‌زند. به طور مشخص، دو فاجعه، در حال حاضر نیاز به توجه اساسی دارد. نخست حفر و بهره‌برداری از چاه‌های جدید در حوزه تأمین و دوم تداوم پرمصرفی‌ها در بخش‌های مختلف در حوزه تقاضا. این دو امر، در کانون توجه متن حاضر بوده و ضرورت دارد تا در آستانه تابستان پیش رو، نسبت به اصلاح بینش‌ها و روش‌ها و تغییر سمت و سوهایی با اقداماتی فوری و غیر نمایشی، اقدام فوری صورت گرفته و همزمان با ریل‌گذاری مناسب و منطقی، راهبردهایی درازمدت دنبال شود.»

متن کامل بیانیه در ادامه می آید.

مدیران و اعضای محترم تشکل های مردم‌نهاد حوزه محیط زیست، منابع طبیعی و مدیریت منابع آبی

سیاست‌گذاران، تصمیم‌گیران و مجریان محترم حوزه آب و محیط زیست

عموم هموطنان عزیز

موضوع: هشدار جدی در زمینه تصمیمات فاجعه‌بار و مخرب در زمینه حفر چاه‌های جدید و کاستی‌های اساسی مدیریت تقاضا در زمینه ابرچالش‌های هم‌بسته‌ی نابودی غیرقابل بازگشت، بدهکاری شدید و وضعیت بحرانی منابع آبی کشور در آستانه تابستان 1401

با سلام و آرزوی توفیق؛

بارش‌های اندک ماه‌های اخیر در تقریبا تمامی استان‌های کشور، گذراندن پاییز و زمستان کم بارش در سال ۱۴۰۰ و اینک قرار گرفتن در بهار نسبتا خشک ۱۴۰۱، همراه با آمارهای به شدت نگران‌کننده از وضعیت منابع آب سطحی و ذخایر سدهای کشور، همچنین افزایش کم‌سابقه دمای هوا در نخستین ماه‌های سال، حکایت از روزها و هفته‌هایی دشوار و تابستانی پرچالش در عرصه آبی و محیط زیستی در کشور دارد.

افزون بر این خشکی و کم‌بارشی، رویه‌ها و رویکردهای ناصحیح، ناپایدار و ضربه‌زننده به منابع آبی، خصوصاً آب‌های زیرزمینی، بر وخامت اوضاع دامن می‌زند. به طور مشخص، دو فاجعه، در حال حاضر نیاز به توجه اساسی دارد:

نخست: حفر و بهره‌برداری از چاه‌های جدید در حوزه تأمین و دوم: تداوم پر مصرفی‌ها در بخش‌های مختلف در حوزه تقاضا.

این دو امر، در کانون توجه متن حاضر بوده و ضرورت دارد تا در آستانه تابستان پیش رو، نسبت به اصلاح بینش‌ها و روش‌ها و تغییر سمت و سوهایی با اقداماتی فوری و غیر نمایشی، اقدام فوری صورت گرفته و همزمان با ریل‌گذاری مناسب و منطقی، راهبردهایی درازمدت دنبال شود.

تغییر و اصلاح ضروری یادشده در دو بخش حکمرانی که ناظر به تصمیم‌گیران-مجریان حوزه آب است و نیز عموم شهروندان و مصرف‌کنندگان، در ادامه به اختصار تشریح شده است:

الف) هشدار صریح و ارائه پیشنهادهای جایگزین نسبت به ساده‌ترین راه یعنی حفر چاه‌های جدید برای تأمین آب شرب:

در حوزه حکمرانی آب، رویه مرسوم در مواجهه با شرایط بحرانی به ویژه گذر از تابستان‌های خشک، حفر چاه‌های جدید برای بخش شرب، توسط دولت بوده است. این امر در شرایطی رخ می‌دهد که تمامی دشت‌های با پتانسیل تمرکز جمعیتی خصوصاً کلان‌شهرهایی چون تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، شیراز، کرمان، بندرعباس و ... حتی شهرهای با جمعیت متوسط چون قزوین، سمنان و ...، تماماً ظرف دهه‌های اخیر ممنوعه و ممنوعه بحرانی شده‌اند. و این یک معنی بسیار روشن و قطعی دارد که این دشت‌ها، سالهاست در وضعیتی هستند که مطلقاً و مطلقاً نباید در آنها چاه دیگری حفر شود؛

حفر چاه‌های جدید برای تأمین آب در برهه‌های پیک مصرف، یک راهبرد مرسوم اما کاملاً غلط است. تأمین آب شرب قطعاً اولویت جدی است اما نحوه پرداختن به این اولویت نباید موجب فشار مضاعف به آبخوان‌هایی شود که مدتهاست از میزان مجاز برداشت از آنها عبور کرده‌ایم. ضمن اینکه شوربختانه همین حالا علاوه بر آفت ریشه‌کن کننده‌ی چاههای غیرمجاز، با درد کشنده‌ی برداشت غیرمجاز از چاههای مجاز روبروییم که حجم آن از غیرمجازها هم افزون است؛ و چه بسا نظارت جدی و اصلاح همین یک مورد می‌تواند دغدغه مدیریت تابستان‌ها رفع نماید.

با قبول این مسأله که این رویه نمی‌تواند و نباید ادامه یابد، یافتن راهکارهای منطقی و منصفانه و صد البته پایدار برای تامین آب، همچون بازچرخانی و مدیریت واقعی و بدون مماشات تقاضا یا مصرف که همواره در صدر شعارها و برنامه‌ها بوده و البته تنها در سطح همان شعار و برنامه متوقف مانده است، قطعا می‌بایست عملیاتی و اجرا شوند. ضمن اینکه برای مدیریت بحران در کوتامدت هم، راهکارهای ابتکاری و منعطف به طور مثال از محل خرید یا اجاره موقت چاه‌های موجود در دشت، قابل هم‌فکری و هم افزایی بوده و موانعی همچون بار اقتصادی خرید به جای حفر چاه، عدم تناسب مکان چاه‌های موجود با نقاط مورد نیاز شبکه آب شرب، زمان‌بر بودن مسأله خرید نسبت به حفر و ...، همگی، با فرض قبول لزوم اولویت دادن به «نجات آب»، قابل حل به نظر می‌رسند.

با مدیران و مسؤولان امر، همدلیم که گام نخست در این مسیر، قطعاً سخت، و تغییر بنیادین رویه‌ها همچون همیشه، دشوار است؛ اما این، هزینه‌ای اندک برای جلوگیری از زوال و سقوطی است که قاطبه کارشناسان و فعالان، بارها و بارها یادآور شده‌اند. انتظار آن نیست که رویه همیشگی، به یکباره و به طور کامل تغییر کند اما انتظار سریع آن است که ریل‌گذاری این مسأله تغییر کرده و حداقل بخشی از چاه‌هایی که در همین روزها در برنامه حفاری و در مدار قرار گرفتن هستند، فوری و بدون هرگونه تردیدی مورد بازنگری قرار گرفته و خرید چاه‌های موجود، جایگزین آنها شوند.

با پذیرش آن که بار اقتصادی این مسأله، از جمله موانع کلیدی بر سر راه اجرای آن است و با عنایت به وضعیت جدید اقتصادی ناشی از اجرای سیاستهای اصلاحی در اقتصاد کلان کشور، اعلام آمادگی و پیشنهاد می‌شود در بستری شفاف و پاسخگو، نسبت به همفکری و کمک های عملیاتی جهت تأمین بخشی از این هزینه از محل داوطلبان و خیرین از جمله فعالان آبی و محیط زیستی اقدام شده و بستر نقش‌آفرینی مجموعه‌هایی که دارای سرمایه اجتماعی مطلوب هستند، در خصوص ساماندهی این امر، مهیا شده و مورد حمایت و پشتیبانی قرار گیرد. همچنین ضرورت دارد تا به صورت شفاف و مشخص اعلام شود چه تعداد چاه جدید و در چه نقاطی، مورد حفاری و بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.

ب) نگرانی از تداوم عادت‌های ناصحیح مصرف در همه بخش‌ها و تاکید بر ضرورت اقدامات اساسی و غیرنمایشی برای تغییر بدمصرفی آب:

در حوزه بهره‌برداران و مصرف‌کنندگان، واقعیت جاری متاسفانه آن است که به پر مصرفی و بدمصرفی علیرغم پیشینه تاریخی این سرزمین خو کرده‌ایم. برای بسیاری از ما در بخش شرب، عادت آن است که در تمامی فصول، آب با فشار مناسب و در تمامی ساعات شبانه روز در دسترس باشد و بی‌توجهی به مصارف در شکل‌های مستقیم (که سرانه مصرفی آب نسبتا بالای کشور خصوصاً در کلانشهرها، گواه آن است) و نیز در شکل‌های غیر مستقیم و پنهان آن (مواردی همچون دورریز غذا، برنج و ...) در بخش‌های زیادی از جامعه رسوخ نموده و به نوعی فرهنگ تبدیل شده است.

حقیقت این است که این مسأله هیچگاه با واقعیت‌های آبی کشور و محدودیت‌ها و ظرفیت‌های منابع بدهکار و ناموجود، تناسبی نداشته و اصلاح جدی و زیربنایی آنها همواره ضرورت انکارناپذیر مدیریت سرزمین بوده است و به طریق اولی، امروز، این اصلاح بنیادین، نه یک انتخاب یا تصمیم خردمندانه مدیریتی، که یک سرنوشت قطعی و محتوم به حساب می‌آید.

دامن زدن به این فرهنگ در جامعه از طریق اعلام سیاست‌هایی فاجعه‌بار و غیرمنطقی نظیر آنکه «جیره‌بندی آب خط قرمز ماست» یک اشتباه مهلک است . اکتفاء به سطحی نمایشی از اقدامات ناظر به مدیریت مصرف و بهبود فرهنگ در این عرصه و هجوم ویرانگر به منابع پایان‌یافته آبهای زیرزمینی، آن هم در خفا و با ارائه آمارهایی که مسؤولان را قانع سازد، یک فریبکاری و کلاهبرداری بزرگ و نوعی خیانت به نسل حاضر و نسل‌های آینده است.

تردیدی نیست که در میان گذاشتن شفاف و صریح واقعیت‌های آبی نه از منظر ایجاد هراس، بلکه با رویکرد و روش‌هایی که به اعتمادافزایی و همراهی بهره‌برداران در تغییر شیوه‌ها منجر شود، یک ضرورت برای نجات کشور از این وضعیت است و تأخیرها و به آینده موکول کردن‌ها، تنها گره کار را کورتر می‌نماید. طبیعتاً مسأله در بخش بسیار بزرگتر حوزه کشاورزی و مصارف آبیاری نیاز به واشکافی جدی دارد، اما این امر، نباید مشکله‌ی تغییر فرهنگ پرمصرفی عموم را به فراموشی بسپارد.

در جمع‌بندی، با اندوه و تاسف تأکید می‌شود که در چنین شرایط بغرنجی، در نوع مواجهه با مسأله و مدیریت خشکی و کم آبی، کمتر اثری از عقلانیت، احساس مسؤولیت و دوراندیشی به چشم می خورد؛ مگر می‌توان به مسؤولی که از زوال بخش اعظم آبخوان‌های کشور آگاه است و از ناکارآمدی و موقتی‌بودن بهره‌برداری از آبهای زیرزمینی، به روشنی آگاهست و در عین حال، به طرز غفلت بار و جنون‌آمیزی، به جان تتمه‌ی توان و ظرفیت و موجودیت نیمه‌جان و در حال احتضار سرزمین بیفتد اعتماد نمود و چنین مسؤولی را دارای وجدان و علاقمند به کشور و دلسوز حال و آینده دانست؟ مگر می‌توان همچنان به مدیریت سرسری و باری به هر جهت در موضوع آب ادامه داد و با اصل موجودیت سرزمین و پایداری و تاب‌آوری کشور شوخی کرد؟ مگر میتوان در برابر چنین فاجعه بنیادبربادده و ویرانگری، زبان در کام گرفت و چشم‌ها را بست؟

اما امروز و در همین زمان اکنون که این سطور در حال نگارش هستند، باید این هشدار جدی را با همه در میان بگذاریم که فاجعه‌ای پنهان در حال وقوع است و در حریم و حتی داخل شهرها، حفر ده ها حلقه چاه، در حال انجام و یا در شرف اقدام است و این پرسش بی پاسخ می ماند که چگونه چنین بی‌محابا به آخرین ذخایر کم و بیش موجود هم رحم نمی‌کنیم و کوچکترین اثری از آینده‌نگری و عاقبت‌اندیشی برای سالهای سخت پیش‌رو، در مرام و مسلک تفکر مدیریتی‌مان مشاهده نمی‌شود؟

امروز از همه دلسوزان و آگاهان و دغدغه‌مندان، عاجزانه خواهشمندیم که اگر حداقل کارکرد این سطور، تنها ثبت تلنگری تاریخی برای بهره‌برداری و عبرت نسل بعدی ساکنان این سرزمین نیز باشد، با گفتگو و تبادل‌نظر در این زمینه و ترویج گفتگوها و تلنگرهایی از این دست، برای کمک به اثرگذاری بر همه ذینفان و ذی‌مدخلان و دست‌اندرکاران، از مسؤولان و مدیران تا اصحاب صنعت و کشاورزی و خدمات و تا عموم مردم و مصرف‌کنندگان، هیچ تلاشی را فرونگذاریم.

شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی کشور و کارگروه تخصصی آب شبکه، متشکل از فعالان و دغدغه مندان و کارشناسان دارای دانش و تجربه، ضمن اعلام هشدار جدی نسبت به رویه‌ها و رویکردهای جاری، درخواست مؤکد جهت اقدام فوری و نیز تغییر ریل‌گذاری‌های درازمدت و در نهایت اطلاع‌رسانی تغییرات، ذیل دو مصیبت ذکر شده در متن حاضر، یعنی اقدام به حفر چاه‌های جدید جهت تأمین آب و تداوم فرهنگ پرمصرفی را در آستانه تابستان خشک ۱۴۰۰ دارد. زان پیشتر که بیش از این، در ورطه بدهی‌های سنگین به منابع آبی بیفتیم.

هموطنان عزیز

مسؤولان دغدغه‌مند و دلسوز ملک و ملت که کم هم نیستید و مدیران و اعضاء تشکل های مردم‌نهاد که شهروندان مسؤول و آگاه و معتمد مردم هستید؛

وظیفه تاریخی و تکلیف وجدانی امروز ماست که همه مخاطبان این نوشته و همه کسانی را که ممکن است روزی این سطور را بخوانند، به این هشدار جدی توجه دهیم که یکی از بزرگترین فجایع محیط زیستی، چراغ‌خاموش و بسیار خطرناک و ویران‌کننده، در  شهرهای کشور در حال وقوع است و ممکن است دو یا سه سال، روز واقعه و فاجعه را به تأخیر بیندازد ولی در زمانی نزدیک، آثارش آشکار خواهد شد و هزاران برابر خسارت و هزینه را بر یکایک مردم تحمیل خواهد نمود. ؛ ( امروز مسؤولان امر باید توجه کنند که وقتی بالاترین مقام کشور، حتی بر احتیاط واجب در ممنوعیت استفاده از آب شرب برای انجام وضو فتوا می‌دهند، سهل‌انگاری و بی‌مبالاتی و از دست دادن حتی یک روز، برای اصلاح همه رویه‌های موجود، از مرحله تصمیم‌سازی تا اجرا، خطایی نابخشودنی است. امروز، همه باید مسؤولیت بپذیریم و از وقوع چنان حادثه و فاجعه‌ای غیرقابل جبران پیشگیری کنیم؛ ان‌شاءالله )

با احترام دوباره

شورای هماهنگی شبکه تشکل‌های مردم‌نهاد محیط زیست و منابع طبیعی کشور

بیست و سوم اردیبهشت 1401

رونوشت:

• دفتر محترم ریاست جمهوری؛ جهت استحضار و حمایت در اقدام
• وزیر محترم نیرو، معاون محترم وزیر نیرو در امور آب و آبفا، مدیرعامل
• محترم شرکت آب و فاضلاب کشور، جهت استحضار و اقدام
• معاون محترم رئیس جمهور و رییس سازمان حفاظ محیط زیست، جهت استحضار و حمایت در اقدام
• ریاست محترم فراکسیون محیط زیست مجلس شورای اسلامی، جهت استحضار و حمایت در اقدام
• معاون محترم مشارکت های اجتماعی سازمان امور اجتماعی کشور و دبیر شورای ملی توسعه و حمایت از تشکلها، جهت استحضار
• مدیرکل محترم مشارکت های مردمی و سرمایه اجتماعی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضاییه، جهت استحضار
• شورای محترم عالی شبکه ملی، شورای محترم نظارت و داوری شبکه ملی و اعضای محترم کارگروه تخصصی آب شبکه ملی